Genel Olarak,
İş Kanunu’na göre; bir iş sözleşmesine dayanarak çalışan gerçek kişiye işçi denilmekte olup, iş ilişkisinin varlığından bahsedilmek için tarafların bu hususta anlaşmaları gerekir. Herhangi bir sözleşme yapabilmek için sözleşmenin taraflarında bulunması gereken fiil ve hak ehliyetinin, iş sözleşmesi yapılması esnasında da aranacağı kuşkusuzdur. Bununla birlikte kanunda, işçi seçiminde bazı yaş ve cinsiyet kısıtlamaları ve sınırlandırmaları mevcuttur.
Yaşa İlişkin Kısıtlama
Kanun koyucu, çocuk ve gençleri korumak amacıyla, çalışma yaşına ilişkin bazı düzenlemeler getirmiştir.
Kural: On beş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır.
İstisna: On dört yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış olan çocuklar; bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler.
On dört yaşını doldurmamış çocuklar ise bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde yazılı sözleşme yapmak ve her bir faaliyet için ayrı izin almak şartıyla çalıştırılabilirler. Görüldüğü üzere, on dört yaşını doldurmamış çocukların çalışması, izin şartına bağlanmıştır.
Çocuk ve genç işçilerin işe yerleştirilmelerinde ve çalıştırılabilecekleri işlerde güvenlik, sağlık, bedensel, zihinsel ve psikolojik gelişmeleri, kişisel yatkınlık ve yetenekleri dikkate alınır. Çocuğun gördüğü iş onun okula gitmesine, mesleki eğitiminin devamına engel olamaz, derslerini düzenli bir şekilde izlemesine zarar veremez.
Sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinin kapsamı, bu faaliyetlerde çalışacak çocuklara çalışma izni verilmesi, yaş grupları ve faaliyet türlerine göre çalışma ve dinlenme süreleri ile çalışma ortamı ve şartları, ücretin ödenmesine ilişkin usul ve esaslar ile diğer hususlar Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı ile Radyo ve Televizyon Üst Kurulunun görüşleri alınarak Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirlenmektedir.
Çalışma Alanına İlişkin Kısıtlama
- Maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalışılacak işlerde on sekiz yaşını doldurmamış erkeklerin ve her yaştaki kadınların çalıştırılması yasaktır.,
- Ayrıca, sanayiye ait işlerde ise on sekiz yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçilerin gece çalıştırılması da yasak olup, kadın veya erkek ayrımı olmaksızın on sekiz yaşından küçüklerin gece çalışması yasaklanmıştır.
Çocukların Çalışma Saatleri
Bununla birlikte kanunda ayrıca çocukların çalışma saatlerine ilişkin de düzenleme yapılmıştır. Zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış ve örgün eğitime devam etmeyen çocukların çalışma saatleri günde yedi ve haftada otuz beş saatten; sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde çalışanların ise günde beş ve haftada otuz saatten fazla olamaz. Bu süre, on beş yaşını tamamlamış çocuklar için günde sekiz ve haftada kırk saate kadar artırılabilir. Okul öncesi çocuklar ile okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere, en fazla günde iki saat ve haftada on saat olabilir. Okulun kapalı olduğu dönemlerde ise, çalışma süreleri günde yedi ve haftada otuz beş saatten; sanat, kültür ve reklam faaliyetlerinde çalışanların ise günde beş ve haftada otuz saatten fazla olamaz. Bu süre, on beş yaşını tamamlamış çocuklar için günde sekiz ve haftada kırk saate kadar artırılabilir.
İdari Yaptırım
Kanunda, on sekiz yaşını doldurmamış erkek çocuklar ile gençleri ve her yaştaki kadınları maden ocakları ile kablo döşemesi, kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yer altında veya su altında çalıştıran, çocuk ve genç işçileri gece çalıştıran veya yönetmelik hükümlerine aykırı hareket eden işveren veya işveren vekilinin para cezası ile cezalandırılacağı hüküm altına alınmıştır. İşveren veya işveren vekillerinin para cezası ile karşı karşıya kalmamaları için kanunda yer alan bu yasaklara ve çalışma sürelerine ilişkin yasaklara dikkat etmesi gerekmektedir.
Yaş ve Cinsiyete Dayalı Düzenlemeler, Ayrımcılık Yasağının İhlali Midir?
Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu’na göre ayrımcılık iddiasının ileri sürülemeyeceği hallerden biri de ‘’ Sadece belli bir cinsiyetin istihdamını zorunlu kılan durumlar’’ olarak belirlenmiştir. Bu ifade, eşitlik ilkesini zedelediği ve ayrımcılık yasağının ihlaline yol açtığı için Anayasa Mahkemesi’ne başvurulmuş; ancak Anayasa Mahkemesi’nce bu başvuru, reddedilmiştir.
