Mültecilik ve İnsani İkamet İzni Talepleri

Her ülke devletlerin egemenlik yetkisi gereği, hangi yabancı ülke vatandaşlarının sınırları içerisine girebileceğini ve hangi süre kalabileceğini belirleme yetkisini haizdir. Ülkeye gelen yabancılar, vizelerinin izin verdiğinden daha uzun süre Türkiye’de kalmak istedikleri takdirde ikamet tezkeresi, diğer bir deyişle ikamet izin belgesi almak durumundadırlar. İkamet izin başvuruları İl Göç İdaresi’ne yapılmakta olup izin belgesi de yine bu kurumca verilmektedir. İkamet izin belgesi yabancılara Türkiye sınırları içerisinde oturma izni vermekte olup, çeşitli ihtiyaç türlerine göre farklı ikamet tezkere türleri bulunmaktadır. Yapılan başvuruların reddedilmesi halindeyse, kararın hukuka aykırı olduğunu düşünen başvuru sahibi tarafından ikamet izni başvurusunun reddi kararının iptali için dava açılması mümkündür. 

Yazı İçeriği
1. İnsani İkamet İzni
2. Mültecilik 
3. Uluslararası Koruma Statüsü Başvurusu
4. İkamet İzni Başvurusunun Reddi Kararına Karşı İptal Davası 

1.  İnsani İkamet İzni

İnsani ikamet izni, kanundaki belli şartları taşıyan yabancılara verilen bir ikamet izni türüdür.
İnsani ikamet izni, 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nda düzenlenen ikamet izinlerinden biri olup, bahse konu kanunun 46. maddesinde ayrıntılı bir şekilde kaleme alınmıştır. Bu düzenlemeye göre, insani ikamet izni, diğer ikamet izinlerinin verilmesindeki şartlar aranmaksızın, Bakanlığın onayı alınarak Valiliklerce, en fazla birer yıllık sürelerle verilebilir ve süresi uzatılabilir. 
Daha detaylı bir şekilde izah edilecek olursa, insani ikamet izni, şu hallerden biri mevcutsa verilebilir:

• Çocuğun yüksek yararı söz konusu olduğunda insani ikamet izni verilebilir.
• Haklarında sınır dışı etme veya Türkiye’ye giriş yasağı kararı alındığı hâlde, yabancıların Türkiye’den çıkışları yaptırılamadığında veya Türkiye’den ayrılmaları makul/mümkün görülmediğinde insani ikamet izni verilebilir.
• 55 inci madde uyarınca yabancı hakkında sınır dışı etme kararı alınmadığında insani ikamet izni verilebilir.
• 53 üncü, 72 nci ve 77 nci maddelere göre yapılan işlemlere karşı yargı yoluna başvurulduğunda insani ikamet izni verilebilir.
• Başvuru sahibinin ilk iltica ülkesi veya güvenli üçüncü ülkeye geri gönderilmesi işlemlerinin devamı süresince insani ikamet izni verilebilir.
• Acil nedenlerle veya ülke menfaatlerinin korunmasıyla kamu düzeni ve kamu güvenliği açısından Türkiye’ye girişine ve Türkiye’de kalmasına izin verilmesi gereken yabancılara insani ikamet izni verilebilir. Bu kişilerin, ikamet izni verilmesine engel teşkil eden durumları sebebiyle diğer ikamet izinlerinden birini alma imkânı bulunmadığında verilecek izin, insani ikamet iznidir.
• Olay bazından yapılacak incelemeler nihayetinde verilecek karara göre, olağanüstü durumlarda insani ikamet izni verilebilir.

İzin verilmesini mecburi kılan şartlar ortadan kalktığında ise, Bakanlığın da onayı alınarak Valiliklerce iptal edilir ve uzatılmaz. İnsani ikamet izninin iptali veya uzatılmaması kararı yabancı, yasal temsilcisi veya avukatına tebliğ edilir.

İkamet izni başvurusunda aranan usul ve esaslara ilişkin detaylı bilgi için “Oturma İzni (İkamet) Başvurusu Nasıl Yapılır?” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

2. Mültecilik

Mültecilik, uluslararası koruma statülerinden biri olup yalnızca Avrupa’dan belli nedenlerle Türkiye’ ye gelen kişilerin hukuki durumunu düzenler. 6458 sayılı Kanunun 61.maddesinde yer verilen mültecilik tanımı ise şu şekilde özetlenebilir:

“Mülteci, Avrupa ülkelerinde meydana gelen olaylar nedeniyle ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi düşüncelerinden dolayı zulme uğrayacağından haklı sebeplerle korktuğu için vatandaşı olduğu ülkenin dışında bulunan ve bu ülkenin korunmasından faydalanmayan ya da korku nedeniyle faydalanmak istemeyen yabancıdır.”

Bu tür olaylar sonucu önceden yaşadığı ikamet ülkesinin dışında bulunan, oraya dönemeyen veya yaşadığı korku nedeniyle dönmek istemeyen vatansız kişi de mültecidir.

