Resmi belgede sahtecilik suçu 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 204. Maddesinde “Kamu Güvenine Karşı Suçlar” başlığı altında düzenlenmiştir. Bir kimse resmi bir belgeyi sahte olarak düzenlerse, sahte olmayan bir resmi belgeyi başkalarını aldatacak şekilde değiştirerek sahte bir belge haline getirirse veya başkası tarafından düzenlenmiş olan sahte bir belgeyi kullanırsa 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Bu fiiller kamu görevlisi tarafından görevi gereği düzenlemekle yetkili olduğu belgeler üzerinde gerçekleştirilirse kamu görevlisi 3 yıldan 8 yıla kadar cezalandırılır. Suça konu olan resmi belgenin, kanun hükmü gereği sahteliği sabit oluncaya kadar geçerli olan belge niteliğinde olması halinde, verilecek ceza yarı oranda artırılır. Sahte olmayan, gerçek bir resmi belgenin bozulması, yok edilmesi ya da gizlenmesi halinde de 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası ile karşılaşılacaktır. Ancak bu resmi belgeyi bozan, yok eden ya da gizleyen kişi bir kamu görevlisiyle ona verilecek ceza yarı oranında artırılarak verilecektir. Resmi belgede sahtecilik suçu sözleşme gibi bir hukuki ilişkiden kaynaklanan alacağın ispatı ya da gerçekte olan durumun belgelenmesi amacıyla işlenirse verilecek ceza yarı oranında indirilecektir. Bir başka suçun işlenmesi sırasında resmi belgede sahtecilik suçunun da işlenmesi halinde her bir suç için ayrı ayrı cezaya hükmedilecektir.
Yazı İçeriği
1. Belge Kavramı ve Resmi Belge
2. Resmi Belgede Sahtecilik Suçu ve Cezası
2.1. Resmi Bir Belgenin Sahte Olarak Düzenlenmesi
2.2. Gerçek Bir Resmi Belgenin Başkalarını Aldatacak Şekilde Değiştirilmesi
2.3. Sahte Resmi Belgenin Kullanılması
3. Resmi Belgede Sahtecilik Suçunun Nitelikli Halleri
3.1. Resmi Belgede Sahtecilik Suçunun Kamu Görevlisi Tarafından İşlenmesi
3.2. Resmi Belgenin, Kanun Hükmü Gereği Sahteliği Sabit Oluncaya Kadar Geçerli Olan Belge Niteliğinde Olması
3.3. Hukuki İlişkiye Dayanan Alacağın İspatı veya Gerçek Bir Durumun Belgelenmesi Amacıyla İşlenen Resmi Belgede Sahtecilik Suçu
4. Resmi Belgeyi Bozmak, Yok Etmek veya Gizlemek Suçu
5. Kamu Görevlisi Olmayan Sağlık Görevlilerinin Gerçeğe Aykırı Belge Düzenlemesi
6. Resmi Belgede Sahtecilik Suçunda İçtima
7. Resmi Belgede Sahtecilik Suçu Şikayete Tabi Bir Suç mudur?
8. Resmi Belgede Sahtecilik Suçunda Görevli Mahkeme ve Dava Zamanaşımı Süresi
Resmi belgede sahtecilik suçu seçimlik hareketli bir suçtur. Resmi belgede sahtecilik suçunda dava zamanaşımı süresi 8 yıldır. Suçun daha ağır cezayı gerektiren nitelikli halinde ise dava zamanaşımı süresi 15 yıldır. Kamu güvenine karşı işlenen suçlar başlığı altında düzenlenmiş olmasının bir gereği olarak şikayete bağlı bir suç değildir. Resmi belgede sahtecilik suçunun faili herkes olabilir. Ancak suçun faili kamu görevlisiyse verilecek ceza artırılarak verilecektir.
1. Belge Kavramı ve Resmi Belge
Belge, yazılı kağıt anlamına gelmektedir. Eski dilimizdeki “evrak” kelimesinin karşılığı olarak belge sözcüğü kullanılmaktadır.
