Kamulaştırma Kararının İptali

Mülkiyet hakkı Anayasamızın 35. maddesinde düzenlenerek anayasal koruma altına alınmıştır. Buna göre, mülkiyet hakkına idare tarafından müdahaleyi meşru kılan kamulaştırmanın, hukuka uygun olabilmesi için mevzuatta açıkça düzenlenen usul ve esaslar uyarınca gerçekleştirilmesi gerekir. Aksi durumda, kamulaştırma kararının iptali davası açılarak kamulaştırma bedelinin ödenmemesi, kamulaştırmaya dayanak işlemin hukuka aykırılığı, şartlar oluşmadan acele kamulaştırma gibi gerekçelerle kamulaştırma kararı iptal edilebilir.

Bedel tespiti ve tescili davasına ilişkin mahkemece taşınmaz malikine yapılacak tebligat tarihinden itibaren 30 gün içinde, malik, kamulaştırma kararının iptali talebiyle idari yargıda dava açabilir. Kamulaştırma kararının iptali davasında görevli ve yetkili mahkeme, kararın hangi merci tarafından verildiğine göre değişir. Cumhurbaşkanlığınca alınan kamulaştırma kararlarına karşı Danıştay, diğer idarelerin aldığı kamulaştırma kararlarına karşıysa, taşınmazın bulunduğu yerdeki idare mahkemesi görevli ve yetkilidir.

1. Kamulaştırma Nedir?

Anayasamızın 46. maddesinde düzenlenen “kamulaştırma” kavramı, kamu yararı gerektirmesi şartıyla, özel mülkiyete konu olan taşınmazın tamamının veya bir kısmının, malikin rızası aranmaksızın kamu hizmetine tahsis edilmesi anlamına gelmektedir.  Kamulaştırma işlemi sonucu, malikin taşınmaz üzerindeki mülkiyet hakkı son bulduğundan, kamulaştırılan taşınmazın maddi olarak tüm karşılığının malike ödenmesi gerekir. Ancak bazen idare, usul ve mevzuata uygun şekilde kamulaştırma işlemlerini yerine getirmeden, özel mülkiyete konu taşınmazlara fiilen ya da hukuken el atabilmektedir. Fiili ya da hukuki el atma neticesinde, malikin mülkiyet hakkı üzerindeki tasarruf yetkisini kullanması idarece engellenmektedir. Kısaca, kamulaştırmasız el atma olarak tabir edilen bu hususa ilişkin daha detaylı bilgi için “Kamulaştırmasız El Atma Davası” başlıklı makalemizi inceleyebilirsiniz.

2. Kamulaştırma Kararına Karşı Açılabilecek Davalar

Kamulaştırmayla alakalı, kamulaştırmayı yapan idarenin açmakla zorunlu tutulduğu davalar olduğu gibi, kamulaştırmaya konu edilen taşınmaz maliklerinin de konunun gereklerine göre açabilecekleri bazı dava türleri  vardır.

Buna göre, taşınmaz maliklerinin, kamulaştırma kararına karşı açabilecekleri dava türleri şu şekilde listelenebilir:

• Kamulaştırma kararının iptali davaları,
• Maddi düzeltim davaları,
• Geri alım davaları,
• Artan kısmın kamulaştırılması davaları.

3. Kamulaştırma İşleminin İptali Nedenleri

Uygulamada sıklıkla karşılaşılan iptal nedenleri şu şekildedir: 

