İnternet Site ve İçeriklerine Erişimin Engellenmesi

Hukuka aykırı internet sitelerine erişimin engellenmesi veya hukuka aykırı içeriğin kaldırılması kararı adli veya idari merciler tarafından alınabilir. Durumun özelliği ve hassasiyetine, acilliğine veya suçun niteliğine göre, adli merciler (mahkemeler, savcılıklar) veya idari merciler (Cumhurbşakanlığı, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu gibi) bu tür kararları verebilir.

Burada dikkat edilmesi gereken husus, erişim engelinin, bir şekilde kişilerin mağdur olmasına neden olan veya kamunun çıkarlarına zarar veren içeriklerle sınırlı olmasıdır. Örneğin, bir yayın içeriğinde bir kişinin özel hayatının ihlal edilmesine sebep olan bir paylaşım varsa, öncelikle o paylaşımın kaldırılması veya sadece o paylaşıma ilişkin erişimin engellenmesi gerekmektedir. Çünkü sadece uygunsuz içeriğin kaldırılması mümkünken, tüm sitenin erişiminin engellenmesi başka hak ihlallerine yol açabilir. Ancak, kısmi erişim engeli veya içerik kaldırma önlemi mevzuatta belirtilen sonuca ulaşmada yetersizse, tüm sitenin erişimi engellenebilir.

Türk Hukukunda internet erişiminin engellenmesi 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun ile düzenlenmiştir. Bu kapsamda mevzuat kapsamında belirlenen durumların ortaya çıkması halinde (kişilik haklarının ihlali, özel hayatın gizliliği, suç işlenmesinin önlenmesi, kamu yararı, kamu düzeninin korunması vb.) bu hukuka aykırı içeriğin bulunduğu internet sitesine erişimin engellenmesi mümkün olmaktadır.

1. Hukuka Aykırı İçerik Nedir?

Kanunda belli nedenlerle internete erişimin engellenmesi veya bir içeriğin yayından kaldırılmasının mümkün olduğu hükmü yer almaktadır. İnternete erişim aynı zamanda ifade hürriyeti, bilgi alma hakkı, basın özgürlüğü gibi hak ve hürriyetleri de içerdiğinden hangi durumlarda internete erişimin engellenebileceği kanunda açıkça düzenlenmiştir. Bunun için öncelikle hukuka aykırı bir içerik olmalıdır.

5651 sayılı Kanununun 8. Maddesinde belirtilen suçları oluşturduğu hususunda yeterli şüphe sebebi bulunan yayınlar ve içerikler hukuka aykırı olup bunlarla ilgili olarak erişimin engellenmesi veya içeriğin çıkarılması düzenlenmiştir.

MADDE 8-

(1) İnternet ortamında yapılan ve içeriği aşağıdaki suçları oluşturduğu hususunda yeterli şüphe sebebi bulunan yayınlarla ilgili olarak içeriğin çıkarılmasına ve/veya erişimin engellenmesine karar verilir:

a) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununda yer alan;

1) İntihara yönlendirme (madde 84),

2) Çocukların cinsel istismarı (madde 103, birinci fıkra),

3) Uyuşturucu veya uyarıcı madde kullanılmasını kolaylaştırma (madde 190),

4) Sağlık için tehlikeli madde temini (madde 194),

5) Müstehcenlik (madde 226),

6) Fuhuş (madde 227),

7) Kumar oynanması için yer ve imkân sağlama (madde 228), suçları.

b) 25/7/1951 tarihli ve 5816 sayılı Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanunda yer alan suçlar.

c) (Ek:25/3/2020-7226/32 md.) 29/4/1959 tarihli ve 7258 sayılı Futbol ve Diğer Spor Müsabakalarında Bahis ve Şans Oyunları Düzenlenmesi Hakkında Kanunda yer alan suçlar.