Bir şeyin belge olabilmesi şu unsurları taşıması gereklidir:
- Belge, yazılı olmalıdır. Ayrıca bu yazıların okunabilir olması gereklidir. Yazılı olmayan bir şey, ispat kuvveti ne olursa olsun belge niteliği taşımaz. Örneğin bir video somut olayı kesin bir şekilde ispatlıyor olsa dahi yazılı olmadığı için belge olarak kabul edilemez.
- Belge, hukuki değere sahip olmalıdır. Bir belgeden söz edilebilmesi için belgede yer alan yazının içeriğinin hukuki bir kıymet taşıması, hukuki sonuç doğurmaya elverişli olması gereklidir.
- Belgeyi kimin düzenlediği belgeden anlaşılabilir olmalıdır. Ancak, bu kişilerin gerçekten mevcut kişiler olması gerekmez. Belge, hayali kişiler adına da düzenlenmiş olabilir. Gerçek veya hayalî belli bir kişiye izafe edilemeyen yazılı kağıt, belge niteliği taşımaz. Kağıt üzerindeki yazının belli bir kişiye izafe edilebilmesi için, bu kişinin ad ve soyadının kağıda eksiksiz bir şekilde yazılması ve kağıdın bu kişi tarafından imzalanmış olması şart değildir.
Bir kamu görevlisi tarafından görevinin gereği olarak usulüne ve mevzuata uygun şekilde düzenlenmiş belgeler resmi belgedir. Bu belge hukuken sonuç doğurmaya elverişli bir belge olmalıdır. Bir belge kamu görevlisi tarafından düzenlenmiş olsa bile eğer o kamu görevlisinin göreviyle bağdaştırılamayan bir belgeyse artık resmi belgeden bahsetmek mümkün olmayacaktır.
Resmi belgeler ispat gücü bakımından “sahteliği sabit oluncaya kadar geçerli olan resmi belge” ve “aksi sabit oluncaya kadar geçerli olan resmi belge” olarak ikiye ayrılır. Sahteliği sabit oluncaya kadar geçerli resmi belgeler üzerinde sahtecilik suçunun işlenmesi kanunda cezayı artıran nitelikli bir hal olarak düzenlenmiştir. Yazımızın devamında bu hususa ayrıca değinilecektir.
Resmi belgelere örnek vermek gerekirse; noter tarafından düzenlenen belgeler, duruşma tutanakları, mahkeme ilamları resmi belge olarak kabul edilir.
Kamu görevlisi tarafından düzenlenme zorunluluğu olmayan ve özel kişiler tarafından düzenlenen emre veya hamile yazılı kambiyo senedi, emtiayı temsil eden belge, hisse senedi, tahvil veya vasiyetname özel belgede sahtecilik suçunun konusunu oluşturursa, resmi belgede sahtecilik suçuna ilişkin hükümler uygulanır. Yani bu belgeler özel belge olmasına rağmen TCK bakımından resmi belge hükmünde kabul edilmiştir.
2. Resmi Belgede Sahtecilik Suçu ve Cezası
Resmi belgede sahtecilik suçu Türk Ceza Kanunu’nun 204. Maddesinde düzenlenmiştir. Bu maddeye göre resmi belgede sahtecilik suçu 3 farklı hareketle işlenebilir.
2.1. Resmi Bir Belgenin Sahte Olarak Düzenlenmesi
TCK’ya göre bir kişi, resmi bir belgeyi sahte olarak düzenlerse o kişi 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Resmi belgenin sahte olarak düzenlenmesinden; aslında var olmayan resmi bir belgenin gerçekte varmış gibi benzetmek suretiyle sahte olarak meydana getirilmesi anlaşılmalıdır. Ayrıca bu belgenin aldatıcılık etkisinin de bulunması gerekir. Eğer düzenlenen belgenin herhangi bir aldatıcılık etkisi yoksa resmi belgede sahtecilik suçu oluşmayacaktır. Bu aldatıcılık etkisi belgeyi düzenleyen kişinin kimliğinde sahtelik yapılmasıyla olabileceği gibi belgenin içeriğinde sahtelik yapılması yoluyla da olabilir.
