Menfi Tespit Davası Nedir?

“Menfi Tespit” kavramı,  kelime anlamı olarak “olumsuz tespit” anlamına gelmekte olup, buradan hareketle, “menfi tespit davası” “borçlu olunmadığının tespiti davası” anlamında kullanılmaktadır.

Menfi tespit davasının en büyük özelliği, birtakım şartların varlığı halinde icra takibini durdurması ve borçlunun, bu dava sonucunda aslında borçlu olmadığının ispatlanması halinde, artık o borç için kendisine dava açılamaması veya hakkında takip başlatılamamasıdır. Zira, menfi tespit davası genel mahkemelerde görüldüğü için kesin hüküm teşkil etmektedir.

Yazı İçeriği
1. Menfi Tespit Davasında Hukuki Yarar Şartı
2. Menfi Tespit Davasında Yetkili ve Görevli Mahkeme
3. Menfi Tespit Davasında Teminat
4. Menfi Tespit Davasında Zamanaşımı 
5. Menfi Tespit Davasında İspat
6. Menfi Tespit Davası Sonucunda Verilebilecek Kararlar

Menfi tespit davasının genel esasları, İcra İflas Kanunu’nda düzenlenmiş olup, ilgili kanunun “Menfi Tesbit ve İstirdat Davaları” başlıklı 72.maddesinde bu dava türünün yasal ölçütleri detaylı olarak izah edilmiştir. 

İlgili kanuna ulaşmak için bkz.

Buna göre, borçlu olmadığını yargı kararı ile ortaya koyarak ödeme baskısından kurtulmak isteyen borçlu tarafından, şartlarının varlığı halinde icra takiplerinden önce veya takip esnasında menfi tespit talepli dava açılabilir. Fakat menfi tespit davasının ne zaman açıldığına bağlı olarak bazı farklılıklar ortaya çıkmaktadır. 

1. MENFİ TESPİT DAVASINDA HUKUKİ YARAR ŞARTI 

Hukuki yarar, istisnalar dışında her davada, dava şartı olarak bulunması gereken bir unsurdur. Mahkemece, menfi tespit davası açılmasında hukuki yararın bulunmadığı tespit edilir ise esas hakkında inceleme yapılmaksızın dava doğrudan reddedilir.

İcra Takibi Başlatılmadan Önce Açılacak Davada Hukuki Yarar Şartı

İcra takibi başlatılmadan önce; davacının (borçlunun) menfi tespit davası açmak için hukuki yararının var olduğuna kanaat edilebilmesinin ilk koşulu, kendisine, ödemekle yükümlü olduğundan bahisle bir borç bildirilmesidir. Bununla birlikte, kişiye herhangi bir borç yüklenmese bile, hukuken riskli ve belirsiz bir ilişkide bulunması halinde de, yine bu davayı açmak için hukuki yararının olduğu kabul edilebilir.

İcra Takibinden Sonra Açılacak Davada Hukuki Yarar Şartı

İcra takibi başlatıldıktan sonra; borçlu, borca itiraz etmek kaydıyla takibi durdurabileceğinden, itiraz ile duran takibe rağmen açılacak menfi tespit davasında hukuki yararın varlığından bahsedilemez. 

Fakat takibe itiraz edilmemiş ve yapılan itiraz, itirazın kaldırılması davası ile kaldırılmış ise artık borçlunun menfi tespit davası açmada hukuki yararının bulunduğu kabul edilir. 

2. YETKİLİ VE GÖREVLİ MAHKEME 

Menfi Tespit Davasında Yetkili Mahkeme

İcra takibinin söz konusu olduğu durumlarda, takibin yapıldığı icra dairesinin bulunduğu yer mahkemesi veya her halükarda davalının yerleşim yeri mahkemesi, menfi tespit davalarında yetkilidir.

Menfi Tespit Davasında Görevli Mahkeme

Menfi tespit davasında görevli mahkeme açılacak davanın içeriğine göre belirlenecektir. Sözgelimi bir kira borcunun bulunmadığı konusunda dava açılmak isteniyorsa görevli mahkeme Sulh Hukuk Mahkemesi, bir senede dayalı borcun bulunmadığı konusunda dava açılmak isteniyorsa görevli mahkeme Asliye Ticaret Mahkemesi olacaktır. 

3. MENFİ TESPİT DAVALARINDA TEMİNAT

İcra Takibinden Önce Açılan Davalarda Teminat

İcra takibinden önce açılan menfi tespit davasının en büyük özelliklerinden biri olarak, borçlu, alacağın %15’i tutarında teminat yatırarak daha sonra açılacak icra takibinin, dava sonuçlanıncaya kadar durdurulmasını sağlayabilir. 

İcra Takibinden Sonra Açılan Davalarda Teminat

İcra takibi başlatıldıktan sonra ikame edilen menfi tespit davalarında; teminat yatırılarak takibin durdurulması mümkün değildir. Yüksek Mahkeme kararlarına göre; borçlu ancak alacağın %115’ini teminat olarak mahkemeye yatırmak kaydıyla, icra takibi sonucunda icra veznesine yatacak paranın, menfi tespit davası sonuçlanıncaya kadar alacaklıya verilmesine engel olabilir. 

