Sınai Mülkiyet Kanunu’na göre tasarım, ürünün tümü veya bir parçasının yahut üzerindeki süslemenin çizgi, şekil, biçim, renk, malzeme veya yüzey dokusu gibi özelliklerinden kaynaklanan görünümüdür. Yoğun emek ve zaman harcanarak oluşturulan internet sitesi tasarımı ve grafiklerinin “endüstriyel tasarım” olarak değerlendirilmeleri mümkün olabileceğinden SMK kapsamında sağlanan haklar çerçevesinde korunmaları gündeme gelebilir. İnternet sitesinin içeriği ise 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK)’nun m. 6/11 uyarınca işlenme eser olarak kabul edilecektir. Yazımızda izah edeceğimiz şartlar mevcutsa, izinsiz şekilde web site tasarımlarının kopyalanması veya site içerik kopyalamalarına karşı, internet sitesinin tescili ve korunması mümkün olabilmektedir.
Yazı İçeriği
1. İnternet Sitesindeki Grafik Tasarımı ve Diğer Tasarımların Hukuki Niteliği
2. İnternet Sitesindeki Grafik Tasarımı ve Diğer Tasarımların Tescili ve Tescilin Sağladığı Haklar
3. İnternet Sitesinin İçerik Kısmının Hukuki Niteliği
4. İnternet Sitesinin İçerik Kısmının Tescili ve Korunması
5. İnternet Sitesinin İçerik Kısmı Üzerinde Sahibinin Manevi Hakları
6. İnternet Sitelerinin İçerik Kısmı Üzerinde Sahibinin Mali Hakları
Tasarımın 6769 sayılı SMK’da sağlanan haklar kapsamında korunabilmesi için yeni ve ayırt edici niteliğe sahip olması gibi birtakım şartların varlığı aranır. Keza tasarımın, sergileme, satış gibi yollarla piyasaya sürme, kullanma, tarif, yayım, tanıtım veya benzer amaçlı kamuya sunulması da koruma altına alınabilmesi için aranan şartlardandır. Yazımızın başında ifade edildiği üzere, internet sitesinin grafikleri tasarım olarak kabul edilecek ve SMK kapsamında korunacaktır. İnternet sitesinin içerisinde yer alan makale ve diğer içerikler ise eser olarak kabul edilecek ve FSEK kapsamında korunmadan faydalanabilecektir.
1. İnternet Sitesindeki Grafik Tasarımı ve Diğer Tasarımların Hukuki Niteliği
5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK)‘na göre eser, sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsulleridir. Bu tanımdan yola çıkarak bir fikir mahsulünün FSEK kapsamında korunabilmesi için iki şart olduğu görülmektedir. Birincisi objektif şarttır. Bu şart, bir fikir mahsulünün kanunda sayılan dört eser tipinden mutlaka birinin kapsamına girebilmesidir. İkinci şart ise sübjektif şart olarak nitelendirilmekte olan, fikir mahsulünün sahibinin hususiyetini taşıması şartıdır. Bu iki şartı da sağlayan bir fikir mahsulü FSEK’ya göre eser sayılacak ve koruma altına alınacaktır. Diğer taraftan, internet sitesinde yer alan grafik tasarımlarının ve diğer tasarımların kanunda sayılan dört eser tipinden birine girmemeleri durumunda, FSEK kapsamında korunmaları mümkün değildir.
İnternet sitelerinin, makale, blog yazısı gibi FSEK kapsamındaki içerikleri hariç tutulacak olursa, sitede birtakım grafik tasarımlarına yer verilmesi halinde endüstriyel tasarım olarak değerlendirilmeleri mümkündür. Bu şartlar altında, grafik tasarımları açısından endüstriyel tasarım niteliğine sahip olduğu kabul edilen internet sitelerinin SMK kapsamında tescil edilerek koruma altına alınmaları söz konusu olabilir. Zira, tasarım sadece sanatın değil aynı zamanda endüstrinin de bir parçası olup endüstriye hizmet eden tasarımlara da aynı şekilde koruma sağlanmaktadır. Nitekim SMK m.55 uyarınca tasarım, ürünün tümü veya bir parçasının yahut üzerindeki süslemenin çizgi, sekil, biçim, renk, malzeme veya yüzey dokusu gibi özelliklerinden kaynaklanan görünümüdür.
