Taşınmazlara Yapılan Tecavüzlerin İdarece Önlenmesi – 3091 Sayılı Kanun

Gerçek veya tüzel kişilere ait taşınmazlar ile kamuya ait olan taşınmazlara karşı yapılan tecavüz ya da müdahalelerin idare tarafından önlenmesi amacıyla 3091 sayılı Kanun çıkarılmıştır. Bu kanun uyarınca, bir taşınmazdan yarar sağlamak üzere o taşınmazı fiilen hâkimiyet alanında bulunduran kimse, taşınmazın zilyedidir. Bu kimsenin taşınmaz üzerinde sahip olduğu bu hakkın başkaları tarafından ihlal edilmesi istenilmediğinden, taşınmaza yapılan her türlü müdahale ve tecavüzün önlenmesi için idareye başvuru yolu açılmıştır. Söz gelimi, bir arazinin sahibi arazisine başkası tarafından bir yapı yapıldığını öğrenirse, bu yapının kaldırılması için idareye başvurabilecektir. Yetkili idare tarafından gerçekten bir tecavüz ya da müdahale işleminin olup olmadığı araştırılacak ve konuya ilişkin soruşturma yürütülecektir. Bu soruşturmanın ardından idarece taşınmazın korunması adına önleme kararı verilebilecektir. İdare tarafından verilen bu kararın hukuka aykırı olması durumunda ise, karara karşı dava açılabilecek ve önleme kararının iptali talep edilebilecektir.

Yazı İçeriği
1. 3091 Sayılı Kanun Nedir?
2. Hangi Haller Taşınmaza Müdahale veya Tecavüz Sayılır?
3. Yetkili İdari Merci
4. Kimler İdareye Başvurabilir?
5. İdareye Başvuru Süresi
6. İdareye Yapılan Başvurunun Değerlendirilmesi
7. İdari Kararın Yerine Getirilmesi
8. Tecavüzün Tekrarlanması Halinde Cezai Yaptırım
9. İdarenin Kararına Karşı Dava Yolu

Kanun koyucu, zilyetlik kavramı kapsamında kişilere önemli haklar tanımış olup adli yargının yanında idari başvuru yolu ile de taşınmazlara yapılan tecavüzlerin önlenmesine ilişkin koruma sağlamıştır.  Makale konusu bu Kanun ile esasında el atmanın önlenmesi ve müdahalenin meni davası yoluna gitmeden daha kolay ve hızlı bir şekilde taşınmaza yapılan haksız saldırılar idare tarafından önlenebilir hale getirilmiştir.

1. 3091 Sayılı Kanun Nedir?

Gerçek veya tüzel kişilerin sahip olduğu taşınmazlarla kamuya ait olan taşınmazlara karşı yapılan tecavüz ve müdahalelerin dava açılmadan idare tarafından önlenmesi amacıyla çıkarılan kanundur. Bu kanun uyarınca, taşınmaza başkası tarafından müdahale ya da tecavüz edilmesi halinde idareye başvurularak bu fiilin önlenmesi talep edilebilecektir. Söz gelimi; sahip olduğunuz dairenin bir başkası tarafından işgal edilmesi durumunda doğrudan idareye başvurarak, bu işgalin sona erdirilmesini talep edebilirsiniz

2. Hangi Haller Taşınmaza Müdahale veya Tecavüz Sayılır?

Kanunda özellikle taşınmaza yapılan tecavüz ve müdahaleler kavramı kullanılmıştır. Hangi davranışların tecavüz ya da müdahale olarak değerlendirileceği ise, her olay özelinde dikkatlice incelenmelidir. Fakat örnek teşkil etmesi adına aşağıda tecavüz veya müdahale olarak değerlendirilebilecek fiillere yer verilmiştir.

a- Bahçe, tarla ve arsa gibi arazi üzerinden devamlı olarak gelip geçmek suretiyle zilyedin taşınmazdan istifade etmesine engel olmak,

b- Ekim ve dikimde bulunmak,

c- Bir hak iddia ederek tarla veya bahçedeki mahsulü biçmek, toplamak,

d- Başkasının taşınmaz malına taş, toprak, ağaç, gübre ve benzeri şeyleri bırakmak suretiyle zilyedin taşınmazdan istifade etmesine engel olmak,

e-Sulama veya içme sularından, su kuyularından, sarnıçlardan, su yollarından, su borularından ve arklarından yararlanmayı engellemek,

f-Başkasının arazisi üzerinden su geçirmek üzere ark açmak,

g-Temel açmak, hendek kazmak, bina yapmak,

h-Yukarıda sayılanlara benzer diğer davranışlarda bulunmak.

