Bir marka oluşturmak istediğimizde, aklımıza gelen her kelime ya da işareti marka olarak kullanabilir miyiz? Marka olarak seçilecek kelime ve işaretin kullanımında büyük bir serbestlik söz konusu ise de, bu serbesti markanın hiçbir kısıtlama ve inceleme olmaksızın işaretin belirlenebildiği şeklinde algılanmamalıdır. Marka serbestisinin kısıtlanması, hukukumuzda Marka Hakkkında Kanun Hükmünde Kararname’nin (KHK) 7 ve 8. maddelerinde düzenlenmiştir. Anılan KHK’nın 8. maddesinde yer kısıtlamalar aynı zamanda hükümsüzlüğü neden olabilen hallerdir. 7. maddede yer red sebepleri ise mutlak olup herhangi bir itiraza gerek olmaksızın TPE tarafından resen nazara alınırlar. Ancak marka mutlak red sebebinin varlığına rağmen olur da bir şekilde tescil edilirse markanın hükümsüzlüğü için başvuru yapılabilecektir.
KHK’da yer alan mutlak red sebepleri açıklamak gerekirse,
- Bir teşebbüsün mal veya hizmetlerini bir başka teşebbüsün mal veya hizmetlerinden ayırt etmeyi sağlamayan, kişi adları, sözcükler, şekiller, harfler, sayılar malların biçimi veya ambalajları gibi çizimle görüntülenemeyen veya benzer biçimde ifade edilemeyen, baskı yoluyla yayınlanamayan ve çoğaltılamayan işaretleri tescil edilemez.
- Mal ve hizmetlerin cins, çeşit, nitelik, amaç, coğrafi kaynak gibi karakteristiğini gösteren işaretler, (Bunlar ayırt edici olmamakla birlikte hiç kimsenin tekeline de bırakılamayacak anonim niteliğinde işaretlerdir. Örneğin: Yargıtay cins belirttiği için ‘X peynir” şeklinde bir marka başvurusu kabul edilemez.
- Belirli bir meslek ve ticaret çevresine ait işaretler. Mesela ticarette herkesin kullandığı ve ayırt ediciliği olmayan banka, para, döviz, finans gibi ifadeler markada asıl unsur olarak kullanılamaz.
- Malın yapısı ve elde ediliş tekniği açısından zorunlu işaretlermarka olarak kullanılamaz.
- Mal ve hizmetin özellikleri itibariyle halkı yanıltacak markalar. Bu tarz markalar ürünün sahip olmadığı kalite veya nitelikte; üretilmediği yer veya coğrafi kaynakta olmasına rağmen ‘mışgibi’ gösteren markalardır.
- Devletlere ait arma, bayrak ve diğer hükümranlık belirtileri ile uluslar arası örgütlerin kısaltmaları marka olarak tescil edilemez. Örneğin: Birleşmiş milletlerin kısaltması olan UN ya da Amerikan simgesi olan Beyaz Başlı Kartal marka olarak tescil edilemez.
- Tarihi, kültürel değerler bakımından halka mal olmuş işaretler marka olarak tescil edilemez. Örneğin;Atatürk, Yunus Emre tarihi ve halka mal olmuş isimler marka olarak tescil edilemez.
- Dünyaca tanınmış markalar sahibinin izni olmaksızın aynı veya farklı hiçbir üründe tescil edilemez. Bilindik bir kola markasınıherhangi bir kola cinsi ürüne vermek mümkün olmadığı gibi mobilya markası olarak da kullanmak mümkün değildir. Zira alıcı kola markasının mobilya sektörüne el attığını düşünebilir.
- Dini değerleri ve sembolleri içeren işaretler de tescil edilemez.
- Kamu düzenine veya genel ahlaka aykırı işaretler marka olarak tescil edilemez. Örneğin, terör örgütlerinin isimleri veya müstehcen nitelikteki fotoğraflar marka olarak tescil edilemez.
TPE tarafından resen dikkate alınmayan ancak itiraz ya da hükümsüzlük davası yoluyla ileri sürülebilen nispi red sebepleri, üzerinde bir başkasının hakkı olduğu gerekçesiyle ancak itiraz ve dava konusu yapılabilen hallerdir. Bunlar:
- Aynı mal ve hizmetlerde aynı işaretin kullanılması,
- Bir markanın benzerinin aynı mal ve hizmetlerde kullanılması ya da aynı markanın benzer mal ve hizmetlerde kullanılması,
- Markanın halk tarafından karıştırılma ihtimali veya farklı bir marka ile ilişkilendirilme ihtimali, (Buradaki koruma da çok geniş kapsamlı olup, karıştırılmaya konu markanın hitap ettiği halk kitlesinin karıştırması değil karıştırma ihtimalinin bile bulunması yeterlidir.)
- Toplumda belli bir tanınmışlık düzeyine erişmiş markanın farklı mal ve hizmetlerde de kullanılması, (Bu tanınmışlığın takdirinde Yargıtay’ın ve TPE’nin gözettiği birtakım kriterler söz konusu olup, bunlardan bir veya birkaçının bulunması bazen tanınmışlık için yeterli olabilir. Mesela bir oto lastik üreticisinin marka olarak bilinen bir bisküvi markasını seçmesi insanlarda haklı olarak bilinen bisküvi üreticisinin lastik sektörüne girdiği algısını oluşturabilir. Bu bazen üreticiler tarafından kasten yapılmakta ve üretilen ürünleri kolayca manipüle etmesi amaçlanmaktadır.
Belirtmek gerekir ki, mutlak red sebepleri daha çok kamu düzenini ilgilendirdiğinden resen göz önünde bulundurulurken, nispi red sebeplerine gerekçe olan markalar kişilere aittir ve korunması için kişilerin itirazına ihtiyaç vardır. İtiraz olmazsa tescil edilir. İtiraz edilirse, yapılan incelemeye göre ya tescil başvurusu reddedilir ya da tescil edilir. İnceleme sonucu kurulun verilen karara karşı 2 ay içerisinde dava açılabilir.