3. Uluslararası Koruma Statüsü Başvurusu

6458 sayılı Kanun’a göre uluslararası koruma şu kişileri kapsamına alır:

• Mülteci,
• Şartlı Mülteci,
• İkincil Koruma Statüsü Sahipleri.

6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’ndaki her bir koşul değerlendirilip, yabancı bu statülerden birine dahil olur. Bu noktada, güncel bir konu üzerinden örnek verilecek olursa, ülkemize Suriye’den topluca gelen insanların hukuki statüsü mültecilik değildir, bu kişiler geçici (ikincil) koruma statüsündedirler.

Uluslararası koruma statüsüne sahip olmak için, bireysel başvuru gerekmektedir. Başvurucular öncelikle merkezi Ankara’da bulunan Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği(BMMYK)’ ne giderek kayıtlarını tamamlar. Burada görevlilerce, başvurucuya hangi ildeki İl Göç İdaresi Müdürlüğü’ ne başvurması gerektiği söylenir. Başvurucular, 15 gün içinde bildirilen ile giderek başvurularını yapmalıdır. Kişinin burada kaydı alınır ve sonrasında uluslararası koruma başvurusuyla ilgili bir ‘’bireysel mülakat’’ gerçekleştirilir. Bireysel mülakatta, başvuruya ilişkin ayrıntılı görüşme yapılır. Bu mülakattan sonra Göç İdaresi Genel Müdürlüğü, başvurucunun Türkiye’de uluslararası korumadan yararlanması için gereken şartları haiz olup olmadığını inceler ve kararını verir.

4. İkamet İzni Başvurusunun Reddi Kararına Karşı İptal Davası

İkamet izni başvurusunun kabul edilmesi bu hususta yetkili merci olan İl Göç İdaresi’nin takdirindedir. Nitekim şartların yerine geldiği inancı taşınılarak başvuru yapılması başvurunun mutlak kabulü sonucunu doğurmayacaktır. Bununla beraber ikamet izni talebi çeşitli nedenler ile reddedilebilir. Farklılık arz eden bu nedenler, gerekli şartların yerine gelmemesi, belirtilen süre için yeterli maddi imkanın olmaması, başvuruda gösterilen izin amacının farklı amaçlar doğrultusunda kullanılması gibi konulara dayanmaktadır. 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun 25. maddesi Türkiye sınırları içerisinden yapılan ikamet izni başvurularının reddedilmesi ve uzatılmaması hususunu düzenlemektedir. Söz konusu hükme göre;

• (1) Türkiye içinden yapılan ikamet izni talebinin reddi, ikamet izninin uzatılmaması veya iptali ile bu işlemlerin tebliği valiliklerce yapılır. İşlemler sırasında, yabancının Türkiye’deki aile bağları, ikamet süresi, menşe ülkedeki durumu, çocuğun yüksek yararı gibi hususlar göz önünde bulundurulur ve ikamet iznine ilişkin karar ertelenebilir.
•  (2) İkamet izni talebinin reddi, iznin uzatılmaması veya iptali, yabancıya ya da yasal temsilcisine veya avukatına tebliğ edilir. Tebligatta, yabancının karara karşı itiraz haklarını etkin şekilde nasıl kullanabileceği ve bu süreçteki diğer yasal hak ve yükümlülükleri de yer alır.

Yukarıda bahsedildiği üzere başvurunun kabulü idarenin iradesine tabiidir. Dolayısıyla başvurunun kabulü veya reddi idari işlem niteliğindedir.

Hukuka aykırı olduğu iddia edilen idari işlemin iptali talebiyle “İdari İşlemlere İtiraz ve İptal Davası” açılması mümkündür. Bu bağlamda, ikamet izni başvurusu reddedilen kişinin, ret kararının kendisine tebliğinden itibaren 60 gün içinde bu ret kararının kaldırılması talebiyle idari dava açma hakkı vardır. İkamet izni başvurusunun reddi kararının iptali davasında görevli ve yetkili mahkeme, dava konusu ret kararını veren idarenin bulunduğu yerdeki idare mahkemesidir.

Valiliklerce tesis edilen insani ikamet izninin iptal edilmesi işlemi de bir idari işlem niteliğinde olup, bu karara karşı da idari yargıda iptal davası açılabilir.

İdarenin tesis ettiği uluslararası koruma işlemlerine karşı idari itiraz veya yargı yoluna başvuru yapıldığında, süreç sonlanıncaya kadar başvuru sahiplerinin Türkiye’de kalmasına izin verilir.

Kimi durumlarda ise, yabancı ülke vatandaşları, çeşitli gerekçelerle Türk vatandaşlığına geçme talebinde bulunarak idareye başvuru yapmaktadır. Gerçekten de mevzuatımızda aranan birtakım şartların varlığı halinde yabancı kişilerin Türk vatandaşlığını kazanması mümkün olabilmektedir. Ancak kimi hallerde, başvuru sahibi mevzuattaki şartları taşımasına rağmen, vatandaşlık başvurusu idare tarafından reddedilebilmektedir.

Hukuka aykırı olduğu düşünülen ret kararlarına karşı idare mahkemelerinde “Vatandaşlık Başvurusunun Reddi Kararının İptali Davası” açılması mümkündür.