ç) (Ek:13/10/2022-7418/32 md.) 1/11/1983 tarihli ve 2937 sayılı Devlet İstihbarat Hizmetleri ve Milli İstihbarat Teşkilatı Kanununun 27 nci maddesinin birinci ve ikinci fıkrasında yer alan suçlar.

Yine özel hayatın gizliliğini ihlal eden yahut kişilik haklarını ihlal eden bir içeriğin hukuka aykırı olup kanun kapsamında içeriğin kaldırılabileceği düzenlenmiştir.

2. İnternet ve Sosyal Medyadaki Yayınlara İlişkin Hukuki Düzenleme

Sanal dünya olarak da tanımlanan internet ortamında, kimi zaman farkında olmadan ciddi suçlar işlenmekte, internet ve sosyal medya kullanıcılarının önemli bir kısmı, kendilerine ulaşılamayacağı düşüncesiyle, aralarında husumet bulunan kişilere ya da tanımadığı halde düşüncelerini beğenmediği kişilere karşı, kendi hesaplarından ya da sırf bu nedenle oluşturdukları sahte hesaplar aracılığı ile serbestçe hukuka aykırı davranışlarda bulunabilmektedirler.

Dünya çapında ve çoğalarak karşımıza çıkan bu paylaşımlar, içeriklerin hukuki statüsüne yönelik tartışmaları da beraberinde getirmiş ve devletler mevzuatlarını buna göre şekillendirerek hukuki koruma sağlamaya çalışmıştır. Konuyu düzenleyen ana mevzuat 5651 sayılı kanundur.

Bunun yanında, 2007 yılından günümüze dek geçen sürede sosyal medya kullanımının yaygınlaşması ve bu platformlar yoluyla işlenen suçlarda meydana gelen artış sebebiyle ek düzenlemeler yapılması gerekmiş ve bu doğrultuda 5651 Sayılı Kanuna ek olarak 29.07.2020 tarihinde kabul edilen 7253 Sayılı “İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun’da Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” 31.07.2020 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanmış ve yürürlüğe girmiştir.

3. Erişimin Engellenmesi ve İçeriğin Yayından Kaldırılmasının Şartları

İnternet üzerinden yapılan bazı yayınlar, bir suçun işlenmesine, kişilik haklarının ihlal edilmesine yahut özel hayatın gizliliğinin ihlaline neden olabilir. Bu gibi durumlar için mevzuatımızda, yapılan yayın nedeniyle mağdur olan kimseye, internet sitesine erişimin engellenmesi ve içeriğin kaldırılmasını talep etme imkânı tanınmıştır. Hatta kamuyu ilgilendiren bazı hallerde içerik kaldırılması veya erişimin engellenmesi kararları re’sen alınabilmektedir. Mevzuatımız uyarınca aşağıdaki hallerde internet sitesine erişim engellenebilecek ve/veya ilgili içerik yayından kaldırılabilecektir:

• İnternette yapılan yayınlar aracılığıyla suç işlenmesi,
• Kamu yararının bulunması,
• Kişilik haklarının ihlal edilmesi,
• Özel hayatın gizliliğinin ihlal edilmesi.

3.1. İnternette Yapılan Yayınlar Aracılığıyla Suç İşlenmesi

İnternette yapılan yayınlar aracılığıyla aşağıdaki katalog suçlardan biri veya birkaçının işlendiğine dair “yeterli suç şüphesinin” oluşması halinde içeriğin kaldırılması veya erişimin engellenmesi kararı verilebilir.

3.2. Kamu Yararının Bulunması

5651 Sayılı Kanunun 8/A numaralı maddesine göre yaşam hakkı ile kişilerin can ve mal güvenliğinin korunması, millî güvenlik ve kamu düzeninin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi veya genel sağlığın korunması sebeplerinden biri varsa, bakanlıkların talebi üzerine Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Başkanlığı (BTK) tarafından internet ortamında yer alan yayınla ilgili olarak içeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesi kararı verilebilir. Bu şekilde internete erişimin engellenmesi yahut içerik kaldırılması idari yollarla işletilen ve yalnızca bakanlığın talebiyle mümkün olan bir usuldür. Burada idarenin güttüğü amaç kamu yararını oluşturmaktadır.

