Üniversiteler Dijital “Online” Sınav Yapabilir mi?

Tüm dünyayı etkisi altına alan Koronavirüs, eğitim öğretim faaliyetlerini de ciddi ölçüde etkilemiş ve bu kapsamda, ilk olarak, 2019-2020 eğitim öğretim yılı Bahar döneminde, eğitimlerin yüz yüze değil, imkanlar dahilinde olmak üzere, yalnızca ‘’uzaktan öğretim, açık öğretim ve dijital öğretim’’ yöntemleriyle yapılması yönünde karar alınmıştır. Hangi derslerin uzaktan ve dijital öğretim yöntemiyle yapılacağı konusunda yetkili kılınan yükseköğretim kurumları da, aldıkları kararlar ile uzaktan eğitim uygulamalarını hayata geçirmiştir. 

YÖK Başkanlığı tarafından alınan bu tedbirler yanında, uzaktan eğitim sürecinde sınavların yapılıp yapılamayacağı, dijital ortamda sınav yapılıp yapılamayacağı konusu ise, belirsizliğini korumaktadır. 

Dijital Ortamda Sınav
Sınav, İdari Yargılama Usulü anlamında bir idari işlem olup, olası bir dijital sınav da bu niteliği haiz olacağından, kanuni düzenlemeler kapsamında dijital sınavın mümkün olup olmadığına dair incelememizi, idari işlemin unsurları bağlamında yapacağız. 

Yetki Unsuru Bakımından Dijital Sınav:
Üniversitelerde dijital sınav uygulamasının mümkün olup olmadığı noktasında yapacağımız ilk değerlendirmede, böyle bir sınavı düzenlemek bakımından yetkinin hangi idari organda olacağının belirlenmesi önem arz edecektir. 

Üniversite sınavları konusundaki temel düzenleme, Yükseköğretim Kanunu madde 44 olup, bu maddenin b fıkrasının ilgili kısmına göre:

‘’ Yükseköğretim kurumlarında, … her bir diploma programının diplomayı almayı hak eden kişiye kazandıracağı bilgi, beceri ve yetkinliklerin neler olacağı ve bunların ölçme ve değerlendirmelerinin nasıl yapılacağı; … SINAV ÇEŞİTLERİ ve bunların ders başarı notuna katkısı; …,  uygulama, teorik, uzaktan veya açık öğretim özellikleri ile eğitim öğretimin devamına ilişkin diğer hususlar, Yükseköğretim Kurulunun bu konularda belirlediği temel ilkelere uygun olarak Yükseköğretim Kurumları Senatolarıtarafından belirlenir.’’

Madde metninden de açıkça görüleceği üzere, yükseköğretim kurumlarında, her bir diploma programı için ölçme ve değerlendirmelerin nasıl yapılacağı ile sınav çeşitlerini belirleme konusunda, Yükseköğretim Kurumları Senatoları yetkili kılınmıştır. Üniversite Senatosu ise, rektörün başkanlığında, rektör yardımcıları, dekanlar ve her fakülteden fakülte kurullarının üç yıl için seçtiği birer öğretim üyesi ile rektörlüğe bağlı enstitü ve yüksekokul müdürlerinden oluşur. Gerekli görülen hallerde Senatoyu toplantıya çağırma yetkisi ise, Rektöre aittir. 

Dijital sınav konusunda belirleme yapma yetkisinin Üniversite Senatolarına ait olduğunu da belirledikten sonra, bu durumu, idari işlemin şekil/usul unsuru bakımından irdeleyelim.

Şekil- Usul Unsuru Bakımından Dijital Sınav:
Üniversite Senatoları, üniversitenin tamamını ilgilendiren yönetmelik taslaklarını hazırlar. 

Senato tarafından kabul edilen bu karar, Rektörlük makamına sunulacak, Rektörün onayından sonra da, ilgili değişiklik, Resmi Gazete’ de yayınlanarak yürürlüğe girecektir. Zira Yükseköğretim Kanunu’nun 14/3. maddesine göre:

‘’ Rektörün onayından sonra Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girecek olan üniversite veya üniversitenin birimleri ile ilgili yönetmelikleri hazırlamak’’ Senatonun görevidir.

Sınavların dijital ortamda yapılmasına ilişkin alınacak kararlar, üniversitelerin, sınavlara yönelik mevcut yönetmeliğinin değiştirilmesini gerektirecek olup, idare hukukuna hakim olan ‘’yetki ve şekilde paralellik’’ ilkesi gereği, yönetmelikte değişiklik yapma yetkisinin de Üniversite Senatosuna ait olduğunu ifade edebiliriz. Bu minvalde, sınavların şekli bakımından, kendisine, açıkça Yükseköğretim Kanunu ile yetki verilmiş Üniversite Senatosu, yönetmelik maddelerinin değişimi/kaldırılması bakımından da açıkça yetkili olmalıdır.
İlgili değişiklik, Üniversite Senatosu kararının Rektörlük makamı ile onaylanması ve Rektörün onayından sonra ilgili değişikliğin Resmi Gazete’ de yayımlanması ile yürürlüğe girebilecektir. Şu halde, dijital sınava ilişkin gerekli şekil/usul kurallarına riayet edilmelidir. 

