İnsani İkamet İzni Nasıl Alınır?

İnsani ikamet iznine ilişkin esaslar, Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nda düzenlenmiştir. Kanun’un 46. maddesi uyarınca sınırlı sayıda belirtilmiş olan hallerde İnsani ikamet izni düzenlenebilir. İnsani ikamet izni istisnaidir ve sadece belirli hallerde verilebilir. Asıl olan kanunda sayılan diğer ikamet izinlerinin alınmasıdır. Zira adından da anlaşılacağı üzere insani ikamet izni, insani birtakım nedenlerle Türkiye’de kalmak durumunda olan yabancılar için düzenlenmektedir. Söz gelimi, uluslararası koruma başvurusu sahibinin ilk iltica ülkesi veya güvenli üçüncü ülkeye geri gönderilmesi işlemlerinin devamı süresince ülkede kalması gerektiğinden, insani ikamet izni verilecektir. Yabancı tarafından insani ikamet izni başvurusu yapılmasına rağmen bu başvurunun idare tarafından reddedilmesi de mümkündür. Bu durumda ret işlemine karşı yetkili idare mahkemeleri nezdinde iptal davası açılabilecektir. Dava açma süresi ret kararın tebliğinden itibaren altmış gündür.

Yazı İçeriği
1. İnsani İkamet İzninin Verilebileceği Haller
2. İnsani İkamet İzni Düzenlemeye Yetkili Makam
3. İkamet İzinleri Arasında Geçişler
4. İnsani İkamet İzni Alanların Adres Kayıt Sistemine Kayıt Yaptırma Zorunluluğu
5. İnsani İkamet İzninin Verilmesi, Uzatılması veya İptali
6. İnsani İkamet İzni Başvurusunun Reddi ve İptali Halinde Kanun Yolu
7. Görevli ve Yetkili Mahkeme

Bununla birlikte insani ikamet izni ile ülkede kalanların, şartları sağlaması halinde diğer ikamet izinlerine geçiş yapabilmesi de mümkündür. Örneğin; insani ikamet izni sahibi, Türk vatandaşı ile evlenerek kanunda belirtilen diğer şartları da sağlamak koşuluyla aile ikamet iznine geçiş yapabilecektir. Fakat insani ikamet izni ile ülkede kalanlar, kanundaki şartları sağlasalar dahi uzun dönem oturma izni alamayacaktır.

1. İnsani İkamet İzninin Verilebileceği Haller

İnsani ikamet izninin verileceği haller sınırlı sayıda olmak üzere Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunun 46. maddesinde belirtilmiştir. Buna göre;

• Çocuğun yüksek yararı söz konusu olduğunda, insani ikamet izni çocukla birlikte onun ana ve/veya babasına da verilebilecektir.
• Haklarında sınır dışı etme veya Türkiye’ye giriş yasağı bulunan yabancıların, Türkiye’den çıkışları yaptırılamadığında yahut Türkiye’den ayrılmaları mümkün görülmediğinde insani ikamet izni alabilmeleri mümkündür.  
• Kanun’un 55. maddesi uyarınca hakkında sınır dışı etme kararı alınamayacak olan yabancılar da insani ikamet izni alabilecektir.
• Sınır dışı etme kararları ile uluslararası koruma statüsü başvurusunun kabul edilmediğine yahut geri çekilmesi veya geri çekilmiş sayılmasına ilişkin kararlara karşı yargı yoluna başvurulabilmektedir. Yargı yoluna başvuran yabancı bu başvuru sonuçlanıncaya karar insani ikamet izni ile ülkede kalabilecektir.
• Uluslararası koruma başvurusu sahibinin ilk iltica ülkesi veya güvenli üçüncü ülkeye geri gönderilmesi işlemlerinin devamı süresince insani ikamet izni ile oturum hakkı sahibi olması mümkündür.
• Acil nedenlerden dolayı veya ülke menfaatlerinin korunması ile kamu düzeni ve kamu güvenliği açısından Türkiye’ye girişine ve Türkiye’de kalmasına izin verilmesi gereken yabancılar bakımından da insani ikamet izni düzenlenebilmektedir. Fakat bu durumda insani ikamet izni düzenlenmesinin ön şartı ikamet izni verilmesine engel teşkil eden durumları sebebiyle diğer ikamet izinlerinden birini alma imkânı bulunmamasıdır. Diğer ikamet izinleri ile kastedilen kısa dönem oturma izni, öğrenci oturma izni, aile ikamet izni, insan ticareti mağduru ikamet iznidir.
• Kanunda ayrıca olağanüstü durumlarda insani ikamet izni alınabileceği düzenlenmiştir. Fakat olağanüstü durumlar ile ne kastedildiği açıklanmamıştır. Bu doğrultuda somut olayın özellikleri dikkate alınarak değerlendirme yapılacaktır.