Görüleceği üzere internet sitesinde yer alan grafikler ve diğer tasarımlar, Sınai Mülkiyet Kanunu m.55’te tanımlanan tasarımın bütün şartlarına haizdir. Bu sebeple internet sitesinde yer alan grafiklerin bu kanun uyarınca tescil edilebilmeleri mümkündür.
2. İnternet Sitesindeki Grafik Tasarımı ve Diğer Tasarımların Tescili ve Tescilin Sağladığı Haklar
Tasarım tescil başvurusunda bulunmak isteyen kişi ve kurumlar Türk Patent ve Marka Kurumu’na başvurmalıdırlar. Başvuru işlemi şahsen veya posta kanalıyla gerçekleştirilebileceği gibi internet ortamında elektronik imza kullanılarak da yapılabilir.
Tescil ettirilen tasarımın koruması, başvuru tarihinden itibaren başlamaktadır ve 5 yıl boyunca devam etmektedir. Koruma süresinin toplamda 25 yıllık koruma süresine ulaşılana kadar 5’er yıllık dönemler halinde yenilenmesi mümkündür. Tasarım sahibi, tescil ile beraber, tescile konu tasarımı üçüncü kişilere devredebilir, lisans sözleşmesine konu edebilir ve/veya miras bırakabilir. Diğer taraftan, tasarımın tescili, başvuru sahiplerine sadece kendi ulusal sınırlarında geçerli bir koruma sunmaktadır. Bununla beraber, SMK m.69/2’de tescilsiz tasarımlara ilişkin de korumanın söz konusu olduğu açıkça düzenlenmiştir. İlgili madde uyarınca, tescilsiz tasarımlar kamuya sunulduğundan itibaren üç yıldır ve Türk Patent ve Marka Kurumu’na tescil başvurusu yapılmaksızın koruma altındadır. Bununla beraber, tescil edilmeyen tasarımın koruma kapsamı, tescil edilen tasarımlara oranla sınırlı olup bu sınırlar SMK m.59/2’de düzenlenmiştir. Buna göre, tescilsiz tasarımın sahibi, ancak ve ancak korunan tasarımın aynısının veya genel izlenim itibarıyla ayırt edilemeyecek kadar benzerinin kopyalanarak alınması halinde engelleme hakkına sahiptir. Başka bir ifadeyle tescilsiz koruma sadece taklide karşı sağlanacak olup habersizce geliştirilen tasarımlar ise kopyalama olarak değerlendirilemeyecektir.
Diğer taraftan, tasarımın tescili, korunması, sona ermesi, devredilmesi, tasarım hakkının ihlali durumunda başvurulabilecek hukuki yollar gibi hususların tamamı 6769 sayılı SMK m.55-81 arasında düzenlemiştir.
3. İnternet Sitesinin İçerik Kısmının Hukuki Niteliği
İnternet sitesinde yer alan makale, yazı gibi içeriklerin FSEK m.6/11 uyarınca “eser” olarak kabulü mümkün olabilmektedir Zira ilgili mevzuat hükmünde açıkça “belli bir maksada göre ve hususi plan dâhilinde verilerin ve materyallerin seçilip derlenmesi sonucu ortaya çıkan ve bir araç ile okunabilir veya diğer veri tabanları eser sayılır.” düzenlemesi mevcuttur. Dolayısıyla, internet sitesindeki bilgisayar programı, edebiyat eserleri, makale, şiir, müzik, güzel sanat çalışmaları gibi oluşturulan içerik FSEK tarafından eser kapsamında kabul edilip, korunmaktadır.
4. İnternet Sitesinin İçerik Kısmının Tescili ve Korunması
FSEK kapsamında eser olarak kabul edilen internet sitesi içeriğinin, tescil edilmesi mümkün değildir. Buna rağmen, FSEK’in sağladığı korumalardan faydalanılabilmektedir. Bu noktada, korumadan faydalanacak kişinin doğru şekilde belirlenmesi son derece önemlidir. İnternet sitesinin sayfasında yayınlanan içeriğin site sahibine ait olması halinde herhangi bir sorun oluşmayacaktır. Ne var ki, günümüzde internet sitelerinin profesyonel web tasarım firmalarına yaptırıldığı örnekler gittikçe yaygınlaştığından, koruma sahibinin tespiti git gide zorlaşmaktadır.
İnternet sitelerinin web tasarımcısı niteliğindeki 3.kişilere yaptırılması durumunda, site tasarım ve içeriğine ilişkin fikri hakların, yazılı bir sözleşme ile internet sitesi sahibine devri yapılmalıdır. Aksi halde siteyi hazırlayan kişi ve/veya firma, ürettiği bu eserin sahibi olacaktır.
Site içeriğinde yer alan, bilgisayar programı, makale, şiir, resim, müzik gibi unsurlar eser niteliğinde olduğundan, eserin başka kişilerce kullanılabilmesi için eser sahibinden yazılı izin alınmalıdır.
Bununla beraber, internet sitelerinde paylaşılan içerik özgün olmalıdır. İçerikte kopyala-yapıştır şeklinde başka eserlerden intihal olması halinde FSEK’te yer alan yaptırımların uygulanması mümkündür.
5. İnternet Sitesinin İçerik Kısmı Üzerinde Sahibinin Manevi Hakları
FSEK, eser sahibinin haklarını mali ve manevi haklar olmak üzere iki kategoriye ayırmıştır. Eser sahibinin, FSEK kapsamında sahip olduğu manevi haklar;
- Umuma arz hakkı,
- Adın belirtilmesi yetkisi,
- Eserde değişiklik yapılmasını önleme yetkisi
- Malik ve zilyede karşı haklardır.
Örneğin, yazılan bir yazının internet sitesinde paylaşılması umuma bir arzdır. Eser sahibi umuma arz ettikten sonra dahi üçüncü kişilere yetki verme hakkına sahiptir. Eğer eser, sahibinin onayı alınmaksızın internet ortamında yayınlanır ise, izinsiz yayınlayan kişinin yaptırımla karşı karşıya kalması mümkündür. Yine Facebook, Twitter, Youtube gibi sosyal medya üzerindeki paylaşımların sadece içeriğe bağlantı verilerek gerçekleştirilmesi gerekir. Aksi durumlarda, içeriğin kopyalanıp yapıştırılması dahi ihlal oluşturabilmektedir.
Diğer taraftan, FSEK kapsamında, eser sahibine tanınan işbu manevi haklar süreye tabi değildir.
6. İnternet Sitelerinin İçerik Kısmı Üzerinde Sahibinin Mali Hakları
Eser sahibinin, eseri işlemek, çoğaltmak, kiralamak veya ödünç vermek suretiyle mali haklardan yararlanması mümkündür. Keza, eseri temsil suretiyle ve/veya kuruluşlarda yayınlanan eserlerin başka kuruluşlarca yeniden yayınlanması şeklinde de eser üzerindeki mali haklardan yararlanılması mümkündür.
FSEK m.46-47 uyarınca, eser üzerinde devletin yararlanma yetkisini kullanması ve kamuya mal etme hallerinin istisna tutulması halinde, sürenin sona ermesinden itibaren herkes mali haklardan faydalanabilir. İstisnai haller haricinde koruma süresi gerçek kişi eser sahibinin yaşadığı sürece ve ölümünden itibaren 70 yıldır.
Eser sahibinin, eser üzerindeki hakları ve bu hakların devredilmesi hususunda detaylı bilgi için “Eser Sahibinin Hakları, Hakkın Korunması ve Devri”; mali ve manevi hakları ihlal edilen eser sahibinin başvurabileceği hukuki yollar hakkında detaylı bilgi için ise “FSEK Kapsamında Eser Sahibi Tarafından Açılabilecek Davalar” başlıklı yazılarımızı inceleyebilirsiniz.