4. MENFİ TESPİT DAVASINDA ZAMANAŞIMI 

Menfi tespit davalarına dair mevzuat düzenlemelerinde, genelgeçer bir zamanaşımı öngörülmemiştir. 

Bu kapsamda, icra takibi açılmadan önce hukuki yararının bulunduğunu ispat eden borçlu, bu davayı her zaman açabilir.

Diğer taraftan, aleyhinde icra takibi başlatıldıktan sonra takibe itiraz etme hakkı olmayan borçlu tarafından da her zaman menfi tespit davası açılabilir. 

Fakat borçlu icra takibi sonrasında borçlu olmadığı bir parayı ödemek zorunda kalmışsa, parayı ödediği tarihten itibaren 1 sene içinde, paranın geriye alınması talebiyle dava açabilir. Bu davada, borçlu olunmadığının tespitinin yanı sıra, ödenmiş olan paranın iadesi (istirdat davası) de talep konusu edilmektedir. Keza, açılacak menfi tespit davasında tedbir kararı alınmaması sonucunda, dava devam ederken borç ödenmek zorunda kalınmış ise, davaya yukarıda da izah edildiği şekilde, hem borçlu olunmadığı hem de haksız yere ödenen paranın iadesi taleplerinin bir arada görüldüğü “istirdat davası”  olarak devam edilir.

5. MENFİ TESPİT DAVASINDA İSPAT 

Menfi tespit davasında; tanık, bilirkişi, keşif, yemin gibi deliller kullanılabilecektir. Bu davada, davacı (borçlu), dosyaya sunacağı deliller ile borçlu olmadığını ispat etmeye çalışacaktır. 

6. MENFİ TESPİT DAVASI SONUCUNDA VERİLEBİLECEK KARARLAR 

Davanın, Davacı (Borçlu) Lehine Sonuçlanması Halinde

Menfi tespit davasının kabulüne karar verilmesi halinde, davaya konu borca dair bir icra takibi söz konusu ise takip derhal durur. 

Mahkeme kararının kesinleşmesinden sonra icra eski hale iade edilerek, borçlunun malları üzerine haciz konmuşsa bu hacizler kaldırılır. 

Keza, yapılacak yargılama nihayetinde, borçlu aleyhinde başlatılan ve menfi tespit davasına konu edilen icra takibinin, haksız ve kötü niyetli olduğuna kanaat getirilirse, dava konusu bedelin %20’sinden az olmamak kaydıyla davacı (borçlu) lehine kötü niyet tazminatına hükmedilir. Bu tazminat miktarının belirlenmesinde baz alınan ölçüt, davacı (borçlunun) haksız ve kötü niyetli icra takibi ve menfi tespit davası sebebiyle uğradığı zararın boyutudur. 

Diğer taraftan, eğer ortada bir icra takibi yokken borçlu menfi tespit davası açmış ve davayı kazanmış ise, bu kişi lehine tazminata hükmedilemeyecektir. 

Borca dair icra takibi yapılmasının ardından açılan menfi tespit davalarında, davanın kabulüne karar verilmiş ise, davacının (borçlu) yukarıda bahsi geçen kötü niyet tazminatına hak kazanabilmesi için, bu tazminatın dava dilekçesinde açıkça talep edilmiş olması gerekir. Ayrıca, bu tazminatın dava dilekçesinde talep edilmesi yeterli olmayıp, yapılacak yargılama esnasında da, davaya dayanak icra takibinin haksız ve kötü niyetle yapıldığı ispatlanmalıdır. Her iki şartın da sağlanması halinde, mahkemece, dava konusunun %20’sinden az olmamak üzere, davacı (borçlu) lehine kötü niyet tazminatı ödenmesine karar verilebilir.

Davanın, Davalı (Alacaklı) Lehine Sonuçlanması Halinde

Menfi tespit davasının reddine karar verilir ise, davaya konu edilen borca dair icra takibi varsa takip sürer. Ayrıca, alacaklının, alacağını dava sebebiyle geç almasından kaynaklanan zarar da borçludan tahsil edilir. Bu zarar alacağın %20’sinden aşağı olamaz. 

Kanunda bir açıklık söz konusu olmamakla birlikte, alacaklının, geç tahsilden kaynaklanan ve alacağın %20’sinden az olamayacak tutardaki bu tazminata hak kazanabilmesi için, dava sürecinde bu yönde bir talepte bulunması zorunda değildir. Başka bir deyişle, mahkemece kendiliğinden de bu tazminata hükmedilebilir. Diğer taraftan, alacaklının geç tahsilden kaynaklanan zararının %20’den fazla olması halinde ise, bu durum talep konusu etmeli ve uğranılan zarar ispat edilmelidir.

Ziyaa uğrayan senedin iptali için yapılması gerekenlerin detaylıca izah edildiği Senet İptal Davası başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.

Keza, çekin zayi olması halinde gündeme gelebilecek çek iptali davasına dair Çek İptali Davası başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.