Çek en yalın tanımıyla yalnızca bir bankaya hitaben yazılabilen, kanuni şekil şartlarına tabi, kıymetli evrak sayılan bir ödeme aracıdır. Bir borcuna karşılık çeki düzenleyen kimse, çek düzenlemek suretiyle, belirlenen bankaya, çekte yazılı belirli bir bedeli, çeki göstermek suretiyle bankadan ödeme talep edecek kişiye ödeme ve aynı zamanda çeki elinde bulunduran kimseye söz konusu bedeli tahsil etme yetkisi vermektedir. Fakat bazı hallerde çek hesabında yeterli miktarda yahut hiç para bulunmadan çek keşide edilmekte ve bu durum ticari hayatın akışına zarar vermektedir.
Yazı İçeriği
1. Çek Karşılığı Alacağın Tahsili
2. Çekin Bankaya İbraz Süresi
3. Çekin Bankaya İbrazı
4. Çekte Karşılıksızdır İşlemi Nasıl Yapılır?
Çekin ibrazı, çekin, çeki elinde bulunduran kimse tarafından kendisine çekte yazılı tutarın ödenmesi talebiyle çekte yazılı bankaya sunulması, çekin gösterilmesi demektir.
Çekte yazılı vade tarihi geldiğinde süresi içinde; alacaklı kişi, bu çek ile birlikte, çekte yazılı bankaya giderek; bankanın çekin bağlı olduğu banka hesabından belirlenen tutarı kendisine ödemesiyle birlikte alacağını tahsil etmiş olur. Çekin karşılıksız olması halinde muhatap bankanın karşılıksızdır işlemi yapması gerekmektedir. Fakat karşılıksızdır işleminin daha net anlaşılabilmesi adına öncelikte normal şartlarda karşılığı alacağın tahsilinin nasıl yapıldığını açıklamakta fayda olduğunu düşünüyoruz.
1. Çek Karşılığı Alacağın Tahsili
Çek karşılığı alacağın tahsili için öncelikle çekin ibrazı gerekir. Alacak hakkının diğer bir deyişle paranın ödenmesi talebinin fiziki çek olmaksızın ileri sürülmesi kural olarak mümkün değildir. Alacaklının, çeki bankaya ödeme yapılması talebiyle sunulması gerekir. Çekin ibrazı kanunda yazılı süreler içinde gerçekleşmelidir. Aşağıda yer verdiğimiz bu süreler, çekte yazılı olan düzenlenme tarihinin ertesi günü başlar. Çekin üstünde yazılı bankadaki çek hesabında, çekte yazılı tutara ilişkin karşılık yani yeterli tutarda para olmalıdır. Aksi takdirde karşılıksızdır işlemi yapılıp cezai yaptırım uygulanması söz konusu olacaktır.
Ayrıca çekin geçerli olabilmesi, alacağın tahsili için büyük önem arz etmektedir. Konu ile ilgili detaylı bilgi için “Çekte Bulunması Gereken Zorunlu Unsurlar” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.
2. Çekin Bankaya İbraz Süresi
İbraz süresi, çeki elinde bulunduran şahsın ibraz olanağının bulunduğu zaman aralığını göstermektedir. Çekin ibrazı Türk Ticaret Kanunu m.796 gereği;
- Bir çek, çekin düzenlendiği yerde ödenecekse 10 gün;
- Bir çek düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse 1 ay içinde ödenme talebiyle bankaya ibraz edilmelidir.
Ödeneceği ülkeden başka bir ülkede düzenlenen çekin tahsili için belirlenen süreler ise;
- Düzenlenme yeri ile bankanın bulunduğu yer yani ödeme yeri aynı kıtada ise 1 ay
- Düzenlenme yeri ile bankanın bulunduğu yer yani ödeme yeri ayrı kıtalarda ise 3 ay içinde ödenme talebiyle bankaya ibraz edilmelidir.
Önemle belirtmek isteriz ki, bir Avrupa ülkesinde düzenlenip de Akdeniz’e sahili bulunan bir ülkede bulunan banka tarafından ödenecek olan çek aynı kıtada düzenlenmiş sayılır. Bu durumda 1 ay içinde ödenme talebiyle bankaya ibraz edilmelidir. Akdeniz’e sahili olan bir ülkede düzenlenip bir Avrupa ülkesinde bulunan banka tarafından ödenmesi gereken çek aynı kıtada düzenlenmiş sayılır. Bu durumda 1 ay içinde ödenme talebiyle bankaya ibraz edilmelidir.