Yargıtay Ceza Genel Kurulu’nun 11.04.2019 tarihli 2016/8-424 Esas, 2019/310 Karar sayılı ilamı:
“…Sahte belgenin ilk bakışta dikkati çekmeyecek biçimde düzenlenip, belirli bir kişiyi değil birçok kişiyi aldatabilecek nitelikte olması ve aldatma gücünün objektif olarak saptanması gerekir. Bu nedenle örneğin, memurların bilgisizliği ve ihmalleri nedeniyle kandırıcılık yeteneği olmayan belge üzerinde işlem yapmaları belgeye hukuki geçerlilik kazandırmaz. Daha önceden var olan subjektif bir bilgi, belge üzerinde var olan aldatma yeteneğini ortadan kaldırıcı etkiye sahip değildir…”
Resmi belgede sahtecilik suçunda özel belgede sahtecilik suçunun aksine belgede sahtecilik yapılmasının ardından bu belgenin kullanılması gerekmemektedir. Resmi bir belgenin sahte olarak düzenlenmesi suçun oluşması için yeterli olacaktır.
Özel belgede sahtecilik suçu hakkında daha kapsamlı bilgi almak için sitemizde yer alan “Özel Belgede Sahtecilik Suçu” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.
Yargıtay 11. Ceza Dairesi’nin 02.06.2021 tarihli 2019/10997 Esas, 2021/4686 Karar sayılı ilamı:
“…uygulama yaptıkları sırada içerisinde sanık ….’ın bulunduğu aracı durdukları, araç içerisinde görevli polis memurlarından birisinin arama yaptığı, bu arama sonucunda 0,4 gram uyuşturucu madde buldukları, sanıklardan…. ve ….’ın sanık ….’ı karakola götürdükleri, karakolda sanık ….’ın uyuşturucunun kendisine ait olmadığını, aracını zaman zaman sanık ….’a verdiğini, araç içerisinde bulunan uyuşturucu maddenin sanık ….’a ait olabileceğini söylediğini, bunun üzerine sanıklar…. ve ….’ın sanık ….’ı karakola çağırdıkları ve uyuşturucu maddenin kendisine ait olup olmadığını sordukları, sanık …. da uyuşturucu maddenin kendisine ait olduğunu söylemesi üzerine uyuşturucu maddenin sanık …. üzerinden yakalanmış gibi 01/03/2013 tarihli tutanağı tuttukları, olayın yukarıda özetlenen şekilde meydana geldiği, sanıklardan …. ve….’in görevi gereği düzenlemeye yetkili oldukları resmi belgeyi sahte olarak düzenledikleri anlaşıldığından eylemlerine uyan TCK’nun 204/2 maddesi gereğince cezalandırılmalarına…”
2.2. Gerçek Bir Resmi Belgenin Başkalarını Aldatacak Şekilde Değiştirilmesi
TCK’ya göre sahte olmayan resmi bir belgeyi başkalarını aldatacak şekilde değiştirip sahte bir belge haline getiren kişi 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Resmi belgede sahtecilik suçunun bu şeklinin işlenebilmesi için ilk aşamada hukuki etki doğurabilecek, usulüne ve mevzuata uygun düzenlenmiş bir belgenin bulunması gereklidir. Daha sonra bu belgenin içeriğinde veya düzenleyenin kimliğinde değişiklik, ekleme, silme gibi işlemlerle bir takım oynamalar yapılarak bu resmi belge sahte belge haline getirilmektedir.
Resmi belgenin değiştirilmesi ile birlikte suç tamamlanmış olur. Bu resmi belgenin, özel belgede sahtecilik suçunda olanın aksine ayrıca kullanılması gerekmez.
Resmi belgede sahtecilik suçunun bu şeklinin kamu görevlisi tarafından işlenip suçun nitelikli halinin oluşması için bu belgenin kamu görevlisinin görevi gereği bizzat kendisi tarafından düzenlenmiş olmalıdır. Yani kamu görevlisi sadece daha önce düzenlemiş olduğu belgelerle ilgili olarak başkalarını aldatacak surette değişiklik yapmak suretiyle suçun bu şeklini işleyebilir.
