İdari Sözleşmelerden Kaynaklanan Davalar
Genel Olarak,
İdarenin, etki ve sonuçlarını İdare Hukuku sahasında doğuran sözleşmeleri idari sözleşmelerdir.
Asıl olan idarenin tek yanlı işlem tesis etmesidir ancak; idare elektrik, yapı, inşaat gibi çok çeşitli alanlarda karşılıklı ve serbest irade ile idari sözleşme akdetmektedir. Bu sözleşmelerde de tarafların karşılıklı hak ve borçları belirlense de idare, kamu gücünü kullandığından ayrıcalıklı birtakım yetkileri elinde bulundurur.
Bu sözleşmelerin her biri farklı bir alanı düzenlemeye yönelik olup, sözleşmelerin akdedilmesi neticesinde de farklı hukuki sonuçlar ve uyuşmazlıklar gündeme gelebilmektedir.
İdari Sözleşmenin Unsurları
İdarenin yaptığı her türlü sözleşme idari sözleşme değildir, sözleşmenin idari sözleşme olabilmesi için üç temel unsuru taşıması gereklidir:
- Sözleşmenin taraflarından biri idare olmalıdır.
- Sözleşme ile, kamu hizmetine ilişkin bir alan düzenlenmelidir.
- İdareye üstünlük ve ayrıcalık tanınmalıdır.
İdare; sözleşmelerini emanet, müşterek emanet, imtiyaz, iltizam gibi usullerle akdetmektedir.
İdari sözleşmelere karşı, idari yargıda iptal ve tam yargı davaları açılabilir.
İptal davaları, idari işlemler hakkında menfaati ihlal edilenler tarafından işlemin yetki, şekil, sebep, konu, maksat unsurlarından biri veya birkaçı yönünden hukuka aykırı olduklarından bahisle açılır.
Tam yargı davaları ise, idari işlem veya eylemlerden ötürü hakları ihlal edilenler tarafından açılır. Görüldüğü üzere; iptal davalarında aranan temel unsur ‘’menfaat ihlali’’ iken tam yargı davalarında ‘’hak ihlali’’dir.
İdari sözleşmeler nedeniyle de menfaat veya hak ihlalleri gündeme gelebileceğinden her iki davanın da açılması mümkündür.
Görevli Mahkeme
İdari sözleşmeler, iki taraflı idari işlemler olduğundan, açılacak davalarda idari yargı mahkemeleri görevlidir. Ancak bu noktada şu ayrıma gitmek gerekecektir:
- Tahkim Yolu Öngörülmeyen Kamu Hizmetleri ile İlgili İmtiyaz Şartlaşma ve Sözleşmelerinden Doğan İdari Davalar:
İlk derece mahkemesi olarak Danıştay’da görülür.
- Tahkim Yolu Öngörülen ve Kamu Hizmetleri ile İlgili İmtiyaz Şartlaşma ve Sözleşmelerinden Doğan İdari Davalar:
Anayasa madde 125/1 gereği tahkim usulüyle çözümlenir.
- Tahkim Yolu Öngörülen İmtiyaz Şartlaşma ve Sözleşmelerinden Doğan Uyuşmazlıklar Hariç, Kamu Hizmetlerinden Birinin Yürütülmesi İçin Yapılan Her Türlü İdari Sözleşme:
Bu tür idari sözleşmelerden dolayı taraflar arasında çıkan uyuşmazlıklara ilişkin davalar idari dava olup, idare mahkemelerinde görülür.
!Ancak Danıştay 10. Dairesi’nin 30.11.2015 tarihli ve 2012/8825 Esas 2015/5399 Karar numaralı ilamında:
‘’ İdare ile özel hukuk sözleşmesi imzalanmasına kadar geçen süreçteki işlemler, idari işlem niteliği itibariyle idari yargının denetimine tâbi iken; sözleşmenin imzalanmasından sonraki aşamalarda tesis edilen işlemlerden kaynaklanan uyuşmazlıkların görüm ve çözümü, sözleşmeden ayrılabilir nitelikte olmadıkça, adli yargı yerine ait bulunmaktadır.
Yetkili Mahkeme
Davaya konu olan idari sözleşmeyi yapan idari merciin bulunduğu yerdeki idare mahkemesidir. Danıştay’ın ilk derece mahkemesi sıfatıyla bakmakla görevli olduğu davalar, doğrudan Danıştay’da açılır.
Danıştay, kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında düşüncesini bildirir.
Danıştay’ın, kamu hizmetine ilişkin imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında düşünce bildireceği kuralı, Danıştay’ın kimi kararlarında mecburi görülerek görüş bildirilmeksizin akdedilen sözleşmenin iptaline sebebiyet vermektedir. Kimi zamansa Danıştay bunu ‘’istişare’’ olarak yorumlamakta ve mecburi görmediğinden sözleşmenin iptaline karar vermemektedir.