2. İnsani İkamet İzni Düzenlemeye Yetkili Makam

Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 46. maddesi uyarınca, insani ikamet izni başvurusu, valilikler bünyesindeki il göç idarelerine yapılmalıdır. Hemen belirtmek gerekir ki; il göç idaresi müdürlüğü tarafından İçişleri Bakanlığı’nın onayı alınmak suretiyle insani ikamet izni kararı verilir.

Yine insani ikamet izni Bakanlığın onayı alınmak kaydıyla, iznin verilmesini zorunlu kılan şartlar ortadan kalktığında valiliklerce iptal edilir ve uzatılmaz.

3. İkamet İzinleri Arasında Geçişler

Yabancı, ikamet izni alırken esas olan gerekçenin sona ermesi halinde veya farklı bir gerekçenin ortaya çıkması durumunda, yeni kalış amacına uygun ikamet izni alabilecektir. Söz gelimi; öğrenci ikamet izni ile ülkede kalan yabancı, mezun olduktan sonra aile izni ile ikamet edebilecek; daha sonra da uzun dönem ikamet izni alabilecektir. Bu durum ikamet izinleri arasında geçiş olarak değerlendirilir.

Yine; insani ikamet izni ile ülkede kalan bir yabancı, Türk vatandaşıyla evlenmesi halinde diğer şartları da sağlamak koşuluyla aile ikamet iznine geçebilecektir. Türk vatandaşı ile evlenilmesi halinde aile ikamet izni alınabileceği gibi kanunda belirtilen şartların sağlanması halinde Evlilik Yoluyla Vatandaşlık hakkı da kazanılabilmektedir. Fakat insani ikamet izni ile ilgili bir sınır öngörülmüştür. Buna göre Kanun’un 42. maddesi uyarınca, insani ikamet izni ile ülkede kalanlar bakımından uzun dönem ikamet iznine geçiş hakkı tanınmaz.

4. İnsani İkamet İzni Alanların Adres Kayıt Sistemine Kayıt Yaptırma Zorunluluğu

Kanunda, insani ikamet izni alan yabancılara ilişkin belirli başlı yükümlülükler getirilmiştir. Bu yükümlülüklerden biri de; Adres Kayıt Sistemine (AKS) kayıt yaptırma zorunluluğudur. Buna göre; İnsani ikamet izni alan yabancılar, iznin veriliş tarihinden itibaren en geç yirmi iş günü içinde adres kayıt sistemine kayıt yaptırmak zorundadır.

5. İnsani İkamet İzninin Verilmesi, Uzatılması veya İptali

İnsani ikamet izni işlemleri, Genel Müdürlüğün veya valiliğin talebi üzerine başlatılır. Valilik, insani ikamet izinlerinin süresi içinde, bu izinlerin verilmesine dayanak teşkil eden şartların ortadan kalkıp kalkmadığına ilişkin resen değerlendirme yapar. İnsani ikamet izni Bakanlığın onayı alınmak kaydıyla, iznin verilmesini zorunlu kılan şartlar ortadan kalktığında valiliklerce iptal edilir veya uzatılmaz. Valilik, Bakanlığın onayı doğrultusunda insani ikamet izninin iptali veya uzatılmasına ilişkin kararı, ikamet izni süresi bitmeden en geç on beş gün önce yabancıya bildirir.

6. İnsani İkamet İzni Başvurusunun Reddi ve İptali Halinde Kanun Yolu

Valilik tarafından verilen yabancının insani ikamet izni başvurusunun reddi yahut insani ikamet izninin iptali kararları; bir idari işlem niteliğindedir. Bu nedenle idare tarafından gerçekleştirilen bu idari işleme karşı iptal davası açılabilecektir. Fakat öncesinde işlemi tesis eden idareye başvurularak, ret ya da iptal işlemine karşı itiraz edilmesi mümkündür. Öte yandan idarenin bu başvuru karşısında sessiz kalması halinde otuz gün içerisinde yetkili idare mahkemesi nezdinde iptal davası açılabilecektir.

7. Görevli ve Yetkili Mahkeme

İnsani ikamet izni başvurusunun yahut uzatılması talebinin retti ile insani ikamet izninin iptaline ilişkin kararlara karşı açılan davalarda idare mahkemeleri görevlidir. Yetkili mahkeme ise, kararı veren idari merciin bulunduğu yerdeki idare mahkemesidir. O halde, İnsani ikamet izni başvurusunun yahut uzatılması talebinin retti ile insani ikamet izninin iptaline karşı, kararı veren valiliğin bulunduğu yerdeki idare mahkemesinde dava açılmalıdır.