Bir kambiyo senedi olan çek, hamili tarafından ibraz süresi içerisinde ibraz edilmesine rağmen, bankada karşılığının bulunmaması halinde karşılıksız kalacak ve çek hakkında karşılıksızdır işlemi uygulanacaktır. İbraz ettiği çek karşılıksız çıkan alacaklı, çek borçlusu aleyhinde şikayetçi olursa, borçlu, karşılıksız kalan çek bedeline ilaveten adli para cezası ödemekle de yükümlüdür. Para cezasını süresinde ödeyemeyen çek borçlusu, hapis cezasıyla karşı karşıya kalabileceği gibi, mahkemece, aleyhinde çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına hükmedilebilecektir. Karşılıksız çek keşide etme (düzenleme) suçunda, suça konu fiil, çek karşılığını muhatap bankada bulundurma yükümlüğüne aykırı davranmaktır. Suçun faili ise, çek hesabı sahibi gerçek kişiyse çek hesabı sahibi, tüzel kişiyse tüzel kişinin mali işlerini yürütmekle görevli olan yönetim organının üyesidir. Mali işleri için aynı bir yönetim organı görevlendirilmeyen tüzel kişilerde suçun failinin, yönetim organını oluşturan gerçek kişi veya kişiler olduğu kabul edilir. Şikâyete tabi suç olan karşılıksız çek düzenleme suçunda, şikâyet hakkı çekin yetkili hamiline ait olup şikâyet süresi çekin bankaya ibraz edildiği günden itibaren üç aydır. Görevli ve yetkili mahkeme, çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği veya çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yerdeki İcra Ceza Mahkemesi’dir. Keza, hesap sahibinin yerleşim yerindeki veya şikâyetçinin yerleşim yerindeki İcra Ceza Mahkemeleri de de karşılıksız çek keşide etme suçunda görevli ve yetkili sayılan diğer mahkemelerdir.
Yazı İçeriği
1. Çek Nedir?
2. Karşılıksız Çek Nedir?
3. Muhatap Banka Tarafından Karşılıksızdır İşlemi Nasıl Yapılır?
4. Karşılıksız Çek Keşide Etme (Düzenleme) Suçunun Faili ve Şikâyet Süresi
5. Karşılıksız Çek Keşide Etme (Düzenleme) Suçunun Yaptırımları
6. Karşılıksız Çek Keşide Etme (Düzenleme) Suçunda Görevli ve Yetkili Mahkeme
Çek hamillerinin korunması amacıyla “süresi içerisinde ibrazında, çekle ilgili olarak karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet vermek” eylemi suç olarak kabul edilmiştir. Bu eylemin işlenmesi halinde ilgili kişiler hakkında adli para cezası yaptırımı öngörülmüş ve adli para cezasının ödenmemesi halinde para cezasının doğrudan hapis cezasına dönüştürüleceği düzenlenmiştir.
1. Çek Nedir?
Çek, Türk Ticaret Kanunu’nun Kıymetli Evrak isimli üçüncü kitabının Kambiyo Senetleri isimli dördüncü kısmındaki m.780-823 arasında ve 5941 sayılı Çek Kanunu’nda düzenlenmiştir. Bir kambiyo senedi olan çekin, yasal tanımına mevzuatımızda yer verilmemiştir. Yine de bir tanımlama yapmak gerekirse, düzenleyenin muhatap bankaya, lehtar ya da yetkili hamile kendi hesabına çekin üzerinde yazan bedeli ödeme emri verdiği, aynı zamanda yetkili hamile de bu bedeli muhataptan tahsil etme yetkisi veren kanunen emre yazılı bir kambiyo senedidir.
Çek, nitelikli bir havale ilişkisini bünyesinde barındırmakta olup diğer kambiyo senetlerinden farklı olarak kredi işlevine haiz olmayan bir ödeme aracıdır. Çekin düzenlenmesine neden olan asıl borç çekin verilmesi ile değil, çekin ödenmesi ile sona ereceğinden çek düzenlenmesi hukuken ifa uğruna edim niteliğine haizdir. Ancak uygulamada çek, vadeli olarak düzenlenmekte ve kredi aracı olarak kullanılmaktadır.
Çek hakkında daha detaylı bilgi için “Çekte Bulunması Gereken Zorunlu Unsurlar” isimli makalemizi inceleyebilirsiniz.
2. Karşılıksız Çek Nedir?
İbraz süresi içinde muhatap bankaya ibraz edilen çekin karşılığının ödenebilmesi için, çeki düzenleyenin, muhatap banka nezdinde, üzerinde tasarruf yetkisinin bulunduğu bir karşılığının olması gerekmektedir. Konuyla alakalı çekte ibraz süreleri hususundaki detaylı bilgi için “Çekte Süreler” isimli yazımızı inceleyebilirsiniz. Hamili tarafından ibraz süresi içerisinde ibraz edildiği halde, çeki düzenleyenin muhatap nezdinde tasarruf edebileceği bir karşılık bulunamazsa çek, karşılıksız kalacak ve hakkında karşılıksızdır işlemi uygulanacaktır.
