İdari Yargıda Dava Açma Süresinin Canlanması

İLANI GEREKEN DÜZENLEYİCİ İŞLEMLERE KARŞI DAVA AÇMA SÜRESİNİN CANLANMASI

Düzenleyici işlemler, idarenin yaptığı ve herkes için geçerli olan genel ve soyut işlemlerdir. Bu işlemlerin özelliği muhatabın ismen belirtilmemesi, yalnızca belli bir grup olarak tasnif edilmesidir. Dolayısıyla düzenleyici işlemin kapsadığı grubun içindeki kişiler bu işlemlerin muhatapları olacaktır.

1 – KANUNİ DÜZENLEME

 İYUK madde 7/4; “İlanı gereken düzenleyici işlemlerde dava süresi, ilan tarihini izleyen günden itibaren başlar” hükmünü öngörmüştür. Aynı maddenin ilk fıkrasında ise idare mahkemelerinde dava açma süresinin altmış gün olduğu belirtilmiştir. O halde ilanı gereken düzenleyici işlemlere karşı dava açmak için de ilan tarihini izleyen günden başlayarak altmış günlük süre mevcuttur. 

İdari işlemler hukuka uygunluk karinesinden yararlanmaktadır. Bunun anlamı aksi bir mahkeme kararı ile sabit oluncaya dek idari işlemlerin hukuka uygun kabul edilmesidir. Bu sebeple işlem daha sonradan hukuka aykırı hale gelse bile dava açma süresinin kaçırılması sonucu hukuka uygunluk karinesinden yararlanmaya devam edecektir. Bu da hukuka aykırı bir idari işlemin yıllar boyu yürürlükte kalması sonucunu doğurabilecektir.

Kanun koyucu bunu engellemek ve hukuk devleti ilkesinin gereklerini yerine getirmek adına; düzenleyici işlemlerin uygulanması üzerine ilgililerin, düzenleyici işlem veya uygulanan işlem yahut her ikisi aleyhine birden dava açabileceklerini hüküm altına almıştır. Böylece hukuka aykırı olduğu iddia edilen bir düzenleyici işlemin de denetlenme mekanizması sağlanmıştır. Düzenleyici işlemin uygulanmasından kasıt, bir uygulama işlemi yapılmasıdır. Böyle bir işlem yapıldığı takdirde ilk başta yapılan düzenleyici işleme karşı dava açma süresinin yeniden başlayacağı İYUK madde 7/4 hükmünde düzenlenmiştir. 

2 – UYGULAMA İŞLEMİNİN NİTELİĞİ

İYUK 7/4 lafzından uygulama işleminin bir idari işlem olmak zorunda olmadığı anlaşılmaktadır. Danıştay da uygulama işlemi kavramını geniş yorumlamaktadır. Buna göre kişilerin ve nesnelerin hukuki durumlarında değişiklik yapan işlemler, uygulama işlemi olarak kabul edilmektedir. Bu kapsamda uygulama işlemi, birel veya düzenleyici işlem şeklinde bir idari işlem olabileceği gibi adli yargı kararı da olabilir. Önemli olan uygulama işleminin kesin ve yürütülebilir nitelikte olmasıdır. Kesin ve yürütülebilir işlemden kasıt ise herhangi bir üst makam onayına ihtiyaç duymadan işlemin tek başına hüküm ve sonuçlarını doğurabilmesidir. 

Bunun yanı sıra düzenleyici işlemin de kesin ve yürütülebilir olması gerekmekte olup aynı zamanda halen yürürlükte olması da gerekmektedir. Aksi halde yürürlükte olmayan bir işleme karşı dava açılmasında herhangi bir hukuki yarar mevcut değildir. 

Uygulama işleminin geri alınması veya kaldırılması hallerinde ise Danıştay, düzenleyici işlemin iptalinin istenemeyeceğini savunmaktadır. Fakat bu halde düzenleyici işlemin denetlenmesinin yolunun da kapatıldığı çok açıktır. 

3 – DAVA AÇMA SÜRECİ

Bir düzenleyici işleme istinaden uygulama işlemi yapıldığında, bu uygulama işleminin bildirilmesinden itibaren ilgilinin üç adet seçimlik hakkı bulunmaktadır: 

• Uygulama işlemine karşı tek başına dava açılabilir.
• Hem uygulama işlemine hem düzenleyici işleme karşı dava açılabilir. 
• Yalnızca düzenleyici işleme karşı dava açılabilir.

Görevli Mahkeme: Hem uygulama işlemi hem de düzenleyici işleme karşı dava açıldığında görevli mahkeme, hiyerarşik olarak üst sırada yer alan işleme göre tespit edilir. Her iki işleme birden dava açılması esasında aynı dilekçe ile aynı mahkemede dava açılmasını zorunlu kılmamaktadır. Fakat gerek usul ekonomisi gerek de farklı mahkemelerden farklı kararlar çıkabilme ihtimaline karşı her iki işleme karşı aynı mahkemede dava açılması bir gereklilik arz etmektedir. Zira hukuki güvenlik ilkesinin sağlanması da bu yolla olacaktır. 

Süre: Uygulama işlemi ile birlikte düzenleyici işleme karşı dava açılırken sürenin tekrar başlayabilmesi için uygulama işlemine karşı süresi içinde dava açılmış olması şarttır. Aynı yönde Danıştay Kararı da mevcuttur:

“Düzenleyici işlemlere karşı, ilan tarihinden itibaren dava açılabileceği gibi, bu düzenlemeye dayalı olarak bir işlem tesis edilmesi halinde, dava açma süresi geçmiş olsa bile düzenleyici işlemin iptali istemiyle uygulama işleminin tabi olduğu dava açma süresi içinde dava açma olanağı mevcuttur. Uygulama işlemine karşı açılan davada süre aşımı bulunması halinde, düzenleyici işlemin iptali isteminin de süre aşımı nedeniyle reddi gerekeceği kuşkusuzdur.” (Danıştay 6. Dairesi 25.09.2000 T. 2000/573 E. 2000/966 K. sayılı kararı)