Kamulaştırma Karşılığı Bedelin Ödenmemesi:
Kamulaştırmanın en önemli unsurlarından birisi, idarenin taşınmazı gerçek değerini peşin ve nakden ödemesi karşılığında kamulaştırmasıdır. Ayrıca kamulaştırma kararının tamamlanması için ilk olarak taşınmaz malikine bedelin ödenmesi şarttır. Olmazsa olmaz nitelikteki bedel ödeme hususunda, usule ve yasaya aykırılık olursa Danıştay tarafından, kamulaştırma kararının hukuka aykırı olduğuna karar verilmektedir. Zira bu şekildeki kamulaştırma işlemlerinde, idarenin, malikin mülkiyet hakkına ölçüsüz şekilde müdahale ettiğine kanaat getirilmektedir. Örneğin, Danıştay tarafından, idarenin yeterli ödenek temin etmeden kamulaştırma işlemlerine başlaması ya da kamulaştırma sürecinin bedelin ödenmemesi gibi nedenlerle tamamlanmaması durumunda, kamulaştırma kararı iptal edilebilir.

Kamulaştırmaya Dayanak İşlemin Hukuka Aykırı Olması:
Kamulaştırma işlemleri, imar planlarına uygun olarak yapılmak zorundadır. Bu halde imar planının hukuka aykırı olması, imar planına dayanarak tesis edilen kamulaştırma işleminin de hukuka aykırı hale gelmesine sebebiyet verecektir.

Nitekim Danıştay 6. Dairesinin 2016/6838 Esas 2020/12717 Karar sayılı ve 14.12.2020 tarihli kararı da bu yöndedir: 

“İmar planlarında değişiklik yapılarak yolların kaydırılmasında mülkiyet ve mevcut yapılaşmanın gözetilmesi gerekmektedir… Dava konusu imar planı değişikliğinin imar mevzuatına uygun olmadığı sonucuna varılmıştır. Kamulaştırma işlemi tesis edilirken kamu yararı ile kişinin mülkiyet hakkı arasındaki adil dengenin sağlanması önem arz etmektedir. AİHM ve Anayasa Mahkemesi kararlarında belirtilen ilkeler ışığında uyuşmazlık konusu olayda bu dengenin kişi aleyhine orantısız olarak bozulduğu, mülkiyet hakkının ölçülülük ilkesine aykırı olarak kısıtlandığı sonucuna ulaşılmıştır.
Bu itibarla, dava konusu 1/5000 ölçekli nazım imar planı ile 1/1000 ölçekli uygulama imar planı değişikliği ile bu değişikliğe göre tesis edilen kamulaştırma işleminin iptali gerektiğinden davanın reddine ilişkin temyize konu İdare Mahkemesi kararında isabet bulunmamaktadır.”

Acele Kamulaştırma:
Acele kamulaştırma, olağanüstü bir kamulaştırma usulü olup,  6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun uyarınca riskli alan ilan edilen taşınmaz hakkında, Cumhurbaşkanlığınca acele kamulaştırma kararı verilebilmektedir. Ne var ki, acele kamulaştırma kararına konu taşınmaza ilişkin “riskli alan” kararı sonradan iptal edilirse, dayanaksız kalan acele kamulaştırma kararının da iptaline hükmedilebilmektedir. “Acele Kamulaştırma Nedir?” başlıklı makalemizden konu ile ilgili daha detaylı bilgiye ulaşabilirsiniz.

Danıştay 6. Daire’nin 15.03.2017 tarihli ve 2016/4966 Esas 2017/1869 Karar sayılı ilamında da bu husus belirtilmiştir:

“…acele kamulaştırma işleminin dayanağı olan riskli alan ilanına yönelik […] sayılı kararının iptaline karar verilmesi gerektiği yolundaki Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulunun […] bozma kararı ile riskli alanda acele kamulaştırma yapılmasına yönelik 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunun 27. maddesi uyarınca tesis edilen dava konusu […] sayılı Bakanlar Kurulu kararında hukuka uyarlık bulunmadığı…”  

4. Kamulaştırma Kararının İptali Davası

2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu madde 10 uyarınca tapuya kayıtlı taşınmazlar için, kamulaştırmanın uzlaşma usulü ile yapılamaması halinde idare tarafından, malike karşı kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil davası açılabilir. Bu davada, kamulaştırılan taşınmaz için, taşınmaz malikine hangi tutarda bir kamulaştırma bedeli ödeneceğinin belirlenmesinin yanı sıra, taşınmazın idare adına tescili talep edilir.

