Hasta hakları; kişinin, tıbbi yardım ve destek ihtiyacının, sağlık kuruluşları ve çalışanları tarafından gerçekleştirilmesi sürecindeki, tüm haklarını ifade eder. Devletin, vatandaşlarının yaşamlarını ve sağlıklarını korumaya yönelik olarak pozitif yükümlülükleri bulunmaktadır. Bu doğrultuda, hasta haklarını tek bir yasal düzenleme altında toplayan Hasta Hakları Yönetmeliği 1998 yılında yürürlüğe girmiştir. Hasta Hakları Yönetmeliği’nde; hastanın bilgilendirilmesi, hastanın tıbbi muayeneye göstereceği rıza, hastanın uyması gereken kurallar gibi hususlar düzenlenmiştir.
Yazı İçeriği
1. Hasta Hakları Nedir?
2. Yönetmelikte Sayılan Hasta Hakları Nelerdir?
3. Hasta Haklarına Uyulmaması Halinde Ne Yapılmalıdır?
1. Hasta Hakları Nedir?
Hasta hakları; kişinin, tıbbi yardım ve destek ihtiyacının, sağlık kuruluşları ve çalışanları tarafından gerçekleştirilmesi sürecindeki, tüm haklarını ifade etmekte olup;
1998 tarihli Hasta Hakları Yönetmeliği’nde hasta haklarının tanımı şu şekilde yapılmıştır:
“Sağlık hizmetlerinden faydalanma ihtiyacı bulunan fertlerin, sırf insan olmaları sebebiyle sahip bulundukları ve T.C. Anayasası, Milletlerarası Anlaşmalar, Kanunlar ve diğer mevzuat ile teminat altına alınmış bulunan haklarını ifade eder.”
2. Yönetmelikte Sayılan Hasta Hakları Nelerdir?
Sağlık Hizmetlerinden Faydalanma Hakkı
Yönetmeliğin 6 ila 14. maddelerini içeren 2. bölümü, hasta haklarının temeli olan “Sağlık Hizmetinden Faydalanma Hakkı”na ayrılmıştır.
Aşağıdaki listede yer alan hakların tamamı, sağlık hizmetinden faydalanma hakkının birer parçasıdır.
- Sağlık Hizmetlerinden Adalet ve Hakkaniyete Uygun Olarak Faydalanma.
- Alınacak Sağlık Hizmeti Hususunda Bilgi İsteme Hakkı.
- Sağlık Kuruluşunu Seçme ve Değiştirme Hakkı.
- Sağlık Personelini Tanıma, Seçme ve Değiştirme Hakkı.
- Öncelik Sırasının Belirlenmesini İsteme Hakkı.
- Tıbbi Gereklere Uygun Teşhis, Tedavi ve Bakım Hakkı.
- Tıbbi Özen Gösterilmesini İsteme Hakkı.
Sağlık Durumu ile İlgili Bilgi Alma Hakkı
Yönetmeliğin 15 ila 20. maddelerinden oluşan üçüncü bölümü, hastanın bir diğer temel hakkı olarak “Sağlık Durumu ile İlgili Bilgi Alma Hakkı”na ayrılmıştır. Bu bölümde, hastaya yapılması gereken bilgilendirmenin kapsamından, kendine ait tıbbi kayıtları inceleme yahut düzeltilmesini isteme ve hatta, kendisi dışındaki kimseye bilgi verilmesini yasaklama hakkı düzenlenmiştir. Keza, hastaya bilgi verilirken uyulması gereken usul ile bilgi verilmesi vaiz olmayan veya tedbir alınması gereken hususlar da Yönetmeliğin 18. ve 19. maddelerinde yer bulmuştur. Buna göre, bilgi, mümkün olduğunca sade şekilde, tereddüt ve şüpheye yer verilmeden, hastanın sosyal ve kültürel düzeyine uygun olarak anlayabileceği şekilde verilmelidir.
Hastanın Mahremiyetine Saygı Gösterilmesi Hakkı
Yönetmeliğin “Hasta Haklarının Korunması” başlıklı dördüncü bölümünün altında, birden fazla hasta hakkına ilişkin yasal düzenlemeler bulunmaktadır. Bunlardan ilki, “Mahremiyete Saygı Gösterilmesi” başlıklı 21. maddede yer bulan hastanın mahremiyetine saygı gösterilmesi hakkıdır. Bu düzenlemeye göre, aşağıdaki durumların tamamı, hastanın mahremiyeti kapsamında değerlendirildiği gibi, hastanın vefatı halinde dahi mahremiyeti korunmaya devam edilmelidir.
- Hastanın, sağlık durumu ile ilgili tıbbi değerlendirmelerin gizlilik içerisinde yürütülmesi.
- Muayenenin, teşhisin, tedavinin ve hasta ile doğrudan teması gerektiren diğer işlemlerin makul bir gizlilik ortamında gerçekleştirilmesi.
- Tıbben sakınca olmayan hallerde yanında bir yakınının bulunmasına izin verilmesi.
- Tedavisi ile doğrudan ilgili olmayan kimselerin, tıbbi müdahale sırasında bulunmaması.