3.3. Kişilik Haklarının İhlal Edilmesi

Kişinin internet üzerinde yapılan yayınlar nedeniyle kişilik hakları ihlal edilebilir. Bu durumda mağdur olan kişiye karşı bir suç işlenmiş olması şart değildir. Söz gelimi, internet ortamında hakaret edilmemiş olsa da kişinin itibarını zedeleyebilecek çeşitli sözlerin sarf edilmesi, kişilik haklarının ihlaline neden olabilir.

Bu yolla zarara uğrayan kimse;

• İçerik veya yer sağlayıcısını uyararak içeriğin yayından kaldırılmasını talep edebilir. İçerik ve yer sağlayıcısı, içeriğin kaldırılması talebine yirmi dört saat içerisinde cevap vermelidir.
• Bir diğer seçenek ise; doğrudan Sulh Ceza hâkimliğine başvurularak erişimin engellenmesi ve/veya içeriğin kaldırılmasının talep edilmesidir.

Hâkim, başvuru üzerine bir karar verecektir. Burada önemle vurgulanmalıdır ki, kişilik haklarının ihlal edilmesi nedeniyle hâkim; kural olarak kişilik hakkının ihlaline sebep olacak kısımla sınırlı olmak üzere erişimin engellenmesine karar verecektir. Zorunluluk arz etmedikçe, internet sitesinin tamamına erişim engellenmeyecektir. Ancak, belirli bir bölümle sınırlı olarak erişimin engellenmesi halinde kişilik haklarına olan ihlal durdurulamayacaksa internet sitesinin tamamına erişim engellenebilir. Hâkim burada gerekçe belirtmek mecburiyetindedir.

Kişilik haklarının ihlali nedeniyle hâkim tarafından verilen erişim engeli yahut içeriğin kaldırılması kararları, Erişim Sağlayıcıları Birliğine gönderilir. Birlik tarafından karar, ilgili içerik, yer ve erişim sağlayıcılarına iletilir. İletilen bu kararın gereği derhal, en geç dört saat içinde yerine getirilir. Sulh Ceza Hâkimi kararını yerine getirmeyen içerik, yer ve erişim sağlayıcıları hakkında adli para cezasına hükmedilebilecektir.

3.4. Özel Hayatın Gizliliğinin İhlal Edilmesi

İnternet yapılan yayınlar yüzünden özel hayatının gizliliği ihlal edilen kişi, ilgili içeriğe erişimin engellenmesi talebiyle; doğrudan Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumuna başvurabilir. Bu talebin BTK tarafından işleme konulması için, içeriğinde muhakkak aşağıdaki unsurlar yer almalıdır.

• Hakkın ihlaline neden olan yayının tam adresi (URL).
• Yapılan yayında hangi durumların hakkı ihlal ettiğine ilişkin açıklama.
• Kimlik bilgilerini ispatlayacak bilgiler.

BTK Başkanı, talebe binaen gerekli önlemlerin alınması için, Erişim Sağlayıcıları Birliğine bildirimde bulunabilir.

Özel hayatının gizliliğini ihlal ettiği gerekçesiyle, internet yayınına erişimin engellenmesine için BTK’ya başvuran kimse, talebi takiben yirmi dört saat içinde Sulh Ceza Hâkiminin kararına sunmalıdır. Hâkim, özel hayatın gizliliğinin ihlal edilip edilmediği konusunda kırk sekiz saat içerisinde karar verir. Bu karar doğrudan BTK’ya gönderilir.

Özel hayatın gizliliğinin ihlaline bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde, sonradan Sulh Ceza Hakiminin onayına sunulmak üzere erişim, BTK Başkanın emriyle ve BTK tarafından engellenebilir.

