Çekte Bulunması Gereken Zorunlu Unsurlar

Ticari ilişkilerde çok sık uygulama alanı bulan çekin, Türk Ticaret Kanunu’nda belirtilmiş olan birtakım zorunlu unsurları içermesi gerekmektedir. Bir kambiyo senedi türü olan çek parayı temsil etmekte olup, kanun koyucu tarafından sıkı şekil şartlarına bağlanmıştır. Türk Ticaret Kanunu’nun 781. maddesi uyarınca, çekte Kanunda aranan zorunlu unsurların bulunmaması halinde çek vasfına haiz bir kambiyo senedinin varlığından bahsedilemez. Çekte işbu zorunlu unsurların bulunmamasına hukuken çok önemli sonuçlar bağlandığından bu zorunlu unsurların bilinmesinde büyük fayda vardır. Türk Ticaret Kanunu’nun yanı sıra Çek Kanunu’nda da çekte bulunması gereken unsurlar düzenlenmiş olup bu makalemizde her iki kanun bakımından da inceleme yapılmıştır.

Yazı İçeriği
1. Çekte Bulunması Gereken Zorunlu Unsurlar
     1.1. Çek Kelimesi
     1.2. Belirli Bir Bedelin Ödenmesi İçin Kayıtsız ve Şartsız Havale
     1.3. Muhatap (Çeki Ödeyecek Kişi Ticaret Unvanı)
     1.4. Çekin Düzenlenme Tarihi
     1.5. Çeki Düzenleyenin İmzası
     1.6. Karekodlu Çek ve Çekin Seri Numarası
2. Kanunun Belirli Şartlarda Aradığı (Alternatif) Zorunlu Unsurlar
     2.1. Düzenleme Yeri
     2.2. Ödeme Yeri
3. İhtiyari (İsteğe Bağlı) Unsurlar
4. Çek Kanunu’na Göre Çekin Şekil Şartları

Bir kambiyo senedi türü olan çek, ticari hayatta belki de en çok kullanılan ödeme aracıdır. Ticari hayatta son derece yaygın bir şekilde kullanılmasına karşın, geçerli bir çekin varlığından bahsedebilmek için kanun koyucu tarafından aranan zorunlu unsurlara, uygulamada tam olarak uyulmamaktadır. Şekle uygun düzenlenmemesi sebebiyle çek vasfına haiz olmayan belgeler pek çok soruna sebep olmaktadır. Bu sebeple çekin zorunlu unsurlarının bilinmesi önem arz eder.

1. Çekte Bulunması Gereken Zorunlu Unsurlar

Türk Ticaret Kanunu madde 780’de çekin zorunlu unsurları sayılmıştır:

“Çek;

• a) Senet metninde “çek” kelimesini ve eğer senet Türkçe ’den başka bir dille yazılmış ise o dilde “çek” karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,
• b) Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedelin ödenmesi için havaleyi,
• c) Ödeyecek kişinin, “muhatabın” ticaret unvanını,
• d) Ödeme yerini,
• e) Düzenlenme tarihini ve yerini,
• f) Düzenleyenin imzasını,
• g) Banka tarafından verilen seri numarasını,
• h) Karekodu, içerir.”

1.1. Çek Kelimesi

Çek kelimesinin, senet metninde yer alması gerekmektedir. Eğer çek metni yabancı bir dilde yazılmış ise, o dilde çek yerine kullanılan kelime senet metninde yer almalıdır.

1.2. Belirli Bir Bedelin Ödenmesi İçin Kayıtsız ve Şartsız Havale

Belirli bir bedelin ödenmesi için kayıtsız şartsız havale çek metninde yer almalıdır. Bu havale uygulamada ödeyiniz şeklinde ifade edilir.

Kanun metninde de açıkça yer aldığı üzere havale kayıtsız ve şartsız olmalıdır. Ödemenin bir şarta bağlanması halinde çek geçersiz hale gelir. Çekte yer alan havale kayıtsız ve şartsız olacağından faiz şartı da çekte yer alamaz.