3. Yetkili İdari Merci

Taşınmaza tecavüz veya müdahale edilmesinin önlenmesi talebinin hangi idari mercie yöneltilmesi gerektiği, 3091 sayılı Kanun’da düzenlenmiştir. Buna göre taşınmaz, merkez ilçe sınırları içerisindeyse yetkili merci, vali veya görevlendireceği vali yardımcısıdır. Taşınmaz diğer ilçelerde ise yetkili merci, kaymakamlıktır.

Taşınmazın bulunduğu yer, aynı ildeki ilçeler arasında sınır uyuşmazlığı olan bir yerdeyse yetkili kaymakamlık, valilik tarafından belirlenir. Taşınmaz, iller arası sınır uyuşmazlığı olan bir yerdeyse, yetkili valilik veya kaymakamlık İç İşleri Bakanlığı tarafından belirlenir.

Örnek vermek gerekirse; İstanbul, Ankara, İzmir gibi büyükşehirlerde her ilçe merkez ilçedir. Dolayısıyla bu ilçelerde yer alan taşınmazlara karşı tecavüz veya müdahalenin önlenmesi için valiye başvurulması gerekir. Bunun dışında örneğin; Divriği ilçesi Sivas’ın merkez ilçesi değildir. Bu nedenle, burada yer alan taşınmazlar için kaymakamlığa başvurulmalıdır.

Yetkili olmayan merci tarafından verilen karar hukuka aykırı olacağından iptal yaptırımı ile karşılaşılabilecektir.

4. Kimler İdareye Başvurabilir?

Taşınmaz mala zilyet olan kişi 3091 sayılı Kanun gereği idareye başvurabilir. Kanunda özellikle zilyetlik kavramı kullanılmıştır. Oldukça teferruatlı bir konu olan zilyetlik kavramını kısaca özetlemek gerekirse; taşınmaz maldan yarar sağlamak üzere o taşınmazın fiilen hâkimiyet altında bulundurulmasıdır. O halde malın sahibi olan kimsenin malın zilyedi de olduğunu söyleyebiliriz. Bunun yanı sıra, malın üzerinde oturma hakkı, inşaat hakkı, irtifak hakkı olan kimseler ve kiracı olanlar da zilyet sayılmaktadır ve idareye başvurabileceklerdir. Söz gelimi müteahhit ile kat karşılığı inşaat sözleşmesi yapılmasının ardından arsa üzerinde müteahhit lehine inşaat hakkı tanınmışsa, müteahhit artık arsanın zilyedidir. Bu durumda, müteahhit arsaya yapılan herhangi bir tecavüz ya da müdahalenin önlenmesi için idareye başvurabilecektir.

Taşınmaz mal üzerinde birden fazla kişi yarar sağlamak üzere fiili hakimiyete sahipse yani zilyetse, bu kişilerden herhangi biri tek başına idareye başvurabilecektir. Örneğin miras kalmış olan bir taşınmazın başkası tarafından işgal edilmesi halinde mirasçılardan herhangi biri idareye başvurabilecektir.

Kamuya ait olan taşınmazlar için; Kamu idareleri, kamu kurum ve kuruluşları yetkilisi tarafından başvurulabilecektir. Tüzel kişilerin sahip olduğu taşınmazlar için de yine tüzel kişilik yetkilisi başvuruda bulunabilecektir. Örneğin bir anonim şirketin sahip olduğu arazinin işgal edilmesi halinde şirket yetkilisince idareye başvurularak, işgalin önlenmesi talep edilebilecektir.

Köye ait taşınmazlarda ise, köy halkından herhangi biri başvuru yapabilir.

5. İdareye Başvuru Süresi

Bu Kanun uyarınca idareye başvuru süresi, altmış gün ile sınırlandırılmıştır. Buna göre, tecavüz veya müdahalenin yapıldığının öğrenildiği tarihten itibaren altmış gün içinde idareye başvurulmalıdır. Ancak, her halde, tecavüz ve müdahale üzerinden bir yıl geçmeden başvuru yapılmalıdır. Yani, tecavüz ya da müdahalenin başladığı tarih itibarıyla bir yıl geçmiş fakat bu fiiller bir yıl sonra öğrenilmişse altmış gün içerisinde başvurulsa bile talep reddedilecektir. 