- Hastalığın mahiyeti gerektirmedikçe hastanın şahsi ve ailevi hayatına müdahale edilmemesi.
- Sağlık harcamalarının kaynağının gizli tutulması.
Rıza Olmaksızın Tıbbi Muayeneye Tabi Tutulmama Hakkı
Yönetmeliğin “Hasta Haklarının Korunması” başlıklı dördüncü bölümünde yer alan 22. maddede, hastanın rıza olmaksızın tıbbi muayeneye tabi tutulmama hakkı düzenlenmektedir. Anayasamızla koruma altına alınan vücut dokunulmazlığı hakkının bir yansıması olarak, kişi, kendi bedenini konu alan tıbbi müdahaleler hakkında karar verme hakkına sahiptir. Bunun istisnası ise, Yönetmeliğin 22. maddesinin 2. ve 3. fıkrasında aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir.
Hasta Hakları Yönetmeliği Madde 22/2 –
“Bir suç işlediği veya buna iştirak ettiği şüphesi altında bulunan kişinin işlediği suçun muhtemel delillerinin, kendisinin veya mağdurun vücudunda olduğu düşünülen hallerde; bu delillerin ortaya çıkarılması için sanığın veya mağdurun tıbbi ameliyeye tabi tutulması, hakimin kararına bağlıdır. Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde bu ameliye, cumhuriyet savcısının talebi üzerine yapılabilir”
Bilgilerin Gizli Tutulmasını İsteme Hakkı
Yönetmeliğin “Hasta Haklarının Korunması” başlıklı dördüncü bölümünde yer alan 23. maddede, bilgilerin gizli tutulması hakkı düzenlenmektedir. Bu yasal düzenlemelere göre, kişiye sağlık hizmeti verilmesi sebebiyle edinilen bilgilerin, kanun ile zorunlu tutulan haller dışında ifşa edilmesi yasaklanmıştır. Araştırma ve eğitim için yapılan araştırmalarda dahi, hastanın kimlik bilgilerinin açıklanması ancak ve ancak kendi rızasına bağlanmıştır.
Kişilik haklarından bütünüyle vazgeçilmesi, bu hakların başkalarına devri veya aşırı şekilde sınırlanması neticesini doğuran hallerde, hastanın rızasıyla olsa bile, ifşa edenin hukuki sorumluluğu geçerlidir. Keza, hukuki ve ahlaki yönden geçerli ve haklı bir sebebe dayanmaksızın hastaya zarar verme ihtimali bulunan bilgiyi ifşa edenlerin hukuki ve cezai sorumluluğunun doğacağı düzenlenmiştir.
Güvenliğin Sağlanmasını İsteme Hakkı
Yönetmeliğin “Diğer Haklar” başlıklı yedinci bölümünde yer alan 37. maddede, bilgilerin gizli tutulması hakkı düzenlenmektedir. Buna göre, sağlık hizmeti sağlayan yerlerde emniyet içinde olmak ve bunu istemek, herkes için yasal bir haktır. Bu bağlamda, sağlık hizmeti sağlayan yerler, hem hastaların hem de yakınlarının güvenliklerini sağlamak için gerekli tedbirleri almakla mükellef tutulmuştur.
Dini Vecibeleri Yerine Getirebilme ve Dini Hizmetlerden Faydalanma Hakkı
Yönetmeliğin “Diğer Haklar” başlıklı yedinci bölümünde yer alan 38. maddede, dini vecibeleri yerine getirebilme ve dini hizmetlerden faydalanma hakkı düzenlenmektedir. Buna göre, sağlık hizmeti sunan kurum ve kuruluşlar, hastaların dini gereksinimlerini karşılamak için, imkanları ölçüsünde hizmet sunmalıdırlar.
İnsani Değerlere Saygı Gösterilmesini İsteme Hakkı
Yönetmeliğin “Diğer Haklar” başlıklı yedinci bölümünde yer alan 39. maddede, insani değerlere saygı gösterilmesini isteme hakkı düzenlenmektedir. Buna göre, herkes, insan onuruna yakışır şartlarda, kişilik değerlerine uygun şekilde ve ortamda sağlık hizmetinden yararlanabilmelidir. Maddenin devam eden fıkralarında, bu hakkın ne şekilde sağlanması gerektiği detaylı bir şekilde düzenlenmiştir.
Hasta Hakları Yönetmeliği Madde 39 –
- Sağlık hizmetlerinde görev alan bütün personel; hastalara, yakınlarına ve ziyaretçilere güleryüzlü, nazik, şefkatli ve sağlık hizmetleri ile ilgili mevzuat ve bu Yönetmelik hükümlerine uygun şekilde davranmak zorundadır.
- Sağlık hizmetlerinin her safhasında, hastalara, onların bedeni ve ruhi durumları dikkate alınarak, hangi işlemin neden ve nasıl yapıldığı, yapılacağı ve bekletilmeleri söz konusu ise, bekletilmenin sebepleri hususunda gerekli ve yeterli bilgi verilir.
