İşyeri Kiralarında Uygulanacak Kira Bedelinin Belirlenmesi BK Madde 344
Türk Borçlar Kanunu’nun 344. Maddesi, kiracısı tacir ve tüzel kişi olan iş yeri kiralarında ertelenmiş olup, yürürlük tarihi 01.07.2020 olarak belirlenmiştir. Konuya ilişkin giriş makalemize ‘’Canlanan Hükümler: Türk Borçlar Kanunu’nun, Yürürlüğü 8 Yıl Süreyle Ertelenen Hükümleri’’ adresinden erişebilirsiniz.
Yazı dizimizin bu kısmında, TBK madde 344 incelenecektir.
Kira Bedeli II. Belirlenmesi
Türk Borçlar Kanunu’nun 344. Maddesine göre:
‘’ Tarafların yenilenen kira dönemlerinde uygulanacak kira bedeline ilişkin anlaşmaları, bir önceki kira yılında tüketici fiyat endeksindeki oniki aylık ortalamalara göre değişim oranını geçmemek koşuluyla geçerlidir. Bu kural, bir yıldan daha uzun süreli kira sözleşmelerinde de uygulanır.
Taraflarca bu konuda bir anlaşma yapılmamışsa, kira bedeli, bir önceki kira yılının tüketici fiyat endeksindeki oniki aylık ortalamalara göre değişim oranını geçmemek koşuluyla hâkim tarafından, kiralananın durumu göz önüne alınarak hakkaniyete göre belirlenir.
Taraflarca bu konuda bir anlaşma yapılıp yapılmadığına bakılmaksızın, beş yıldan uzun süreli veya beş yıldan sonra yenilenen kira sözleşmelerinde ve bundan sonraki her beş yılın sonunda, yeni kira yılında uygulanacak kira bedeli, hâkim tarafından tüketici fiyat endeksindeki oniki aylık ortalamalara göre değişim oranı, kiralananın durumu ve emsal kira bedelleri göz önünde tutularak hakkaniyete uygun biçimde belirlenir. Her beş yıldan sonraki kira yılında bu biçimde belirlenen kira bedeli, önceki fıkralarda yer alan ilkelere göre değiştirilebilir.
Sözleşmede kira bedeli yabancı para olarak kararlaştırılmışsa 20/2/1930 tarihli ve 1567 sayılı Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında Kanun hükümleri saklı kalmak şartıyla, beş yıl geçmedikçe kira bedelinde değişiklik yapılamaz. Ancak, bu Kanunun, “Aşırı ifa güçlüğü” başlıklı 138 inci maddesi hükmü saklıdır. Beş yıl geçtikten sonra kira bedelinin belirlenmesinde, yabancı paranın değerindeki değişiklikler de göz önünde tutularak üçüncü fıkra hükmü uygulanır.”
Bu madde, konut ve çatılı işyeri kira sözleşmelerinde kira bedelinin belirlenmesi amacıyla getirilmiştir. Bu maddede yer alan hükümler, emredici niteliktedir. Bu madde, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren, kira bedelinin belirlenmesine ilişkin hususlarda sınırlayıcı şekilde uygulanacak ve düzenlenen kira sözleşmelerinin, bu maddeye aykırı hükümleri uygulanmayacaktır. Diğer bir anlatımla, tarafların sözleşme serbestisine göre kira bedelini belirleme yetkisi, TBK m.344’teki sınırlar dahilinde mümkündür.
Maddenin fıkralarını incelediğimizde:
Bu madde, konut ve çatılı işyeri kira sözleşmelerinde kira bedelinin belirlenmesi amacıyla getirilmiştir. Bu maddede yer alan hükümler, emredici niteliktedir. Bu madde, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren, kira bedelinin belirlenmesine ilişkin hususlarda sınırlayıcı şekilde uygulanacak ve düzenlenen kira sözleşmelerinin, bu maddeye aykırı hükümleri uygulanmayacaktır. Diğer bir anlatımla, tarafların sözleşme serbestisine göre kira bedelini belirleme yetkisi, TBK m.344’teki sınırlar dahilinde mümkündür.
Maddenin fıkralarını incelediğimizde:
1. Fıkra, kira bedelinin artış oranına ilişkin sınırlama içermektedir. Buna göre taraflar, yenilenen kira dönemi için artış oranı belirlediğinde, bu oran, bir önceki kira yılında TÜFE’deki on iki aylık ortalamalara göre değişim oranını geçemez. Kira artış oranı bu sınırı aşarsa, sınırı aşan oran geçerli olmaz ve üst sınır üzerinden kira artışı gerçekleştirilir.
2. Fıkra, kira sözleşmesinde kira bedeli artışına ilişkin hüküm yer almadığı takdirde uygulanacak artışa ilişkin düzenlemeyi içermektedir. Şayet taraflar, kira sözleşmelerinde kira bedeli artış oranını belirlememişlerse, bu oranın hâkim tarafından belirlenmesi talep edilebilir. Hâkim, kira artış oranını belirlerken kiralananın durumunu dikkate alarak hakkaniyete göre bir belirleme yapacaktır. Her halükarda hâkimin belirleyeceği kira artış oranı da, birinci fıkradaki üst sınırı geçemez.
3. Fıkra, beş yıldan uzun süreli veya beş yıldan sonra yenilenen kira sözleşmelerine hâkimin müdahalesini düzenlemektedir. Hâkim, uzun süren kira sözleşmelerinde kira bedelini ve kira artış oranını rayiç değere göre belirleyecek olup, kira bedelini belirlerken, TÜFE oranıyla sınırlı değildir, bu oran sadece kıstas olarak dikkate alınır. Bu maddenin uygulanabilmesi için, kira sözleşmesinin beş yıldan uzun sürmesi yeterlidir. Taraflar, kira sözleşmelerinde, beş yıldan sonraki yıllar için de kira artış oranını belirlemiş olabilir. Ancak bu halde de taraflar, bu madde uyarınca hâkimden talepte bulunabilecektir. Hâkimin tespitinden sonra, her beş yıldan sonraki kira yılında bu biçimde belirlenen kira bedeli, ılın geçmesinin ardından tekrar TBK m.344/3 ile hâkime başvurulabileceği düzenlenmiştir.
4. Fıkra, yabancı para cinsinden belirlenen kira bedellerinin artışı ve yeniden belirlenmesini düzenlemektedir. Kural olarak, sözleşmede kira bedeli yabancı para olarak kararlaştırılmışsa, beş yıl geçmedikçe kira bedelinde değişiklik yapılamayacaktır. Ancak Türk Parasının Kıymetinin Korunması Hakkında kanun ile TBK madde 138 aşırı ifa güçlüğü hükümleri kapsamındaki şartlar gerçekleşmişse, kira bedelinin uyarlanması davası açılabilecektir. TBK m.344/4’te belirlenen 5 yıllık süre sona erdiğinde ise TBK m.344/3 de yer alan düzenlemeye uygun şekilde yabancı para cinsinden kararlaştırılan kira bedelinin belirlenmesi mümkün olacaktır.
