İş Hukukunda Zorunlu Arabuluculuk

Arabulucu, tarafları bir araya getirmek suretiyle birbirlerini anlamalarını ve bu suretle de çözüm üretmelerini sağlamayı amaçlayan bu konuda uzmanlık eğitimi almış kişi olarak ifade edilebilir. Arabuluculuk süreci tarafların çözüm üretemediklerinin ortaya çıkması hâlinde çözüm önerisi de getirebilen, bu konuda uzmanlık eğitimi almış olan, tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişinin katılımıyla ve ihtiyarî olarak yürütülen uyuşmazlık çözüm yöntemini ifade edilmektedir. İş Hukukunda zorunlu arabuluculuk uygulaması 12.10.2017 tarihli 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’nun yürürlüğe girmesi ile başlamıştır. Buna göre, işçi veya işveren alacağı, tazminatı ve işe iade talepli davalarda öncelikle arabuluculuk müessesine başvuru zorunluluk haline getirilmiş olup, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 114 ve 115. maddeleri uyarınca arabulucuya başvurulmadan dava açılması hâlinde davanın, dava şartı yokluğu sebebiyle usulden reddine karar verilmektedir.

Yazı İçeriği
1. Zorunlu Arabuluculuk
2. İhtiyari Arabuluculuk
3. İşe İade Davalarında Arabuluculuk
4. Arabuluculuk Başvuru Süresi
5. Arabuluculukta Yetki
6. Arabuluculuk Süresi
7. Arabuluculukta Taraflar
8. Arabuluculuğun Sona Ermesi
9. Dava Süreci

Bu yazımızda, iş hukukunda arabuluculuk kapsamında olan davalar ve zorunlu arabuluculuk kapsamında olmayan davaları arabuluculuk başvuru prosedürleri ve süreci, arabuluculuğun sona ermesi ve dava süreci usul ve mevzuata göre açıklanmaktadır.

1. Zorunlu Arabuluculuk

7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu’na göre, bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade talebiyle açılan davalarda, arabulucuya başvuru dava şartıdır. İlgili kanunun 3. Maddesinde şu hüküm düzenlenmiştir;

‘’Kanuna, bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayanan işçi veya işveren alacağı ve tazminatı ile işe iade talebiyle açılan davalarda, arabulucuya başvurulmuş olması dava şartıdır.’’

İlgili kanun maddesi uyarınca zorunlu arabuluculuk kapsamına giren davalar uygulamada en çok;

• İşe İade Davaları,
• Boşta Geçen Süre Tazminatından Doğan Davalar,
• İşe Başlatmama Tazminatından Doğan Davalar,
• Kıdem Tazminatı Alacağından Doğan Davalar,
• İhbar Tazminatından Doğan Davalar,
• Bakiye Süre Alacağından Doğan Davalar,
• Eşit Davranmama Tazminatından Doğan Davalar,
• Sendikal Tazminattan Doğan Davalar,
• Ücret Alacağından Doğan Davalar,
• Fazla Mesai Ücretinden Doğan Davalar,
• Yıllık İzin Ücretinden Doğan Davalar,
• Yol ve Yemek Ücretinden Doğan Davalar,
• Ulusal Bayram ve Genel Tatil (UBGT) Ücretinden Doğan Davalar,
• Prim ve İkramiye Ücretinden Doğan Davalar

olarak karşımıza çıkmaktadır. Söz konusu davalar bakımından dava açılmadan önce Arabuluculuk Başvurusu zorunlu olup; arabulucuya başvurmadan dava açılması halinde dava,  herhangi bir işlem yapılmaksızın dava şartı yokluğu sebebiyle 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 114. maddesi gereğince usulden reddedilir.

2. İhtiyari Arabuluculuk

Taraflar, kanunda belirtilen zorunlu arabuluculuk kapsamına girmeyen uyuşmazlıklarının çözümüne ilişkin, ihtiyari olarak arabulucuya başvurabilirler. İş Hukuku kapsamında zorunlu arabuluculuk kapsamına girmeyen başlıca davalar;

• İş Kazasından Doğan Maddi Tazminat Davalar,
• İş Kazasından Doğan Manevi Tazminat Davaları,
• İş Kazasından Doğan Maluliyet ve İş Göremezlik Oranının Tespiti Davaları,
• İş Kazasından Doğan Maluliyet Oranına İtiraz Davaları,
• İş Kazası Nedeniyle İşverene ve Sair Kusurlu Kişilere Açılan Rücu Davaları,
• Meslek Hastalığından Doğan Maddi Tazminat Davaları,
• Meslek Hastalığından Doğan Manevi Tazminat Davaları,
• Meslek Hastalığından Doğan Maluliyet ve İş Göremezlik Oranının Tespiti Davaları

olarak karşımıza çıkmaktadır. Söz konusu uyuşmazlığın tarafları, İş Mahkemeleri’nde dava açabilecekleri gibi, dilerlerse arabuluculuk müessesine de başvurup, uyuşmazlığı daha hızlı bir şekilde çözüme kavuşturabilirler.

3. İşe İade Davalarında Arabuluculuk

İş sözleşmesi feshedilen işçi, fesih bildiriminde sebep gösterilmediği veya gösterilen sebebin geçerli olmadığı iddiası ile bildirimden itibaren, bir ay içinde işe iade talebiyle arabulucuya başvurmak zorundadır. Arabulucu huzurunda anlaşılamaması halinde, son tutanağın düzenlendiği tarihten itibaren, iki hafta içinde iş mahkemesine dava açılabilir.