“İdari İşlemlerin İptali Davası” yazımızda izah edildiği üzere, idarenin her türlü idari işleminin yetki, şekil, sebep, konu ve amaç unsurları bakımından hukuka uygun olması gerekir. İdare tarafından gerçekleştirilen bir idari işlemde, bu unsurlardan en az birinde sakatlık varsa, hukuka aykırı hale gelen idari işlem iptal edilebilir. Bu bağlamda, kamulaştırma kararı bir “idari işlem” niteliğinde olup, Anayasamızın 125. maddesine göre, idarenin her türlü eylem ve işlemlerine ilişkin  yargı yoluna başvurmak mümkündür. Dolayısıyla, idari işlem niteliğinde olan kamulaştırma kararının iptali talebiyle dava açılabilmektedir.

Kamulaştırma kavramı üzerinden örneklendirmek gerekirse, kamulaştırmayı yapan idarenin kamulaştırma yetkisinin olmaması, bu işlemin yetki unsuru bakımından sakat olduğu anlamına gelir. Benzer şekilde, kamulaştırma kararının amaç unsurunu oluşturan “kamu yararı” şartının sağlandığı, delilleriyle beraber ortaya konamaz ise, amaç unsuru bakımından sakat olan kamulaştırma kararı, iptal davasına konu edilebilir.

5. Kamulaştırma Kararının İptali Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme

Cumhurbaşkanlığınca alınan kamulaştırma kararlarına karşı, kamulaştırma kararının iptali davasının Danıştay’da açılması gerekir. Diğer idarelerin aldığı kamulaştırma kararlarına karşı ise, taşınmazın bulunduğu yerdeki idare mahkemeleri görevli ve yetkilidir. Taşınmazın bulunduğu yer mahkemenin yetkisi kesin niteliktedir.

6. Kamulaştırma Kararının İptali Davasında Dava Açma Süresi

İdare ve malikin kamulaştırma bedeli konusunda anlaşmaya varamaması sonucu, malik tarafından kamulaştırma kararına karşı idari yargıda iptal davası açılabilmesi için, öncelikle kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil talebiyle idare tarafından asliye hukuk mahkemesinde dava açılmış olması gerekir. Bedel tespiti ve tescili davasına ilişkin mahkemece taşınmaz malikine yapılacak tebligat tarihinden itibaren 30 gün içinde, malik, kamulaştırma kararının iptali talebiyle idari yargıda dava açabilir. Bahse konu 30 günlük dava açma süresi, hak düşürücü süre niteliğinde olduğundan, bu süreden sonra kamulaştırma kararının iptali talebiyle dava yoluna başvurulması mümkün değildir.

Konuyla ilgili daha detaylı bilgi için “Kamulaştırma Bedelinin Tespiti ve Tescil Davası” başlıklı makalemizi inceleyebilirsiniz.

Malikin idari yargıda açtığı iptal davasında yürütmenin durdurulması kararı verilirse, bu karar bahsi geçen kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil davasının görüldüğü asliye hukuk mahkemesine bildirilir. İlgili bildirimin akabinde asliye hukuk mahkemesince, idare mahkemesindeki kamulaştırma kararının iptali davası bekletici mesele yapılacaktır. Bu durumda, bedel tespiti ve tescil davasındaki hâkim, iptal davası hakkında idare mahkemesince karar verilene kadar dava kapsamında hiçbir işlem yapamayacak, iptal davasının sonucuna göre hareket edecektir. İdari yargıdaki iptal davası sonucunda, söz konusu kamulaştırma işlemi iptal edilirse asliye hukuk mahkemesi, idarenin bedel tespiti ve taşınmazın idare adına tescil talebini reddedecektir.

7. Sıkça Sorulan Sorular