İdari Sözleşmelere Karşı Hangi Nedenlerle Dava Açılabilir?
İdari sözleşmeler belli kanuni usullere uyularak yapılır. Sözleşme akdedilmeden önce uyulması gereken usul kuralları vardır. İdarenin bu kurallara uymaması veya kurallı eksik ya da yanlış uygulaması, idari sözleşmeye karşı hukuka aykırı olduğundan bahisle dava açılmasına yol açar. Örneğin, ihalenin hukuka aykırı yapıldığından bahisle açılacak davalar bu türdendir ve idari yargının görev alanına girer.
Sözleşme imzalandıktan sonra da sözleşmeye ilişkin hukuka aykırılıklardan bahisle dava açılabilecektir. Üstelik bu davayı, kamu hizmetinden yararlanan kişiler de açabilmektedir.
Bir İdari Sözleşme Türü Olarak: Kamu İmtiyaz Sözleşmesi
İmtiyaz: Bir kamu hizmetinin uzun süreli bir sözleşme uyarınca sermayesi, kârı, hasar ve zararı kendilerine ait olmak üzere özel hukuk kişilerince yerine getirilmesidir.
Kamu hizmeti imtiyaz sözleşmesi: Konusu bir kamu hizmetinin kurulması ve/veya işletilmesini bir özel kişiye devretmek olan, hizmetin yürütülmesini sağlamak için hizmeti yerine getirenlere kamu gücüne dayanan kimi yetkiler tanıyan ve idarenin, hizmetin düzenli ve istikrarlı bir biçimde yürütülmesini sağlamak için denetim ve gözetim yetkisine sahip olduğu uzun süreli sözleşmelerdir.
Anayasal Dayanak Anayasa madde 47:
Devlet, kamu iktisadi teşebbüsleri ve diğer kamu tüzelkişileri tarafından yürütülen yatırım ve hizmetlerden hangilerinin özel hukuk sözleşmeleri ile gerçek veya tüzelkişilere yaptırabileceği veya devredebileceği kanunla belirlenir.
Başbakan ve Bakanlar Kurulu’nca gönderilen kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında Danıştay, iki ay içinde düşüncesini bildirir. Danıştay Kanunu 25. maddesinin 1. fıkrasının (d) bendinde de kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında düşüncesini bildirmek Danıştay’ın görevleri arasında sayılmıştır. Danıştay görüşü alınmaksızın düzenlenen imtiyaz sözleşmeleri nedeniyle, birçok uyuşmazlık doğmaktadır.
Danıştay 13. Dairesi’nin 19.2.2015 tarih ve 2014/5314 Esas, 2015/650 Karar sayılı ilamına göre:
‘’Dava; Entegre Katı Atık Değerlendirme ve Bertaraf Tesislerinin yapılması ve İşletilmesine dair 29 yıl süreyle imtiyaz hakkının devrine dair yapılan ihalenin iptali istemine ilişkindir. İmtiyaz yoluyla söz konusu işin yapılmasına ve ihaleye çıkılmasına karar verilmeden Önce Danıştay’ın görüşü ve İçişleri Bakanlığı’nın onayının alınmasına olanak bulunmadığı, ancak imtiyaz hakkının verilmesine yönelik ihale yapıldıktan ve ortaya imtiyaz sözleşme taslağı çıktıktan sonra imtiyaz yöntemi usulüne göre kamu hizmeti ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmesi hakkında Danıştay’ın görüşü ve İçişleri Bakanlığı’nın onayının alınmasına olanak bulunduğundan, aksi yönde bir gerekçe ile karar veren İdare Mahkemesi kararında hukuki isabet bulunmamaktadır.
‘‘Bir idari sözleşme türü olan kamu hizmeti imtiyaz sözleşmelerinin konusu doğrudan doğruya kamu hizmetini, kamu malını ve kamu yararını ilgilendirdiği için bu hizmeti görmek ve bu menfaati korumakla görevli olan idare, imtiyaz sözleşmesinin düzenleyici hükümlerinde tek yanlı değişiklik yapma yetkisine sahiptir; ancak idare, sahip olduğu bu yetkiyi, sözleşmenin akit karakterinin ağır bastığı, örneğin sözleşmeciye ödenen avans, kredi teminatı, tekel hakkı, bazı vergi ve harçlardan muafiyet gibi, mali hükümlerinde tek yanlı değişiklik yapılması yönünde kullanamaz.
Zira, tarifelerde yapılan bu tür tek yanlı bir değişiklik, imtiyaz sözleşmesinin akit karakterini zedeleyici nitelikte olabilecek ve idari yargıda dava açılması gündeme gelebilecektir.
