İdareye Karşı Açılacak Tazminat (Tam Yargı) Davası

Tam yargı davası, idari işlem veya eylem nedeniyle maddi ve/veya manevi zarara uğrayanlar tarafından bu zararların giderilmesi talebiyle idareye karşı açılabilecek tazminat talepli bir idari dava türüdür. Tazminat talepli tam yargı davası özel hukuktaki maddi ve manevi tazminat davalarına benzemekteyse de içeriğinde ciddi farklılıklar barındırmaktadır. 

Yazı İçeriği
1. Tam Yargı Davası Nedir?
2. Tam Yargı Davasının Şartları Nelerdir?
3. Tam Yargı Davasında Görevli Mahkeme
4. Tam Yargı Davasında Yetkili Mahkeme
5. Tam Yargı Davasında Dava Açma Süresi
6. Önce İdareye Başvuru Zorunluluğu
7. Tam Yargı Davasında Husumet
8. Tam Yargı Davasında Dilekçe Düzeni
9. Tam Yargı Davası Açılma Sebepleri
10. Tam Yargı Davalarında Tazmini İstenilebilecek Zararlar

İdareye karşı tazminat talepli olarak tam yargı davasının açılabilmesi için, idarenin talep konusu zarara sebep olan hukuka aykırı ve hizmet kusuru olarak değerlendirilebilecek bir eyleminin ve/veya işleminin bulunması gerekir. İdare, kişinin zararına yola açan bu hukuka aykırı eylem ve/veya işlemde kusuru olmasa dahi, nedensellik bağı kurulabilen maddi ve/veya manevi zararı ödemek durumunda kalabilir. İdareye karşı açılacak tam yargı davalarında görevli mahkeme idare mahkemeleri olmakla beraber, yetkili mahkeme dava konusu edilen eylem ve/veya işleme göre farklılık arz edebilir.

1. Tam Yargı Davası Nedir?

Anayasamızın 125. maddesinin 7. fıkrası gereği idare, kendi eylem ve işlemlerinden doğan zararı ödemekle yükümlüdür. İdarenin bu yükümlülüğünü yerine getirmemesi halindeyse,  zarara uğrayan hak sahiplerince idare mahkemelerinde açılacak tam yargı davasıyla idarenin eylem ve işlemleri nedeniyle uğranılan zararın tazmini istenilebilir. Başka bir deyişle, idarenin eylem ve işlemleri nedeni ile zarara uğrayan hak sahipleri tarafından, bu zararın tazmini amacıyla açılan davaya tam yargı davası denilir. 

2. Tam Yargı Davasının Şartları Nelerdir?

Tam yargı davası açılabilmesi için öncelikle idarenin hukuka aykırı bir işlemi veya eylemi bulunmalıdır. Bahse konu hukuka aykırılığın ortaya çıkmasında idarenin kusurunun olup olmaması ise dava açılmasına engel teşkil etmemektedir. Bunun yanında söz konusu hukuka aykırı eylem ve/veya işlem nedeniyle doğmuş bir zarar söz konusu olmalıdır. Bu zarar, gelir kaybı ya da gider artışı gibi gerçek anlamda bir maddi zarardan kaynaklanabileceği gibi kişilik haklarının ihlalinden kaynaklanan manevi zarar da olabilir. 

Bir diğer şart ise bu hukuka aykırı eylem ve/veya işlem ile doğan zarar arasında illiyet yani nedensellik bağı bulunmasıdır. Zarar ile fiil arasında neden-sonuç ilişkisinin bulunmadığı durumlarda, ileri sürülen talep reddedilecektir. Bununla birlikte tam yargı davasını açma hak ve yetkisine sahip olan kişiler, bahse konu hukuka aykırı işlem ve/veya eylem dolayısıyla hakkı ihlal edilen kişilerle sınırlıdır.

Burada, çok önemli bir ayrıma değinmek gerekirse, idari işlemin iptali davalarında “menfaat ihlali” aranmasına rağmen, tam yargı davalarında “hak ihlali” aranmaktadır. Hak ihlalinin mevcut olup olmadığı, her bir olayda yargı makamlarınca ayrıca değerlendirilir.

3. Tam Yargı Davalarında Görevli Mahkeme

Tam yargı davalarında görevli mahkeme, aksi özel kanunlarda belirtilmedikçe, idare mahkemeleridir. Bahse konu istisnai duruma örnek olarak, 2575 sayılı Danıştay Kanunu madde 24’te sayılan davaların, ilk derece mahkemesi olarak Danıştay’da görüleceğine ilişkin düzenleme örnek gösterilebilir.

4. Tam Yargı Davalarında Yetkili Mahkeme

İdari sözleşmelerden doğan tam yargı davaları, genel yetkiye tabi olup bu davalarda dava konusu idari sözleşmeyi yapan idari merciin bulunduğu yerdeki idare mahkemesi yetkilidir. 
Bunlar dışında kalan tam yargı davalarında yetki hususu ise İdari yargılama Usulü Kanunu (İYUK) madde 36’da düzenlenmiştir. Buna göre, zararı doğuran idari uyuşmazlık, şayet zarar bayındırlık-ulaştırma gibi bir hizmetten veya idarenin herhangi bir eyleminden doğmuşsa hizmetin görüldüğü/eylemin yapıldığı yer idare mahkemesi yetkilidir. Diğer hallerde ise davacının ikametgahı yer mahkemesi yetkili sayılmaktadır.

5. Tam Yargı Davalarında Dava Açma Süresi 

İdare Mahkemeleri nezdinde görülen tam yargı davasının idari yargılama hukukuna hakim olan genel dava açma süreleri içerisinde açılması gerekmektedir. Buna göre idare mahkemelerinde dava açma süresi altmış gün olup tam yargı davasının da bu sürede açılması gerekmektedir. Sürenin başlaması ise zarara yol açan işlem veya eylemin idareden kaynaklandığının ve zararın kapsamının tam olarak öğrenildiği tarihten itibaren başlayacaktır. Bununla birlikte kanun öncelikle idari işlemin iptali davası açılması, bu dava sonrasında ise tam yargı davası açılmasını da düzenlemiştir. İdari işlemler ve bu işlemlerin iptali hakkında daha detaylı bilgi için “İdari İşlemlere İtiraz ve İptal Davası” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

İptal davası sonrası tam yargı davası açılması durumunda ise genel dava açma sürelerine istisnai olarak iptal davası sonuçlandıktan sonra da tam yargı davası açılabilecektir. Bu konuda daha detaylı bilgi için ise “İdari İşlemin İptali Davası Sonrası Açılacak Tazminat (Tam Yargı) Davası” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

6. Önce İdareye Başvuru Zorunluluğu

İdarenin eylemi dolayısıyla hakkı ihlal edilen ilgili, idari dava açmadan önce kanunda belirtilen süreler içinde idareye başvurmalıdır. İdareye başvuru süresi, ilgili eylemi yazılı bildirim üzerine veya başka surette öğrendiği tarihten itibaren 1 yıl ve her halde eylem tarihinden itibaren 5 yılla sınırlıdır. Bu başvuruda, idari eylem nedeniyle hakkı ihlal edilen ilgili, haklarının yerine getirilmesini talep etmelidir.
Bu başvuru sonucunda, ilgilinin isteği kısmen veya tamamen reddedilirse, ret konusundaki işlemin tebliğini izleyen günden itibaren 60 gün içinde dava açılabilir. Diğer taraftan, uygulamada sıkça görüldüğü üzere, başvurucunun isteği hakkında 60 gün içinde idarece cevap verilmezse, bu sürenin bittiği tarihten itibaren 60 gün içinde dava açılabilir. 
Şayet tam yargı davası, idari yargıda açılması gerekirken, yanlış yargı yolu seçilerek ‘’adli’’ veya ‘’askeri’’ yargıda açılmışsa dava, görev yönünden reddedilir. Mevzuatta konuya ilişkin öngörülen istisnai durum gereği, görev yönünden reddedilen ve sonradan idari yargı mercilerinde açılan davalarda ‘’önce idareye başvuru zorunluluğu’’ aranmamaktadır. 