Ödenecek meblağ yalnızca para olarak gösterilebilir. Bu meblağ yazı veya rakamla gösterilebilir. Ancak meblağ hem yazı hem rakamla gösterilmiş olup ikisi arasında farklılık varsa yazı ile yazılmış olan meblağ esas alınır.

1.3. Muhatap (Çeki Ödeyecek Kişi Ticaret Unvanı)

Çekte; ödeyecek kimsenin, yani muhatabın belirtilmesi şarttır. Kanun gereğince, Türkiye’de ödenecek çeklerde muhatap, sadece banka olabilir.

Ayrıca Ticaret Kanunu’nun 782. maddesi gereğince; banka değil de bir diğer kişi üzerine çekilen çek, diğer tüm unsurları taşısa bile artık sadece havale hükmünde sayılır.

1.4. Çekin Düzenlenme Tarihi

Çekte gün, ay ve yıl şeklinde belirlenmiş bir düzenleme tarihinin bulunması da şarttır. Bu kapsamda; çekte birden fazla ve birbirinden farklı düzenleme tarihlerinin bulunması halinde, çek vasfı kazanılamaz.

Çekte düzenleme tarihi ile ilgili en çok karışıklık yaşanan ve uyuşmazlık çıkan nokta ise; çekte ileri tarihli bir düzenleme tarihinin belirlenmiş olması hususudur. Kural olarak, çekin düzenlenme tarihinin çekin gerçekten düzenlendiği tarih olması gerekmektedir. Ancak Çek Kanunu’nun Geçici 3. maddesinin 5. fıkrası gereğince; 31.12.2023 tarihine kadar çekte ileri tarihli bir düzenleme tarihinin belirlenmesi mümkündür. Zira ilgili maddede şöyle denmektedir:

“31/12/2023 tarihine kadar, üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazı geçersizdir.”

Bu hüküm kapsamında; 31.12.2023 tarihine kadar, çek üzerinde yazılı olan tarihten önce ödenmesi için çekin muhatap bankaya ibraz edilmesi mümkün değildir. Çekin üzerinde yazılı olan düzenleme tarihinin beklenmesi gerekir.

Konuyla ilgi detaylı bilgi için Çekte Süreler başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

1.5. Çeki Düzenleyenin İmzası 

Çekte, düzenleyenin el ile atılmış imzasının bulunması zorunlu bir şekil şartıdır. Düzenleyenin imzasının senedin ön yüzünde yer alan beyanı kapsayacak şekilde atılmış olması gerekmektedir.

1.6. Karekodlu Çek ve Çekin Seri Numarası

Karekodlu çek; çek alacaklılarının, çek hesabı sahibi ile çeki düzenleyenlere ilişkin bilgilere ulaşılmasını sağlayan çektir. Bu tür çeklerde bankalarca çeklerin üzerine karekod basılır ve çek alacaklıları tarafından bu karekod okutularak çek sahibi ve çeki düzenleyenlere ilişkin birtakım bilgilere ulaşılabilir. Hangi bilgilere ulaşılabileceği TTK madde 780/2’de sayılmıştır:

“Çek alacaklıları, ellerinde bulunan çek ile çek hesabı sahibine ve bu çeki düzenleyenlere ilişkin verilere karekod aracılığıyla erişim sağlayabilir…… Karekod ile; …..çek hesabı sahibi ya da cirantanın rızası aranmaksızın üçüncü kişilerin erişimine sunulur.”

Karekodlu çek ile esasen amaçlanan karşılıksız çek düzenlenmesinin önüne geçilmesidir.

TTK geçici madde 11 gereğince bankalarca çeklere karekod basılması zorunluluğu 31.12.2016 tarihinden itibaren getirilmiştir. Dolayısıyla bu tarihten önce basılmış olan çeklerde karekod olmasa da bu husus çekin geçerliliğine etki etmez. Ancak 31.12.2016 tarihinden sonra basılmış olan ve üzerinde karekod bulunmayan çekler geçerli olmayacaktır.