Konuya ilişkin daha detaylı bilgi sahibi olmak için “Çekte Süreler” başlıklı makalemizi inceleyebilirsiniz.
3. Çekin Bankaya İbrazı
Çekte yazılı olan paranın tahsili için çekin bankaya kanunda belirlenen süre içerisinde ibrazı edilmesi kaydı ile çek hesabında yeterli miktar paranın bulunması halinde kişi alacağına ulaşmış olur. Karşılaşılabilecek diğer bir durum ise banka hesabında çek üzerinde yazılı miktarda paranı mevcut olmaması halidir. Çek hesabında çekte yazılı tutar bulunmaması halinde çekin üzerine ve çek hesabı kayıtlarına, karşılıksız çek kaydı işlenecektir.
4. Çekte Karşılıksızdır İşlemi Nasıl Yapılır?
Çekin karşılıksız olduğuna dair işlem muhatap banka eli ile yapılmaktadır. Hamilin talebi ile karşılıksızdır işlemi yapılacaktır. Karşılıksızdır işlemi 5941 sayılı Çek Kanunu’nda düzenlenmiştir. Çek Kanunu madde 3;
“Karşılıksızdır” işlemi, muhatap bankanın hamile kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarın dışında, çek bedelinin karşılanamayan kısmıyla sınırlı olarak yapılır.”
Karşılıksızdır işlemin yalnızca çek bedelinin karşılanamayan tutarı kadar yapılabileceğini belirtmiştir. Karşılıksızdır işlemi yapılabilmesi için hamilin talebi doğrultusunda çekin arka yüzüne tahsil için bankaya ibraz edildiği tarih, hesap durumu, bankanın yükümlülüğü çerçevesinde ödediği miktar ve ibraz eden gerçek kişinin adı ve soyadı yazılmalıdır. Bu kişinin tüzel kişi adına bedeli tahsil etmesi hâlinde bu husus belirtilmelidir bu kişi ile birlikte banka yetkilisi tarafından imzalanmak suretiyle yapılır. Banka tarafından ödenen miktar düşüldükten sonra karşılıksız kalan tutar açıkça belirtilir. Hamilin imzalamaktan kaçınması hâlinde, karşılıksızdır işlemi yapılmaz. Bunun yanında bankalar talep halinde söz konusu işlemi yapmak zorundadır. Hiçbir suretle karşılıksızlık işlemi yapmaktan kaçınamazlar.
Nitekim bu durum Yargıtay 19. Ceza Dairesinin 20.02.2020 tarihli 2019/35817 Esas ve 2020/415 Karar sayılı ilamında;
“Çekin kanuni süresinde yetkili hamil tarafından bankaya ibrazında, muhatap banka tarafından çek üzerinde yapılacak inceleme, 6102 sayılı TTK ve 5941 sayılı Kanun’da yazılı hususlarla sınırlı olmak zorundadır. Muhatap banka tarafından çek hesabında yeterli karşılık varsa çek bedelinin hamile ödenmesi zorunludur. Çek hesabında yeterli karşılık bulunmuyorsa, bu durumda yetkili hamilin talebi üzerine, 5941 sayılı Kanun’un 3/4. maddesinde yazılı hususlar çekin arkasına yazılmak suretiyle karşılıksızdır işlemi yapılması zorunludur. Çekin süresinde yetkili hamil tarafından muhatap bankaya ibrazında, şayet yeterli karşılığı bulunmamasına rağmen, banka tarafından ileri sürülen değişik gerekçelerle 5941 sayılı Kanun’un 3/4. maddesi gereği “karşılıksızdır” işlemi yapılmamışsa, çek hesabında yeterli karşılığı bulundurmakla yükümlü gerçek kişinin “karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet verme” suçundan dolayı cezalandırılmasının mümkün olmadığına, 27/01/2020 tarihinde oybirliği ile karar verildi.”
Söz konusu karşılıksız çek düzenleme Çek Kanunu’nda düzenlenmiş suçlardan olup bu suçu işleyenler hakkında adli para cezası, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, tüm çek yapraklarının bankaya iadesi gibi yaptırımlar öngörülmüştür.