Hemen belirtmek gerekir ki, Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan taşınmaz mallar ile menfaati umuma ait taşınmazlara yapılan tecavüzlerde bu süreler aranmaz.

6. İdareye Yapılan Başvurunun Değerlendirilmesi

Yukarıda açıklandığı üzere, taşınmaza tecavüz ya da müdahale olması halinde idareye süresi içerisinde başvuru yapılabilecektir. İdareye yapılan bu başvurunun ardından karar vermeye yetkisi olan kişiler veya bu kişilerin görevlendirdiği memurlar “yerinde soruşturma” yapar. Yani kaymakam ya da valilik tarafından tecavüz ya da müdahalenin olup olmadığı araştırılır. Soruşturma sürecinde yetkili memur, tarafların şahitlerini dinler. Gerek görülmesi halinde tarafsız kişiler, muhtar, ihtiyar heyeti, kamu kurumu yetkilileri dinlenebilir.

İfadeler Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre yeminli alınır. Başvurunun ardından soruşturma, en geç on beş günde karara bağlanır.

7. İdari Kararın Yerine Getirilmesi

Yetkili idari makam tarafından taşınmaz zilyetliğine tecavüzün veya müdahalenin tespit edilmesi akabinde bu fiillerin önlenmesi kararı verilecektir. Bu kararın gereğinin yerine getirilmesi için infaz memuru görevlendirilir. İnfaz memuru da dosyanın kendisine iletilmesinden itibaren beş gün içerisinde tecavüzün olduğu taşınmazın mahalline giderek karar gereğini yerine getirir ve taşınmazı zilyede teslim eder. Soruşturma memuru ile infaz memurunun aynı kişi olması mümkündür. 

8. Tecavüzün Tekrarlanması Halinde Cezai Yaptırım

3091 sayılı Kanun’un 15. maddesinde ise ikinci sefer taşınmaza tecavüz ve müdahalede bulunanlar için özel bir ceza düzenlemesi öngörülmüştür. Hükme göre aynı taşınmaza herhangi bir mahkeme kararı olmadan ikinci kez müdahale veya tecavüzde bulunulması durumunda, hapis cezası öngörülmüştür. Buna göre bu taşınmaz devletin tasarrufunda bulunan bir mal ise altı aydan iki yıla kadar hapis cezasına hükmedilebilir. Gerçek veya tüzel kişilerin zilyetliğindeki taşınmaz mallardan ise üç aydan bir yıla kadar hapis cezası öngörülmüştür. 

9. İdarenin Kararına Karşı Dava Yolu

Taşınmazı hukuka uygun olarak fiilen kullandığını iddia eden kimsenin idareye başvurarak, taşınmaza yapılan tecavüz yahut müdahalenin önlenmesini talep etme imkânı olduğunu söyledik. Bu talep neticesinde idarenin verdiği karar, idari yargı yolu açık olmak üzere kesindir. Daha açık ifadesi ile idari makamların kararının hukuka aykırı olması halinde, idari yargı yoluna başvurulabilecektir. Buna göre, idarenin 3091 sayılı Kanun gereği verdiği önleme kararının hukuka aykırı olduğunu düşünen taraf idare mahkemelerinde dava açarak bu kararın iptal edilmesini sağlayabilecektir. Söz gelimi, yetkisiz idare tarafından karar verilmesi durumunda yahut hak düşürücü süre içerisinde başvurulmaması durumunda idarenin kararı iptal edilebilecektir. Yine idarece, taşınmaza yönelik bir tecavüz ya da müdahalenin olduğu tespit edilmiş olmasına rağmen gerçekte böyle bir fiil yoksa karar iptal edilebilecektir.

Konuya ilgili detaylı bilgi almak için “İdari İşlemlerin İptali Davası” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Son olarak belirtmek gerekir ki, taraflar arasında söz konusu taşınmazla ilgili bir dava varsa ve bu davada ihtiyati tedbir kararı verilmişse 3091 sayılı Kanun uyarınca idareye başvurulamayacaktır. Buna göre taşınmazla ilgili ihtiyati tedbir kararı olmasına rağmen idareye başvurulmuş ve idarede önleme kararı alınmışsa bu karara itiraz edilebilecektir.