2.3. Sahte Resmi Belgenin Kullanılması
TCK’ya göre sahte olarak düzenlenmiş veya değiştirilerek sahte hale getirilmiş resmi belgeyi bir şekilde elinde bulunduran kişi bu belgeyi belgenin sahte olduğunu bilmesine rağmen kullanırsa 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Eğer sahte resmi belgeyi kullanan kişi bu belgenin sahte olduğunu bilmiyorsa bu kişi ceza tehdidi ile karşı karşıya kalmayacaktır.
Sahte bir resmi belgeyi düzenleyen veya değiştiren kişi ayrıca bu belgeyi kullanırsa bu durumda tek suç oluşur. Kişi bu durumda da 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası tehdidi ile karşı karşıya kalır.
Örneğin A kişisi, B kişisiyle anlaşıp sahte pasaport düzenlemiş, B kişisi bu pasaportun sahte olduğunu bilerek gümrük memuruna ibraz etmiştir. Bu durumda hem A, hem B 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezasıyla karşılaşacaktır. A kişisi sahte olarak düzenlemiş olduğu bu pasaportu yine kendi kullanırsa A kişisi bu fiilleriyle tek bir suça vücut vermiş olacak ve yine 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası le karşı karşıya kalacaktır.
3. Resmi Belgede Sahtecilik Suçunun Nitelikli Halleri
3.1. Resmi Belgede Sahtecilik Suçunun Kamu Görevlisi Tarafından İşlenmesi
TCK m.204/2’ye göre kamu görevlisi, görevi gereği düzenlemeye yetkili olduğu resmi bir belgeyi sahte olarak düzenlerse, sahte olmayan gerçek bir belgeyi başkalarını aldatacak şekilde değiştirirse, gerçeğe aykırı olarak belge düzenlerse veya sahte resmi belgeyi kullanırsa 3 yıldan 8 yıla kadar ceza tehdidi ile karşı karşıya kalacaktır.
Kanun koyucu resmi belgede sahtecilik suçunun kamu görevlisi tarafından işlenmesi halinde verilecek cezanın daha ağır olmasını öngörmüştür.
Kamu görevlisinin bu fıkrada yer alan suç ile cezalandırılabilmesi için suça konu olmuş resmi belgeyi düzenleme, değiştirme veya kullanma yetkisi bulunmalıdır. Eğer kamu görevlisi bu hususlarda yetkili değilse resmi belgede sahtecilik suçunun temel hali oluşacaktır ve kamu görevlisi 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası ile karşı karşıya kalacaktır.
Yargıtay Ceza Genel Kurulu, 07.07.2020 tarihli, 2016/11-1334 Esas, 2020/346 Karar sayılı kararı:
“… Bu açıklamalar ışığında uyuşmazlık konusu değerlendirildiğinde; X Parti Y. İlçe Başkanlığının 2006, 2007, 2008 ve 2009 yıllarında kiralayarak kullandığı, mülkiyeti Y. Belediye Başkanlığına ait dükkânın, 2007 ve 2008 yıllarına ilişkin kira borcu ödenmemiş olmasına rağmen, 24.12.2008 tarihinde Y. Belediye Başkanı olarak görev yapan sanık … tarafından, X İlçe Başkanlığına hitaben, kira borcu konulu, 24.12.2008 tarihli ve 2008/1-801 sayılı, “Mülkiyeti Belediyemize ait dükkan X İlçe Başkanlığına kiraya verilmiş olup, 24.12.2008 tarih itibari ile Belediyemize borcu bulunmamaktadır.” içerikli belge hazırlanıp imzalanmak suretiyle X Parti Y. İlçe Başkanlığı temsilcisi tanık ….’a verildiği olayda……şeklindeki sabit olan eyleminin, TCK’nın 257. maddesinin birinci fıkrasında yer alan görevi kötüye kullanma suçuna göre asli norm niteliğindeki aynı Kanun’un 204. maddesinin ikinci fıkrasında düzenlenen kamu görevlisinin resmî belgede sahteciliği suçunu oluşturduğu kabul edilmelidir.”
3.2. Resmi Belgenin, Kanun Hükmü Gereği Sahteliği Sabit Oluncaya Kadar Geçerli Olan Belge Niteliğinde Olması
TCK m.204/3’e göre resmi belgenin, kanun hükmü gereği sahteliği sabit oluncaya kadar geçerli olan belge niteliğinde olması halinde faile verilecek ceza yarı oranında artırılır.
Bu türdeki belgelerin suça konu edilmesi halinde verilecek cezanın artırılmasının sebebi kanun koyucunun bu nitelikteki belgelerdeki sahteciliğin diğer belgelere oranla kamu güvenini daha fazla sarsacağı düşüncesidir.
Örneğin noterde düzenlenen vekaletname, noterde düzenlenen satış sözleşmesi, mahkeme ilamları, duruşma tutanakları sahteliği sabit oluncaya kadar geçerli belgelerdir.
3.3. Hukuki İlişkiye Dayanan Alacağın İspatı veya Gerçek Bir Durumun Belgelenmesi Amacıyla İşlenen Resmi Belgede Sahtecilik Suçu
TCK m.211’e göre resmi belgede sahtecilik suçu bir hukuki ilişkiye dayanan alacağın ispatı veya gerçek bir durumun belgelenmesi amacıyla işlenirse verilecek ceza yarı oranında indirilir.
Resmi belgede sahtecilik suçunu işleyen fail, bu suçu işlerken bir hukuki ilişkiye dayanan alacağını ispatlamak için veya gerçek olan bir durumun kanıtlanması için bu suçu işlemişse resmi belgede sahtecilik suçunun temel halinden daha az miktarda ceza tahdidi ile karşı karşıya olacaktır. Kanun koyucu, bu amaçla işlenmiş olan resmi belgede sahtecilik suçunun haksızlık içeriğini, suçun temel halinin işleniş şeklinin haksızlık içeriğinden daha az kabul etmiştir. Zira burada suçun faili hakkı olanı elde etmeye çalışmakta veya gerçekten var olan bir durumu ispatlamaya çalışmaktadır.
Örneğin noter tarafından düzenlenmiş bir satış sözleşmesini kaybeden kişi, bu satış sözleşmesini tekrardan kendisi noter tarafından düzenlenmiş gibi meydana getirirse ona verilecek resmi belgede sahtecilik suçunun cezası yarı oranında indirilerek verilecektir.
4. Resmi Belgeyi Bozmak, Yok Etmek veya Gizlemek Suçu
Resmi belgeyi bozmak, yok etmek veya gizlemek suçu TCK m.205’de ayrı bir suç olarak tanımlanmıştır. Bu maddeye göre gerçek bir resmi belgeyi bozan, yok eden veya gizleyen kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Bu suçun işlenebilmesi için ilk aşamada, hukuken hüküm doğurabilecek nitelikte, sahte olmayan gerçek bir belgenin var olması gereklidir. Sahte bir resmi belgenin bozulması, yok edilmesi veya gizlenmesi bu suçu oluşturmaz.
Bu suç, aynı resmi belgede sahtecilik suçu gibi seçimlik hareketli bir suçtur. Fail, resmi belgeyi bozabilir(örneğin okunamayacak şekilde karalanması) , yok edebilir (örneğin yakılması) veya gizleyebilir. (örneğin varlığı sabit olan resmi belgenin mahkemeden istenmesine rağmen mahkemeye ibraz edilmemesi)
Eğer bu suçu işleyen bir kamu görevlisiyse, faile verilecek ceza yarı oranında artırılarak verilecektir. Burada suçun bu nitelikli halinin oluşabilmesi için bozulan, yok edilen veya gizlenen belgenin kamu görevlisinin görevi gereği bizzat düzenlemiş olması gerekmez. Kamu görevlisi, resmi belge bir başkası tarafından düzenlenmiş olsa da, görevinin gereklerine aykırı davranarak bu fiilleri gerçekleştirirse suçun nitelikli hali oluşur.