3. Muhatap Banka Tarafından Karşılıksızdır İşlemi Nasıl Yapılır?
Çekin karşılıksız olduğuna dair işlem, muhatap banka tarafından yapılır. Hamilin talepte bulunması halinde, karşılıksızdır işleminin nasıl yapılacağı Çek Kanunu’nda düzenlenmiştir. İlgili kanunun 3. maddesinde, karşılıksızdır işleminin, hamilin talebi halinde ve çekin arka yüzüne kanunda sayılan bilgiler yazılarak muhatap banka yetkilisi tarafından imzalanmak suretiyle yapılacağı düzenlenmiştir.
Bununla birlikte, karşılıksızdır işleminin yapılabilmesi için, muhatap bankanın yetkilisi tarafından kanunda yazılması gerektiği belirtilen bilgiler yazıldıktan sonra hamilin de çeki imzalaması gerekmektedir. Hamil, imzalamaktan kaçınırsa, karşılıksızdır işlemi yapılamayacaktır.
Konuyla alakalı olarak çekte karşılıksızdır işlemine ilişkin daha detaylı bilgi için “Çekte Karşılıksızdır İşlemi” isimli yazımızı inceleyebilirsiniz.
4. Karşılıksız Çek Keşide Etme (Düzenleme) Suçunun Faili ve Şikâyet Süresi
Karşılıksız çek keşide etme (düzenleme) suçunun konusu çek karşılığını muhatap bankada bulundurma yükümlüğüne aykırı davranmaktır. Suçun faili ise Çek Kanunu’nun 5. maddesi uyarınca;
- Çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi ise bizzat kendisidir.
- Çek sahibi tüzel kişi ise, tüzel kişi adına çek keşide edenlerdir.
- Karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organıdır.
- Ayrıca, ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileridir.
Suç şikâyete tabi bir suç olup şikâyet hakkı çekin yetkili hamiline aittir. Şikâyet süresi çekin bankaya çekin bankaya ibraz edildiği günden itibaren üç aydır.
5. Karşılıksız Çek Keşide Etme (Düzenleme) Suçunun Yaptırımları
Karşılıksız çek suçunu işleyen kişiler hakkında adli para cezası, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı ve tüm çek yapraklarının bankalara iadesi gibi yaptırımlar öngörülmüştür.
- Çek Kanunu m. 5/1-c.1 gereğince, çekin karşılıksız bırakılması halinde fail aleyhinde binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmedilecektir. Dahası, mevzuatımızda, bu suç için nispi para cezası sistemi öngörülmüş olup hükmedilecek adli para cezası, çek bedelinin karşılıksız kalan miktarından az olamayacaktır. Bahse konu adli para cezasının mutlaka peşinen ve tek seferde ödenmesi gerekmeyip, mahkeme tarafından iki yılı aşmamak kaydıyla en az dört taksit hâlinde ödenmesi kararlaştırabilir. Taksitler zamanında ödenmezse geri kalan borcun tamamı tahsil edilerek ödenmeyen kısım hapis cezasına çevrilir. Üstelik, hapis cezasında ön ödeme, uzlaşma ve/veya hükmün açıklanmasının geriye bırakılmasıyla ilgili hükümler de uygulanamayacak olup mahkeme hükmünde bu hususlar açıkça belirtilir. Karşılıksız çek keşide etme suçundan alınan cezanın infazı hakkında bilgi için “Karşılıksız Çekten Dolayı Verilen Cezaların İnfazı Durduruldu” isimli makalemizi inceleyebilirsiniz.
- Çek K. m.5/1’e göre çekin karşılıksız çıkması halinde mahkeme bazı kişiler hakkında “çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı” kararı da verebilecektir. Kişi hakkında daha önceden verilen böyle bir yasak var ise, yasağın devamına hükmedilecektir. Detaylı bilgi için “Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağı” isimli makalemizi inceleyebilirsiniz.
- Aleyhinde çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilen kişinin, bu karar kaldırılıncaya kadar yeni bir çek düzenlemesinin önüne geçebilmek amacıyla özel tedbirler öngörmüştür. Bu kapsamda hakkında yasak kararı verilen kişi elindeki tüm boş çek yapraklarını ait olduğu bankalara iade etmekle yükümlüdür.
6. Karşılıksız Çek Keşide Etme (Düzenleme) Suçunda Görevli ve Yetkili Mahkeme
Karşılıksız çek keşide etme (düzenleme) suçuna ilişkin yapılacak yargılamada görevli mahkeme İcra Ceza Mahkemeleridir. Yetkili mahkemeyse çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği yer, çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer, hesap sahibinin yerleşim yeri ve şikâyetçinin yerleşim yeri mahkemesidir.
