İşçi ile işveren arasındaki rekabet yasağının kaynağı sadakat borcuna dayanmaktadır. İşçi, çalıştığı süre boyunca işverene karşı sadakat borcu gereği, işveren ve işyeri aleyhine davranışlarda bulunmamalı ve rekabet yasağına aykırı hareket etmemelidir. Fakat rekabet yasağı sözleşmesi işçinin çalışma dönemi için değil, işçinin işten ayrıldığı dönem için önem arz eder. İşçinin işten ayrılmasından itibaren belli süre için eski işvereni ile hukuk çerçevesi içinde rekabet yasağı sözleşmesi yapması mümkündür. Rekabet yasağı sözleşmesi kapsamında, işçinin, işverenin müşterilerine etki etmeme ve iş sırlarının açığa çıkarmama taahhüdü de mevcuttur.
İşçi ile işveren arasındaki rekabet yasağına ilişkin sözleşmenin sınırları, koşulları, uyulmaması halinde karşılaşılacak sonuçlar Borçlar Kanunu’nda düzenlenmiştir. Buna göre, rekabet yasağı sözleşmesinin geçerlilik şartları;
- yazılı olması,
- işçinin fiil ehliyetine sahip olması
- işçinin sahip olduğu bilgilerin işverene önemli ölçüde zarar verebilecek nitelikte olmasıdır.
Yazılılık şartı bir şekil şartı olup, sözlü anlaşmaların hukuki anlamda bir değeri olmayacaktır. İşçinin fiil ehliyeti denilerek kastedilen ise işçinin ayırt etme gücüne sahip, ergin ve kısıtlı olmamasıdır. Son bahsedilen şart ise kanunda şu şekilde düzenlenmektedir:
“hizmet ilişkisi işçiye müşteri çevresi veya üretim sırları ya da işverenin yaptığı işler hakkında bilgi edinme imkânı sağlıyorsa ve aynı zamanda bu bilgilerin kullanılması, işverenin önemli bir zararına sebep olacak nitelikteyse geçerlidir.”
Rekabet yasağı şartının geçerliliğinden söz edebilmek için yukarıda izah edilen şartlarının tamamının bir arada olması gerekmektedir. Aksi takdirde, hukuken geçerli bir rekabet yasağından söz edilemez. Örneğin, işçi ile işveren arasındaki hizmet ilişkisi işçiye müşteri portföyü konusunda fayda sağlıyor, ancak işçinin bu faydayı kendi çıkarları doğrultusunda kullanması işverenin zararına sebep olacak nitelik taşımıyorsa, rekabet yasağı kaydı olsa bile hukuken geçerli sayılmayacaktır. İşverenin otomobil lastiği firmasında uzun yıllar çalışıp müşteri portföyü ile sıkı ilişkiler kurmuş olan işçinin, bu işten ayrıldıktan sonra otomobil iç döşemesi ile ilgili başka bir işte bu müşteri profilinden yararlanması, eski işverenin herhangi bir zararına sebep olmayacaktır. Bu durumda, rekabet yasağı kaydının gerçekleştiği ve geçerli olduğu iddia edilemez.
Bu sözleşmenin yer, zaman ve işin türü bakımından sınırlandırılmış olması gerekmektedir. Bu sınırların açık ve anlaşılır şekilde ilgili sözleşmede yer bulması şarttır. Aksi halde bu sınırlar işçi lehine yorumlanabilir haldedir. Fakat bu sınırların, işçinin ekonomik geleceğini hakkaniyete aykırı olarak tehlikeye atacak biçimde belirlenmesi mümkün değildir. Yine bu sözleşme iki yılı aşan şekilde yapılamayacaktır. Sınırlamalar konusunda değinilecek son husus ise hâkimin, aşırı nitelikteki rekabet yasağını, bütün durum ve koşulları serbestçe değerlendirmek ve işverenin üstlenmiş olabileceği karşı edimi de hakkaniyete uygun biçimde göz önünde tutmak suretiyle, kapsamı veya süresi bakımından sınırlayabilmesidir. Kanun bu noktada hâkime takdir yetkisi tanımış olup aşırı nitelikteki rekabet sınırlarını bu yetki kapsamında sınırlamasına izin vermiştir.
Eğer işçi rekabet yasağına aykırı davranırsa, işverenin bu sebepten uğramış olduğu bütün zararları tazmin etmek zorunda kalacaktır. Yasağın aşılması cezai şarta bağlanmışsa, işçi bu şart karşılığı belirlenen miktarı ödeyerek rekabet yasağına ilişkin borcundan kurtulacaktır. Ancak cezai şartı aşan ek zararlar da işçi tarafından karşılanacaktır. Yine sözleşmede yazılı olarak açıkça saklı tutması koşuluyla işveren, kendisinin ihlal veya tehdit edilen menfaatlerinin önemi ile işçinin davranışı haklı gösteriyorsa, yasağa aykırı davranışa son verilmesini de isteyebilecektir.
Rekabet yasağı, sözleşmenin geçerlilik süresinin dolması dışında şu hallerde de sona erebilir:
- İşverenin bu yasağın sürdürülmesinde gerçek bir yararının olmadığı belirlenmişse,
- İş sözleşmesi, haklı bir sebep olmaksızın işveren tarafından veya işverene yüklenebilen bir nedenle işçi tarafından feshedilirse, rekabet yasağı sona erer.
