6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu (TBK) ve 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nda (İSGK) yer alan düzenlemeler uyarınca işveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmakla yükümlüdür. İşverenin sorumluluğu ve görevleri İSGK’nın 4. maddesinde etraflıca açıklanmıştır. İSGK hükümlerinin uygulanmasının izlenmesi ve teftişi, iş sağlığı ve güvenliği yönünden teftiş yapmaya yetkili Bakanlık iş müfettişlerince yapılır. İş sağlığı ve güvenliği alanında işverenlerin mevzuatta belirlenmiş görev ve sorumluluklarını yerine getirmemeleri veya kanuna aykırı davranmaları durumunda uygulanmak üzere idari, cezai ve hukuki yaptırımlar bulunmaktadır. İşverenin İSGK’da öngörülen sorumluluklarına aykırı hareket etmesi halinde işyerinin tam veya geçici kapanması, idari para cezası ve kamu ihalesinde yasaklanması gibi idari yaptırımlar mevcuttur.
Yazı İçeriği
1. İş Sağlığı ve Güvenliği Nedir?
2. İş Sağlığı ve Güvenliği Kapsamında İşverenin Genel Yükümlülükleri
3. İş Sağlığı ve Güvenliği Kapsamında İşverenin Özel Yükümlülükleri
4. İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Dışındaki Yükümlülükleri
5. İşverenin Yükümlülüklerini İhlal Etmesinin İdari Yaptırımları
6. İşverenin Yükümlülüklerini İhlal Etmesinin Cezai Yaptırımları
7. İşverenin Yükümlülüklerini İhlal Etmesinin Hukuki Yaptırımları
İş yerinde iş sağlığı ve güvenliği önlemleri alınması zorunluluğu, işverenin geniş anlamda işçiyi gözetme borcunun kapsamında yer alır. İşyeri ortamı ve çalışma koşullarındaki iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almak işverenin sorumluluğundadır. İşverenin tüm önlemleri alınmasına rağmen bir iş kazası veyahut meslek hastalığı meydana gelmesi de mümkündür. Bu gibi hallerde işverenin kusurunun olup olmadığına göre işverenin sorumluluğu tespit edilecektir.
1. İş Sağlığı ve Güvenliği Nedir?
İş Sağlığı ve Güvenliği işyerinde işin yürütülmesi sırasında çeşitli nedenlerden kaynaklanan sağlığa zarar verebilecek koşullardan korunmak amacıyla yapılan sistemli ve bilimsel uygulamalardır. İş Sağlığı ve Güvenliğinin amacı ise; işveren ve çalışanların görev, yetki, sorumluluk, hak ve yükümlülüklerinin belirlenmesi ve gerekli uygulamaların yapılması ile işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması ve mevcut sağlık ve güvenlik şartlarının iyileştirilmesidir.
İş Sağlığı ve Güvenliğine ilişkin hükümler kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır
2. İş Sağlığı ve Güvenliği Kapsamında İşverenin Genel Yükümlülükleri
6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu’nun (İSGK) 4. Maddesi uyarınca işveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve güvenliğini sağlamakla yükümlüdür. İşveren,
- Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması, gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.
- İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.
- Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.
- Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır.
- Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır.
İş sağlığı ve güvenliği önlemleri alma borcunun bir diğer hukuki dayanağı, TBK m. 417’de düzenlenmiştir. TBK m. 417/2 uyarınca işveren, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak; işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdür.
Ayrıca işyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet alınması, işverenin bu yükümlülüklerini ortadan kaldırmaz. Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği alanındaki yükümlülükleri, işverenin sorumluluklarını etkilemez. İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin alınması için yaptığı harcamaları çalışanlara yansıtamaz.
3. İş Sağlığı ve Güvenliği Kapsamında İşverenin Özel Yükümlülükleri
İşveren genel yükümlülüklerini yerine getirirken;
- Risklerden kaçınmak,
- Kaçınılması mümkün olmayan riskleri analiz etmek,
- Risklerle kaynağında mücadele etmek,
- İşin kişilere uygun hale getirilmesi için işyerlerinin tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza indirmek,
- Teknik gelişmelere uyum sağlamak,
- Tehlikeli olanı, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla değiştirmek,
- Teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan tutarlı ve genel bir önleme politikası geliştirmek,
- Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek,
- Çalışanlara uygun talimatlar vermek,
zorundadır. Ayrıca işveren iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işveren; çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi ve on ve daha fazla çalışanı olan çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde diğer sağlık personeli görevlendirmek zorundadır. Çalışanları arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması hâlinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak yerine getirilebilir.