Arabulucuya başvurmaksızın doğrudan dava açılması sebebiyle davanın Hukuk Muhakemeleri Kanununun 115 inci maddesi uyarınca usulden reddine karar verilir, kesinleşen kararın tebliğinden itibaren iki hafta içinde arabulucuya başvurulabilir.

  Arabuluculuk görüşmeleri esnasında işveren işçinin işe iadesini kabul etmişse,

• İşe başlatma tarihini, 
• Çalıştırılmayan sürenin ücreti (4 aya kadar ücret) ve diğer hakların parasal miktarı görüşme sırasında belirlenir ve tutanağa eklenir.

Arabuluculuk görüşmeleri esnasında işveren işçinin işe iadesini kabul etmemişse,

• İşçinin işe başlatılmaması durumunda tazminatın (4-8 aylık ücret tutarı) parasal miktarını, Görüşme sırasında belirlenir ve arabuluculuk tutanağına eklenir. 
• Aksi takdirde anlaşma sağlanmamış sayılır ve son tutanak buna göre düzenlenir
• İşçi belirlenen tarihte işe başlamazsa anlaşma geçerliliğini yitirir ve işverenin feshi geçerli sayılarak bunun sonuçlarından sorumlu olur.

4. Arabuluculuk Başvuru Süresi

Arabulucuya başvuru süresi davaların zamanaşımı süresi ile aynıdır. Arabuluculuk bürosuna başvurulmasından son tutanağın düzenlendiği tarihe kadar geçen sürede zamanaşımı durur ve hak düşürücü süre işlemez.

5. Arabuluculukta Yetki

Başvuru karşı tarafın, karşı taraf birden fazla ise bunlardan birinin yerleşim yerindeki veya işin yapıldığı yerdeki arabuluculuk bürosuna, arabuluculuk bürosu kurulmayan yerlerde ise görevlendirilen sulh hukuk mahkemesi yazı işleri müdürlüğüne yapılır.

Arabulucu, görevlendirmeyi yapan büronun yetkili olup olmadığını kendiliğinden dikkate alamaz, yetki itirazını karşı taraf en geç ilk toplantıda yerleşim yeri ve işin yapıldığı yere ilişkin belgeleri sunarak yapabilir.

Yetki itirazının reddi durumunda aynı arabulucu yeniden görevlendirilir ve onuncu fıkrada belirtilen süreler yeni görevlendirme tarihinden başlar. Yetki itirazının kabulü durumunda ise kararın tebliğinden itibaren bir hafta içinde yetkili büroya başvurulabilir. Bu takdirde yetkisiz büroya başvurma tarihi yetkili büroya başvurma tarihi olarak kabul edilir.

6. Arabuluculuk Süresi

Arabulucu, yapılan başvuruyu görevlendirildiği tarihten itibaren 3 hafta içinde sonuçlandırır. Bu süre zorunlu hallerde en fazla 1 hafta daha uzatılabilir.

7. Arabuluculukta Taraflar

Alt işveren – asıl işveren ilişkinin varlığı halinde, işe iade talebiyle arabulucuya başvurulduğunda, anlaşmanın gerçekleşebilmesi için işverenlerin arabuluculuk görüşmelerine birlikte katılmaları ve iradelerinin birbirine uygun olması aranır.

8. Arabuluculuğun Sona Ermesi

Taraflardan birinin ilk toplantıya katılmaması nedeniyle arabuluculuk faaliyeti sona ererse bu taraf davada kısmen veya tamamen haklı çıksa bile yargılama giderinin tamamından sorumlu tutulur ve bu taraf lehine vekalet ücretine hükmedilmez. Her iki taraf da ilk toplantıya katılmadıysa, açılacak davalarda tarafların yaptıkları yargılama giderleri kendi üzerlerinde bırakılır.

Görüşmelerde Tarafların Uzlaşması
Görüşmelerde tarafların uzlaşması halinde, mahkeme kararı hükmündeki “anlaşma uzlaşma tutanağı” düzenlenir ve taraflarca imzalanır. Taraflar sulh hukuk mahkemesinden bu tutanak için icra edilebilirlik şerhi alabilir ve anlaşma yerine getirilmezse şerhe dayanarak ilamlı icra takibi başlatabilir.

Arabuluculuk aşamasında varılan anlaşmaya rağmen, uzlaşılan husus davaya konu edilirse, kesin hüküm nedeniyle davanın reddine karar verilir.

Görüşmelerde Uzlaşma Sağlanamaması
Arabulucuda anlaşılamaması halinde bu hususun işlendiği son tutanak düzenlenir. Söz konusu tutanak dava dilekçesine eklenerek iş mahkemelerinde söz konusu uyuşmazlığa ilişkin dava açılabilir. Tutanak eklenmeden mahkemeye başvurulması halinde mahkemece davacıya tutanağı sunması gerektiği aksi halde davasının usulden reddedileceği ihtarını içeren davetiye gönderilir. Tutanak ihtara rağmen mahkemeye sunulmazsa dava usulden reddedilir.

9. Dava Süreci

Anlaşma sağlanamaması halinde ücret alacakları için 5 yıl, işe iade davalarında ise 2 hafta içerisinde dava açılabilir. Arabulucu ve taraflar aksi kararlaştırılmadıkça, arabuluculuk sürecinde elde edilen bilgi ve belgeler ile kayıtları gizli tutmak zorundadır. Söz konusu bilgi, belge ve kayıtlar hiçbir şekilde davaya konu edilemez.

İlgili Mevzuat
6325 Sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu