Gemi ipoteğinin sona erme sebepleri Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 1044 vd. hükümlerinde düzenlenmiştir. Kanunda gemi ipoteğini sona erdiren sebepler alacakla birlikte ipoteğin de düşmesi sonucunu doğuran sebepler, sadece ipoteğin düşmesi sonucunu doğuran sebepler ve mahkemece ipoteğin düşmesine karar verilmesi olarak üç başlık altında toplanmıştır. Ancak kanunda yer almayan sebeplerle de gemi ipoteğinin sona ermesi, düşmesi mümkündür. Uygulama en sık karşılaşılan örnekleri geminin kurtarılamayacak şekilde batması, geminin cebri icradan satılmasıdır. Gemi ipoteğinin sona ermesi doğrudan gemi sicilindeki ipoteğin silinmesi neden olmaz. Taraflarca gemi sicilinden ipoteğin terkini için talepte bulunulması gerekmektedir.
Yazı İçeriği
1. Alacakla Birlikte Gemi İpoteğinin Sona Erme Halleri
1.1. Alacağın Sona Ermesi
1.2. Alacaklı Borçlu Sıfatının Birleşmesi
1.3. Alacaklı Gemi Maliki Sıfatının Birleşmesi
1.4. Alacaklının Gemi Malikine Karşı Hakkının Zamanaşımına Uğraması
1.5. Birlikte Gemi İpoteğinde Maliklerden Birinin Alacaklıya Ödeme Yapması
2. Sadece Gemi İpoteğinin Sona Ermesine Sebep Olan Haller
2.1. Gemi Maliki ve İpotek Hakkı Sahibinin Anlaşması
2.2. Gemi İpoteği Hakkı Sahibinin Feragat Etmesi
2.3. Gemi İpoteğinin Süresinin Dolması
3. Gemi İpoteğinin Mahkeme Kararı ile Sona Ermesi
3.1. Alacaklının Belli Olmaması Hâlinde Mahkeme Kararı ile Gemi İpoteğinin Sona Ermesi
3.2. Gemi İpoteğine Konu Borcun Depo Edilmesi Halinde Mahkeme Kararı ile Gemi İpoteğin Sona Ermesi
4. Geminin Kurtarılamayacak Şekilde Batması veya Geminin Tamir Kabul Etmez Hale Gelmesi Sebebiyle Gemi İpoteğinin Sona Ermesi
5. Geminin İcra Yoluyla Satılması Sebebiyle Gemi İpoteğinin Sona Ermesi
Gemi İpoteği TTK m. 1014 vd. düzenlenmiş olup sicile kayıtlı bir gemi veya payı üzerinde tesis olunan; alacaklıya gemi veya payını sattırarak satış bedelinden alacağını öncelikle tahsil etme hakkı tanıyan ayni bir haktır. Gemi ipoteğinin ayni bir hak olması ve sicile tescil edilmesi sebebiyle sona ermesinde özellik arz eden durumlar vardır. Nitekim kanunda da gemi ipoteğin sona ermesi sistematik olarak düzenlenmiştir. Gemi ipoteğinin alacakla birlikte sona ermesi mümkün olduğu gibi alacak hakkından bağımsız olarak da sona ermesi mümkündür. Yine gemi ipoteğinin alacaklının belli olmaması sebebiyle on yıl beklenerek veya alacağın depo edilerek mahkeme kararıyla sona erdirilmesi de mümkündür.
1. Alacakla Birlikte Gemi İpoteğinin Sona Erme Halleri
TTK m. 1044-1048 maddeleri arasında hem alacağı hem de gemi ipoteğini sona erdiren sebepler düzenlenmiştir. Bunlar;
1.1. Alacağın Sona Ermesi
Bilindiği üzere gemi ipoteği alacağa sıkı sıkıya bağlı feri nitelikli bir teminat hakkıdır. Diğer bir anlatımla gemi ipoteğinin alacak hakkından ayrı düşünülmesi mümkün değildir. Bu sebeple gemi ipoteğinin bağlı olduğu alacak hakkı ödeme veya başka bir sebeple sona ererse gemi ipoteği de sona erer. Gemi ipoteğinin alacağın ödenmesi halinde düşmesi TTK m. 1044’te düzenlenmiştir.
TTK m. 1038/6 uyarınca gemi ipoteği, ipotek ile teminat altına alınmış bir borcu ödemesi sebebiyle malik veya onun hukuki seleflerine rücu hakkına sahip gemi maliki olmayan borçluya geçer. Diğer bir ifade ile gemi maliki olmayıp borçlu olan kişi gemi ipoteğine konu borcu öderse ve gemi malikine rücu hakkı olursa gemi ipoteğinin lehtarı olur. Gemi maliki olmayan borçlu, alacağın bir kısmını öderse, gemi ipoteğinin alacaklı üzerinde kalan kısmı borçluya geçenden sıra itibarıyla önce gelir. Gemi maliki olmayan borçlu, ödeme sonucunda ipoteği iktisap eder veya aynı sebepten dolayı gemi sicilinin düzeltilmesinde menfaati bulunursa, alacaklıdan sicilin düzeltilmesi için gerekli belgeleri kendisine vermesini isteyebilir.
1.2. Alacaklı Borçlu Sıfatının Birleşmesi
TTK m. 1044/2 uyarınca alacaklı ve borçlu sıfatlarının aynı kişide birleşmesi, alacağın ödenmesi hükmünde olup alacaklı ve borçlu sıfatı aynı kişide birleşirse borç sona ereceğinden gemi ipoteği de sona erecektir.
1.3. Alacaklı Gemi Maliki Sıfatının Birleşmesi
TTK m. 1045/1 uyarınca gemi ipoteği ile gemi mülkiyetinin aynı kişide birleşmesi halinde gemi ipoteği düşer. Ancak borçlunun, gemi malikinden başka bir kişi olması veya gemi ipoteğine konu alacak üzerinde bir rehin veya intifa hakkı olması durumunda gemi ipoteği devam eder. Gemi maliki ve alacaklının aynı kişi olması durumunda ipotekli geminin paraya çevrilmesini istenemez. Ayrıca bu durumda işleyecek faiz alacakları için gemi teminat oluşturmaz.
1.4. Alacaklının Gemi Malikine Karşı Hakkının Zamanaşımına Uğraması
Gemi ipoteğinin sicile tescili ile ipotek ile teminat altına alınmış alacak için zamanaşımı işlemez. Ancak TTK m. 1048 uyarınca gemi ipoteği sicilden haksız dahi olsa silinmiş ise alacağın zamanaşımı süresi işlemeye devam eder. Alacağın zamanaşımı süresinin dolması halinde ipotek ve ipotek isteme hakkı düşer.
Ayrıca TTK m. 1048’de, TTK m. 1013 uyarınca kanuni ipotek hakkı olan tersanecinin sahip olduğu ipoteğin tescilini talep hakkını zamanında kullanmaması halinde alacak için zamanaşımını işleyeceği ve alacağın zamanaşımına uğraması halinde tersanecinin alacak hakkı düşeceği düzenlenmiştir.
1.5. Birlikte Gemi İpoteğinde Maliklerden Birinin Alacaklıya Ödeme Yapması
TTK m. 1046 uyarınca birlikte gemi ipoteğinin söz konusu olduğu durumda alacaklıya ödemede bulunan gemi maliki, diğer ipotekli gemilerden birinin malikine veya onun hukuki seleflerine rücu hakkına sahip bulunduğu oranda o malikin gemisi üzerindeki ipotek hakkını kazanır. Kendi gemisi üzerindeki ipotek sona erer. TTK m 1047 uyarınca ise birlikte gemi ipoteğinde borçlu, ipotekli gemilerden yalnız birinin malikine veya onun hukuki seleflerine rücu hakkına sahip olursa, ancak bu gemi üzerindeki ipotek kendisine geçer; diğer gemiler üzerindekiler düşer.
2. Sadece Gemi İpoteğinin Sona Ermesine Sebep Olan Haller
TTK m. 1049-1051 maddeleri arasında gemi ipoteğine konu alacağı sona erdirmeyip sadece gemi üzerindeki ipoteği sona erdiren haller düzenlenmiştir. Bunlar;
2.1. Gemi Maliki ve İpotek Hakkı Sahibinin Anlaşması
İpotekli alacaklı ile gemi malikinin, ipoteğin kaldırılması hususunda anlaşmaları ve ipotek kaydının gemi sicilinden silinmesi ile ipotek sona erer. Anlaşmanın yazılı şekilde yapılması ve imzalarının noterce onaylanması gerekir. Bu anlaşma gemi sicil müdürlüğünde de yapılabilir. Bu şekilde yapılmayan ipoteğin kaldırılmasına dair anlaşma geçerli olmaz.
Ayrıca ipotek üzerinde başka birinin hakkı varsa bu kişilerin de ipoteğin kaldırılması konusunda muvafakatinin alınması gerekmektedir. Örneği alacak üzerinde rehin hakkı olan birisinin onayı olmaksızın ipoteğin kaldırılması mümkün değildir.
2.2. Gemi İpoteği Hakkı Sahibinin Feragat Etmesi
Gemi ipoteği, alacaklının feragati (vazgeçmesi) ve bu feragat beyanına istinaden ipoteğin gemi sicilinden terkini ile düşer. Feragat beyanının geçerli olması için feragatin imzası noterce onaylı bir senetle veya sicil müdürlüğünde yapılması gerekmektedir. İpotek üzerinde başka birinin hakkı varsa bu kişilerin de ipotekten feragat konusunda muvafakatinin alınması da gerekmektedir
2.3. Gemi İpoteğinin Süresinin Dolması
Gemi ipoteği aksi kararlaştırılmadıkça süresiz olarak yapılır. Ancak gemi ipoteği konulurken bir süre kararlaştırılmış ve bu süre dolmuşsa gemi ipoteği sona erer.
3. Gemi İpoteğinin Mahkeme Kararı ile Sona Ermesi
TTK m. 1052’de alacaklının belli olmaması hâlinde, TTK m. 1053’te alacağın tevdii halinde gemi ipoteğin mahkeme kararı ile gemi ipoteğin sona ermesi düzenlenmiştir.
3.1. Alacaklının Belli Olmaması Hâlinde Mahkeme Kararı ile Gemi İpoteğinin Sona Ermesi
Alacaklının kim olduğu bilinmiyorsa, gemi siciline ipotekle ilgili olmak üzere yapılan son kayıttan itibaren on yıl geçtiği ve alacaklının hakkı bu süre içinde malik tarafından Türk Borçlar Kanunu’nun 154. maddesi gereğince zamanaşımını kesecek tarzda tanınmış olmadığı takdirde, alacaklı ilan yoluyla çağrılarak ipoteğin düşmesine karar verilebilir. Vadeli alacaklarda bu süre, vadenin dolmasından önce işlemeye başlamaz. Düşme kararının verilmesiyle ipotek sona erer.
3.2. Gemi İpoteğine Konu Borcun Depo Edilmesi Halinde Mahkeme Kararı ile Gemi İpoteğinin Sona Ermesi
Gemi maliki, alacaklının alacağını ödeme veya feshi bildirme hakkına sahip olur ve alacak tutarını, geri almak hakkından feragat ederek, alacaklının adına tevdi ederse, belli olmayan alacaklı ilan yoluyla çağrılarak ipoteğin düşmesine karar verilebilir. Faizler ancak miktarı sicile geçirilmiş ise, tevdi olunur; düşme kararının verilmesinden önceki üç yıllık dönem hariç, faiz tevdi edilmez. Alacaklı, Türk Borçlar Kanunu’nun tevdi ile ilgili hükümlerine göre daha önce hakkını almış sayılmadıkça düşme kararının verilmesi ile borç ödenmiş sayılır. Alacaklı daha önce tevdi yerine başvurmadığı takdirde, tevdi edilen bedel üzerindeki hakkı, düşme kararının verilmesinden itibaren on yıl geçmekle sona erer. Bu hâlde tevdi eden kişi, tevdi sırasında geri almak hakkından feragat etmiş olsa bile, tevdi ettiği bedeli geri alabilir.
4. Geminin Kurtarılamayacak Şekilde Batması ve Geminin Tamir Kabul Etmez Hale Gelmesi Sebebiyle Gemi İpoteğinin Sona Ermesi
Geminin kurtarılamayacak şekilde batması ve veya geminin tamir kabul etmez hale gelmesi sebebiyle geminin, sicilden terkin edilmesi durumunda ipotek konusu gemi ortadan kalktığı için ipotek de sona erer. Ancak TTK m. 1022 uyarınca ipotek, sigorta ve üçüncü kişiler tarafından ödenecek tazminatını da kapsayacağından sigorta tazminatı ve üçüncü kişilerce ödenecek tazminat üzerinde ipotek hakkı devam edecektir.
5. Geminin İcra Yoluyla Satılması Sebebiyle Gemi İpoteğinin Sona Ermesi
Cebri icra yoluyla gemi satıldığında satış bedeli alacaklılar arasından sıraya göre paylaştırılacaktır. Gemi ipoteğine konu alacağın tamamı geminin icradan satışı sonucunda elde edilen paradan karşılanmasa dahi ipotek sona erecektir.