- Sağlık kurum ve kuruluşlarında, insan haysiyetine yakışır gereken her türlü hijyenik şartların sağlanması, gürültünün ve rahatsız edici diğer bütün etkenlerin bertaraf edilmesi esastır. Gerektiğinde, bu hususlar hasta tarafından talep konusu yapılabilir.
- Hasta ziyaretçilerinin kabul edilmesi, kurum veya kuruluşça belirlenen usul ve esaslara uygun olarak ve hastaların huzur ve sükunlarını bozacak fiil ve tutumlara sebebiyet vermeyecek şekilde gerçekleştirilir ve bu konuda gereken tedbirler alınır.
Müracaat, Şikayet ve Dava Hakkı
Yönetmeliğin sekizinci bölümünde yer alan 42. maddede, hakları ihlal edilen hastaya ve ilgililerine, mevzuat çerçevesinde müracaat, şikayet ve dava hakkın tanındığına ilişkin hak düzenlenmiştir.
3. Hasta Haklarına Uyulmaması Halinde Ne Yapılmalıdır?
Sağlık kuruluşu veya sağlık personellerince hasta haklarının uygulanmaması ya da eksik veya yanlış uygulanması halinde öncelikle hastanedeki Hasta İletişim Birimine başvuru yapılması gerekmektedir.
Hasta Hakları Yönetmeliği madde 42 gereği, hasta haklarının uygulanması amacıyla sağlık kurum ve kuruluşları bünyesinde Hasta İletişim Birimleri oluşturulmuştur.
Hasta ya da hasta yakını olarak,
- Öncelikle, tıbbi muayeneyi gerçekleştiren ilgili sağlık personeline söz konusu hasta hakkını yönetmelikte yer alan şekliyle uygulaması noktasında talep iletilmelidir.
- Sağlık personeli tarafından bu kapsamda bir uygulama gerçekleşmemesi halinde; bir dilekçe vasıtası veya elektronik olarak bu talep muayene olunan Sağlık Kurumunun Hasta İletişim Birimi’ne iletilmelidir.
Hasta İletişim Birimi, yukarıda bahsi geçen başvuru üzerine;
- Hasta hakları ihlaline sebep olabilecek uygulamaları inceler.
- Akabinde öneri ve düzeltici işlem belirlenmesine karar verir.
- Bunun üzerine ilgili sağlık kurum ve kuruluşu belirlenen süre içinde gerekli önlemleri alır.
- Ardından yapılan işlem hakkında İl Sağlık Müdürlüğü nezdindeki Hasta Hakları Kurulu’nu bilgilendirir.
- Hasta İletişim Birimi, başvurunun birime ulaştığı tarihten itibaren otuz gün içerisinde başvuru hakkında bir karar verir.
- Hasta İletişim Birimi, vermiş olduğu kararı başvuran olarak kişiye ve ilgili sağlık personeline bildirir.
Yönetmelik gereği, il sağlık müdürlükleri; sağlık kuruluşlarından gelen başvuruları değerlendirmek, karara bağlamak, öneri sunmak ve düzeltici işlemleri belirlemek üzere bünyesinde Hasta Hakları Kurulu oluşturur.
- Hasta iletişim birimi, başvuru dosyasını İl Sağlık Müdürlüğü nezdindeki Hasta Hakları Kurulu’na iletir. İletmemesi halinde başvuran kişi, bunu Hasta İletişim Biriminden talep etme hakkına sahiptir.
- Hasta Hakları Kurulu da başvurunun kendisine gönderildiği tarihten itibaren 30 gün içinde karar vererek; vermiş olduğu kararı başvuran kişiye ve ilgili sağlık kurumuna bildirir.
- Ayrıca Hasta Hakları Kurulu verdiği kararın özetini; isimlere yer vermeksizin il sağlık müdürlüğünün internet sayfasında duyurur.
- Hasta haklarına veya etik ilkelere aykırı davranış sebebiyle Hasta Hakları Kurulu tarafından verilen ihlal kararları, ilgili sağlık kurumuna, kuruluşuna, ilgili personele yazılı olarak tebliğ edilir.
- Son altı ay içerisinde ikiden fazla hasta hakları ihlali kararı verilen sağlık meslek mensubu hakkındaki dosya Sağlık Meslekleri Kuruluna gönderilir.
Önemle belirtmek isteriz ki;
- Hasta İletişim Biriminde ve Hasta Hakları Kurulunda görüşülen dosyalar gizlidir, hiçbir şekilde üçüncü kişilere bilgi verilemez.
- Tıbbi hata iddialarına ilişkin başvurular Hasta İletişim Birimi ya da Hasta Hakları Kurulu tarafından değerlendirilmez.
- Keza, hatalı bir tıbbi muayeneye maruz kaldığını iddia eden kişinin, “Doktor Hatası (Malpraktis) Nedeniyle Tazminat Davası” yazımızda açıklandığı üzere, dava açarak hak talebinde bulunması mümkündür.
- Dahası, hatalı tıbbi müdahalede bulunan doktor aleyhinde cezai yaptırım uygulanması da mümkün olabilmektedir. Konuya ilişkin detaylı incelememize “Doktor Hatası (Malpraktis) Nedeniyle Ceza Davası” yazımızdan ulaşabilirsiniz.