Sebep ve Konu Unsurları Bakımından Dijital Sınav:
İdari işlemin sebep unsuru, idareyi o işlemi yapmaya sevk eden temel saik olup, konu unsuru ise, o işlemin doğurduğu hukuki sonuçtur. İdari işlemler kanuna dayanmak zorunda olup, aynı zamanda, hukuka uygunluk karinesinden de yararlanır. İdari yargı mercii tarafından iptaline karar verilmediği sürece geçerliliğini koruyacaktır. 

Üniversite Senatoları tarafından alınan kararlarla, düzenleyici işlem niteliğinde olan mevcut üniversite yönetmeliklerinde yapılabilecek değişiklik de, temelini, Yükseköğretim Kanunu’nun ‘’Diploma alma, ders kredilerinin hesaplanması, öğrencilik haklarından yararlanma ve sınavlar’’ başlıklı 44/d maddesinden almaktadır:

‘’ Yeterlilik, seviye tespit veya ders başarılarını ölçen tüm sınavlar, kağıt ortamında ve eş zamanlı olarak yapılabileceği gibi, alan ve zorluk düzeyine göre tasnif edilerek güvenli biçimde saklanan bir soru bankasından, her bir adaya farklı zamanlarda farklı soru sorulmasına izin verecek şekilde elektronik ortamda da yapılabilir. Sınavlarda sorulacak soruların hazırlanması, soru bankasının oluşturulması ve şifrelenmesi, sınav sorularının kağıt ortamında veya elektronik ortamda saklanması ile sınav güvenliğinin sağlanmasına ilişkin ilkeler Yükseköğretim Kurulu tarafından belirlenir.’’

Kanun metni ile de sabit olduğu üzere, ders başarılarını ölçen sınavların, kağıt ortamında yapılması mümkün olduğu gibi, elektronik ortamda da yapılmasına imkan tanınmıştır. Ancak bunun için belli birtakım özel koşullar öngörülmüş olup, temel ilkelerin, Yükseköğretim Kurulu tarafından belirleneceği, hüküm altına alınmıştır. Ancak yükseköğretim kurumlarında elektronik sınav uygulamasına geçilmesi halinde temel ilkelerin neler olacağı konusunda, lisans ve ön lisans eğitimi bakımından, Yüksek Öğretim Kurulu tarafından, henüz net bir açıklama yapılmamıştır. 

Ancak, kanundaki düzenlemeden hareketle, en azından şu koşulların varlığının zaruri olduğunu belirtmek gerekir:

• Soru Bankası Oluşturulması Kriteri: İlgili sorular, alan ve zorluk düzeyine göre 
  Tasnif edilerek güvenli biçimde saklanan bir soru bankasından sorulmalıdır. 
  (Soru Bankasının oluşturulmasında temel kriteri YÖK belirleyecek.)

• Sınavların Güvenliği Kriteri: Sınavlar, her bir adaya farklı zamanlarda farklı soru 
  Sorulmasına izin verilecek şekilde olmalıdır. Temel ilkeler YÖK tarafından belirlenecek.)

Maksat Unsuru Bakımından Dijital Sınav
Son olarak, Koronavirüs nedeniyle gündemimizi ciddi ölçüde meşgul eden dijital sınavın, temel eğitim- öğretim amacı ile ilkelerine uygun olması gerektiğini de belirtmek isteriz. Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlığı tarafından, uzaktan eğitime ilişkin olarak yapılan açıklamalar da, eğitim öğretim faaliyetlerinin aksamaması gayesini temin etmeye yönelik olup, olası bir dijital sınav uygulaması da bu amacın gerçekleştirilmesine hizmet etmeye yönelik olmalıdır. 

Dijital sınavların, her idari işlem gibi, idari yargı makamları huzurunda dava konusu edilebileceği de gözetildiğinde objektif, şeffaf, denetlenebilir olmaları gerektiği çok açıktır. Bu durum da, ancak sınavların kayıt altına alınması ve Yükseköğretim Kanunu’nda belirtilen ‘’ Soru Bankası Oluşturulması ile Sınavların Güvenliği Kriterleri’’ ne uyulması ile mümkün olacaktır. Bu durum, eğitim öğretimin aksaması şeklindeki yüksek kamu yararı amacına da uygun düşecektir. 

Yüksek Lisans Eğitiminde Digital Sınav
Lisansüstü Eğitimde Tez Aşamasında Olan Öğrenciler Bakımından, YÖK, Dijital Sınav konusundaki temel kriterleri belirlemiştir! 
Makalemizin konusu, her ne kadar, lisans ve ön lisans eğitimlerinde dijital sınav olsa da, YÖK tarafından alınan, lisansüstü eğitimde tez aşamasındaki öğrenciler hakkındaki karar da önemlidir. Şöyle ki;
Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı, 31.03.2020 tarih ve 75850160-104.01.02.04-E.24625 31.03.2020 Sayılı, ‘’Yeni Koronavirüs Hastalığı Salgınında Eğitim-Öğretim Süreçleri (Kayıt Dondurma)’’ konulu kararıyla, tez savunma ve yeterlilik sınavlarına dair açık bir karar almıştır. 

Bu karara göre, tez savunma ve yeterlilik sınavları:

• Denetlenebilir ortam ve şartlarda gerçekleştirilmesi 
• Mutlaka kayıt altına alınması

Şartlarıyla, dijital imkanlar ile de yapılabilecektir. 

Bkz. YÖK’TEN ÜNİVERSİTELERDEKİ UZAKTAN EĞİTİME YÖNELİK DEĞERLENDİRME