2. Kanunun Belirli Şartlarda Mevcudiyetini Varsaydığı (Alternatif) Zorunlu Unsurlar

2.1. Düzenleme Yeri

Çekte yer alması gereken unsurlardan birisi de düzenleme yeri olmakla birlikte, çekte düzenleme yerinin bulunmaması halinde düzenleyenin adının yanında yazılı olan yer, düzenleme yeri sayılmaktadır. Ancak düzenleyenin adının yanında da bir yer yazılı değilse çekin artık geçersiz olduğunu ifade etmemiz gerekir.

Düzenleme yeri kısaltma olarak yazılabilir ancak bu kısaltmalardan tereddütte yer bırakmayacak şekilde düzenleme yeri anlaşılabiliyor olmalıdır.

Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararı, Esas 1992/1, Karar 1992/5, Tarih 14.12.1992:

“Çeklerde keşide yerinin hiçbir duraksamaya yer vermeyecek şekilde anlaşılabilir olması koşuluyla kısaltılarak yazılmış bulunması sebebiyle geçersiz sayılamayacağına karar verilmiştir.”

2.2. Ödeme Yeri

Çekte, ödeme yerinin belirtilmesi gerekmekte olup belirtilmemiş olması halinde düzenleme yeri, ödeme yeri sayılır. 

Ticaret Kanunu madde 781/2:

“Çekte açıklık yoksa, muhatabın ticaret unvanı yanında gösterilen yer ödeme yeri sayılır. Muhatabın ticaret unvanı yanında birden fazla yer gösterildiği takdirde, çek, ilk gösterilen yerde ödenir. Böyle bir açıklık ve başka bir kayıt da yoksa, çek muhatabın merkezinin bulunduğu yerde ödenir.”

Bu düzenleme uyarınca çekte ödeme yerinin belirlenmesi bir zorunluluk değildir.

3. İhtiyari (İsteğe Bağlı) Unsurlar

Çeke ayrıca; çekin türüne ilişkin, ödemeye ilişkin veya ödememe haline ilişkin bir takım ihtiyari kayıtların konulması da mümkündür. 

Zorunlu unsurlarında eksiklik olması halinde çek, kambiyo senedi niteliğini kazanamamaktadır. Dolayısıyla kambiyo senetlerine özgü güvence ve kolaylıklardan faydalanılması da mümkün olmamaktadır. Bu sebeple çekle işlem yapılırken çekin gerekli unsurları taşıyıp taşımadığının kontrolü büyük önem arz etmektedir.

4. Çek Kanunu’na Göre Çekin Şekil Şartları

Türk Ticaret Kanunu’nda aranan şekil şartlarını taşıyan bir çek geçerlidir, kambiyo senedi vasfına haizdir. Dolayısıyla Çek Kanunu’nda aranan şekil şartlarını taşımaması çekin geçerliliğini etkilemez. Ancak Çek Kanunu’nda bulunan özel düzenlemenin bilinmesinde de fayda vardır.

5941 sayılı Çek Kanunu madde 2/7:

“Çek defterinin her bir yaprağına;

• a) Çek hesabının numarası,
• b) Çek hesabının bulunduğu banka şubesinin adı,
• c) Çek hesabı sahibi gerçek kişinin adı ve soyadı, tüzel kişinin adı,
• ç) Çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişinin vergi kimlik numarası,
• d) Çekin basıldığı tarih,
• e) Çek hesabı sahibi gerçek kişi ise Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası; tüzel kişilerde ise varsa Merkezi Sicil Kayıt Sistemi (MERSİS) numarası,
• f) Çek hesabı sahibi ile düzenleyenin farklı kişiler olması hâlinde, ayrıca düzenleyenin Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, yazılır.”