7. Tam Yargı Davalarında Husumet

Tam yargı davaları doğrudan söz konusu hukuka aykırı eylemi ve/veya işlemi gerçekleştiren idareye karşı dava açılmalıdır. Burada yetkili idarenin belirlenmesinde ilgili idare arası hiyerarşi gözetilmeli ve doğrudan işlemden sorumlu olan idareye husumet yöneltilmelidir. Şayet bu yapılmazsa mahkemece, kendiliğinden yapılacak bir değerlendirme nihayetinde gerçek hasma tebliğ kararı verilir.

8. Tam Yargı Davalarında Dilekçe Düzeni

Danıştay, idare ve vergi mahkemeleri başkanlıklarına hitaben yazılması gereken dilekçelerde uyulması gerekli şekil kuralları İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 3. ve 5. maddesinde sayılmıştır. Şayet dava dilekçesi bu kanuni düzenlemelere uygun olmayan şekilde hazırlanırsa idare mahkemesince dilekçe reddedilecek ve eksikliklerin giderilerek tekrar dava açılması istenilecektir. 

9. Tam Yargı Davası Açılma Sebepleri

Tam yargı davası açılmasını gerektirecek hukuka aykırılıklar idarenin kusurundan kaynaklanabileceği gibi idarenin kusuru olmayan eylem ve işlemlerden de kaynaklanabilir.

Hizmet Kusuru
İdare, yürütmekle yükümlü olduğu sağlık, eğitim, güvenlik gibi kamu hizmetlerini yerine getirirken, hizmetin gereklerine uygun davranmak zorundadır. Bu hizmetlerin geç işlemesi, hiç işlememesi veya kötü işlemesi idarenin hizmet kusuruna yol açar. İdarenin kusur sorumluluğunun doğması için meydana gelen maddi ve/veya manevi zarar ile idarenin eylemi arasında nedensellik bağı olmalıdır. Bu konuda daha detaylı bilgi için “İdarenin Hizmet Kusurundan Kaynaklanan Tazminat Davaları” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Kusursuz Sorumluluk
İdare, yürütmekle yükümlü olduğu kamu hizmetlerini ifa ederken yalnızca kusuruyla meydana gelen zararlardan sorumlu değildir. Bunun yanında bazı kusursuz sorumluluk halleri de idarenin sorumluluğuna yol açabilmektedir. Yargı kararlarıyla kabul edilen bu kusursuz sorumluluk hallerini şu şekilde sıralamamız mümkündür: Fedakarlığın denkleştirilmesi, sosyal risk (terör olayları neticesinde uğranılan zararlar) ve tehlike ilkeleri.

10. Tam Yargı Davalarında Tazmini İstenilebilecek Zararlar

Kişiler, idarenin eylem veya işlemi nedeniyle zarara uğramış olabilir. Bu zararlar maddi veya manevi nitelikte olabilir. Maddi zarar kişinin malvarlığında meydana gelen parasal eksilmelerdir; manevi zararsa işlem veya eylem sonucunda kişilerin yaşadığı elem, keder, ıstıraptır. Örneğin, devlet hastanesindeki hatalı tıbbi müdahale sonucunda uzvunu kaybeden kişi, tam yargı davasıyla maddi tazminat olarak hastane masrafları, çalışma gücünün kaybı gibi zararlarını talep edebilir.  Aynı zamanda, hatalı tıbbi müdahale sonrasında vücudunda oluşan sağlık sorunları, tedavi sürecinin travması gibi sebeplerle yaşadığı elem, keder ve ıstırap için manevi tazminat talep edebilecektir.