4. İşverenin İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Dışındaki Yükümlülükleri
İşverenin yukarıda bahsedilen mevzuatta öngörülen hükümlerin tamamına uyması işverenin sorumluluğunu ortadan kaldırmamaktadır. Zira insan yaşamının kutsallığı çerçevesinde sigortalının sağlıklı ve güvenli bir ortamda işgörmesini sağlamakla ilgili kanunda öngörülmeyen önlemlerin de işveren tarafından alınması zorunludur.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Esas: 2018/ 369 Karar: 2021 / 1348 Karar Tarihi: 04.11.2021
“…İşverenin yukarıda belirtilen yasal düzenlemeler çerçevesinde işçiyi gözetme borcu kapsamında işyerinde gerekli iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini alması gerekmekte olup ayrıca mevzuatta öngörülmemiş olsa dahi bilimsel ve teknolojik gelişmelerin gerekli kıldığı iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almak zorundadır. Bilim, teknik ve örgütlenme düşüncesi yönünden alınabilme olanağı bulunan, yapılacak gider ve emek ne olursa olsun bilimin, tekniğin ve örgütlenme düşüncesinin en yeni verileri göz önünde tutulduğunda işçi sakatlanmayacak, hastalanmayacak ve ölmeyecek ya da bu kötü sonuçlar daha da azalacaksa her önlem işverenin koruma önlemi alma borcu içine girer. Bu önlemler konusunda işveren işyerini yeni açması nedeniyle tecrübesizliğini, bilimsel ve teknik gelişmeler yönünden bilgisizliğini, ekonomik durumunun zayıflığını, benzer işyerlerinde bu iş güvenliği önlemlerinin alınmadığını savunarak sorumluluktan kurtulamaz.”
Yargıtay kararından da açıkça öngörüleceği üzere yasalarda, tüzüklerde ve yönetmeliklerde açıkça gösterilmemiş olsa dahi işveren, işçi sağlığına ve güvenliğine ilişkin gerekli önlemleri almakla yükümlüdür. İşverenin gerekli önlemleri alıp almadığı değerlendirilirken, hakkaniyet ölçülerine veya bu önlemlerin işverenden istenip istenemeyeceğine değil; aklın, ilmin, fen ve tekniğin gerektirdiklerine bakılır. Bir iş kazasından işverenin sorumlu tutulabilmesi için, işverenin iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini alma ve özen gösterme yükümlülüğüne aykırı davranışı veya ihmal göstermesi sonucu kaza meydana gelmiş olmalıdır. Diğer bir anlatımla işverenin kusurlu olması gerekmektedir.
5. İşverenin Yükümlülüklerini İhlal Etmesinin İdari Yaptırımları
İş sağlığı ve güvenliği alanında işverenlerin kanunlarda belirlenmiş görev ve sorumluluklarını yerine getirmemeleri veya kanuna aykırı davranmaları durumunda uygulanmak üzere idari, cezai ve hukuki yaptırımlar bulunmaktadır. İSGK’da İş Sağlığı ve Güvenliğine ilişkin hükümlere riayet etmeyen işveren işverene idari yaptırım olarak işin tamamen veya kısmen durdurulması, idari para cezası ve ölümlü iş kazası sebebiyle kamu ihalesinden yasaklama idari yaptırımlarının uygulanabileceği düzenlenmiştir.
İSGK m. 25’te işyerindeki bina ve eklentilerde, çalışma yöntem ve şekillerinde veya iş ekipmanlarında çalışanlar için hayati tehlike oluşturan bir husus tespit edildiğinde; bu tehlike giderilinceye kadar, hayati tehlikenin niteliği ve bu tehlikeden doğabilecek riskin etkileyebileceği alan ile çalışanlar dikkate alınarak, işyerinin bir bölümünde veya tamamında iş durdurulabileceği hüküm altına alınmıştır.
İSGK m. 25/A’da ise ölümlü iş kazası meydana gelen maden işyerlerinde kusuru yargı kararı ile tespit edilen işverenin, mahkeme tarafından iki yıl süreyle kamu ihalelerine katılmaktan men edileceği düzenlenmiştir.
İSGK m. 26’da ise işverenin bu kanunda belirtilen yükümlülüklerini yerine getirmemesi, iş kazaları ve meslek hastalıklarını önleyici tedbir almaması, gerekli araç ve gereçleri veya ilgili İSG personelini bulundurmaması, çalışanlarını bilgilendirmemesi veya eğitmemesi hallerinde her bir çalışan için ayrı ayrı olmak üzere hesaplanan idari para cezalarına hükmedilecektir. Yükümlülüğünü yerine getirmeyen işverene üçbin Türk Lirası, aykırılığın devam ettiği her ay için dörtbinbeşyüz Türk Lirası idari para cezası verileceği belirtilmiştir. Aynı zamanda, işverenin kanunda belirtilen görev ve sorumlulukları yerine getirmediği durumlarda her bir aykırılık için ayrı ayrı idari para cezasına çarptırılacaktır.
6. İşverenin Yükümlülüklerini İhlal Etmesinin Cezai Yaptırımları
Mevcut yasal düzenlemeler kapsamında; İşyerinde iş sağlığı ve güvenliği açısından gerekli önlemleri almayan, denetim ve gözetim yükümlülüğünü gereği gibi yerine getirmeyen kişi ya da kişiler sanık olarak yargılanacaktırlar.
7. İşverenin Yükümlülüklerini İhlal Etmesinin Hukuki Yaptırımları
TBK’ya göre iş kazası veya meslek hastalığı neticesinde bedenen ya da ruhen zarar gören işçi veya ölen işçinin bakmakla yükümlü olduğu aile bireyleri, uğradıkları maddi ve manevi zararları tazmini talebinde bulunabilirler. Bu kapsamda açılacak tazminat davaları; maddi, manevi ve destekten yoksun kalma tazminat davalarıdır.
İş Kazası nedeniyle açılacak tazminat davaları hakkında daha detaylı bilgi için İş Kazası Sonucu Maddi ve Manevi Tazminat Davaları isimli yazımızı inceleyebilirsiniz.