5. Kamu Görevlisi Olmayan Sağlık Görevlilerinin Gerçeğe Aykırı Belge Düzenlemesi
TCK m.210/2’ye göre gerçeğe aykırı belge düzenleyen tabip, diş tabibi, eczacı, ebe, hemşire veya diğer sağlık mesleği mensubu, üç aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Düzenlenen belgenin kişiye haksız bir menfaat sağlaması ya da kamunun veya kişilerin zararına bir sonuç doğurucu nitelik taşıması halinde, resmi belgede sahtecilik hükümlerine göre cezaya hükmolunur.
Kamu görevlisi olmayan sağlık görevlilerinin düzenlediği belgeler özel belge hükmündedir. Örneğin kamu görevlisi olmayan bir tabipin okula gitmek istemeyen öğrenci için hazırladığı sahte rapor özel belge hükmündedir. Bu durumda tabip, özel belgede sahtecilik hükümlerine göre cezalandırılır. Öğrenci, bu belgeyi kullanarak haksız bir menfaat sağlarsa veya kamunun ya da kişilerin zararına sonuç doğurucu nitelikte kullanırsa bu durumda tabip, resmi belgede sahtecilik suçunun cezasıyla karşı karşıya kalacaktır. Bu sahte raporu bile isteye kullanan öğrenci ise özel belgede sahtecilik suçundan cezalandırılacaktır.
6. Resmi Belgede Sahtecilik Suçunda İçtima
TCK m.212’ye göre resmi bir belge başka bir suçun işlenmesi sırasında kullanılırsa bu işlenen suç ile resmi belgede sahtecilik suçundan ayrı ayrı cezaya hükmolunur.
Örneğin sahte bir resmi belgenin kullanılarak dolandırıcılık suçunun işlenmesi halinde faile dolandırıcılık suçundan ve resmi belgede sahtecilik suçundan ayrı ayrı ceza verilecektir.
7. Resmi Belgede Sahtecilik Suçu Şikayete Tabi Bir Suç mudur?
Resmi belgede sahtecilik suçu için soruşturma ve kavuşturma yapılması şikayete bağlı değildir. Dolayısıyla bu suçun mağdurunun yetkili mercilere şikayet bildirimi yapmasına gerek yoktur. Suçun mağduru, suçtan zarar gören veya herhangi bir üçüncü kişi tarafından yetkili mercilere yapılan ihbar, savcılığın harekete geçmesi için yeterli olacaktır. Bunun dışında yetkili mercilerin resmi belgede sahtecilik suçunun varlığını herhangi bir şekilde öğrenmesi ile de maddi gerçeğe ulaşmak için savcılık harekete geçecektir. Resmi belgede sahtecilik suçu uzlaşma kapsamında da değildir.
Şikayet hakkı ile ilgili daha fazla bilgi için ‘’Şikayet Hakkı ve Şikayetten Vazgeçmenin Sonuçları’’ başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.
8. Resmi Belgede Sahtecilik Suçunda Görevli Mahkeme ve Dava Zamanaşımı Süresi
Resmi belgede sahtecilik suçu için kamu davası açılması hususunda görevli mahkeme Asliye Ceza Mahkemesidir. Fakat resmi belgede sahtecilik suçunun kamu görevlisi tarafından işlenmesi durumunda Ağır Ceza Mahkemesi görevli olacaktır. Yetkili mahkeme ise suçun işlendiği yer mahkemesidir.
Resmi belgede sahtecilik suçu için 8 yıllık bir dava zamanaşımı süresi öngörülmüştür. Bu sebeple resmi belgede sahtecilik suçundan ötürü 8 yıl içinde soruşturma ve kovuşturma sürecinin savcılık tarafından gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla ilgililerin her zaman ilgili mercilere ihbar yoluyla bu suçun işlendiğini bildirme hakkına sahip olsalar da bu hakkı suçun işlenmesinden itibaren 8 yıl içinde kullanmaları gerekmektedir. Ancak resmi belgede sahtecilik suçunun kamu görevlisi tarafından işlenmesi durumunda dava zamanaşımı 15 yıldır.