Her halükarda, aleyhinde erişimin engellenmesi kararı verilen paylaşımın ilgilisi, kararın kaldırılması talebiyle, tebliğ aldığı tarihten itibaren 7 gün içinde itiraz edebilir. İtiraz için yetkili merci, erişimin kaldırılması kararını veren Sulh Ceza Hakimliğini numara olarak takip eden Sulh Ceza Hakimliğidir.

Konuyla ilgili detaylı bilgi almak için Özel Hayatın Gizliliğini İhlal başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

4. Erişimin Engellenmesi Kararını Hangi Makamlar Verebilir?

4.1. Adli Makamlar

• Sulh Ceza Hâkimliği

Yukarıda açıklanan esaslar çerçevesinde bir içeriğin kaldırılması veya erişimin engellenmesi kararlarını verme yetkisi soruşturma evresinde Sulh Ceza Hâkimliğindedir.

• Mahkemeler

5651 Sayılı kanuna göre bir içeriğin kaldırılması veya erişimin engellenmesi kararlarını verme yetkisi kovuşturma evresinde ise mahkeme üzerindedir. Dolayısıyla ilgili erişim engeli kararını da kovuşturmayı yürüten mahkeme verecektir.

• Cumhuriyet Savcılığı

Gecikmesinde sakınca bulunan hal olarak değerlendirilen aşağıdaki durumlarda, Kanuna göre her ne kadar soruşturma evresinde erişim engeli kararını vermeye yetkili makam Sulh Ceza Hâkimliği olsa da soruşturma evresinde Cumhuriyet Savcısı da bu kararı verebilmektedir. Ancak bu kararın hâkim tarafından onaylanması zorunludur.

• Yaşam Hakkı
• Kişilerin can ve mal güvenliğinin korunması
• Milli güvenlik ve kamu düzenin korunması
• Suç işlenmesinin önlenmesi
• Genel sağlığın korunması

Hâkimlikçe, mahkemece yahut Cumhuriyet Savcısınca verilen bu karar, gereği derhal yahut en geç dört saat içinde yerine getirilmek üzere Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’na bildirilir.

Koruma tedbiri olarak verilen içeriğin kaldırılması ve erişimin engellenmesi kararlarını yerine getirilmeyen içerik, yer veya erişim sağlayıcıları hakkında cezai yaptırımlar uygulanabilir.

4.2. İdari Makamlar

5651 s. Kanun çerçevesinde internet erişiminin engellenmesine karar verebilecek idari makamlar ise Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Başkanı, Cumhurbaşkanlığı ve 5602 Sayılı Kanun Kapsamında Şans Oyunları ile İlgili İdari Kuruluşlardır.  

• Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Başkanı

Kanunda yer alan suçları oluşturduğu hususunda yeterli şüphe bulunan yayınlar hakkında söz konusu yayınların içerik ya da yer sağlayıcılarının yurt dışında bulunması şartıyla, doğrudan BTK Başkanı tarafından erişimin engellenmesine karar verilebilir. Bununla beraber, engelleme konusu yayının oluşturduğu suçun çocukların cinsel istismarı, müstehcenlik ve fuhşa ilişkin olması durumunda Başkanın re’sen karar verebilmesi için, yayınların içerik ya da yer sağlayıcısının yurt dışında bulunma şartı aranmaz.

Yaşam hakkı ile kişilerin can ve mal güvenliğinin korunması, milli güvenlik ve kamu düzeninin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi veya genel sağlığın korunması gibi gecikmesinde sakınca bulunan sebeplerinin varlığına bağlı olarak da ilgili Bakanlıkların talep etmesi ile ilgili yayın hakkında BTK Başkanı tarafından erişimin engellenmesine karar verilebilecektir. Bununla birlikte söz konusu karar yirmi dört saat içinde sulh ceza hâkiminin onayına sunulur ve hâkim kararı kırk sekiz saat içinde karar verir. Aksi durumda karar kendiliğinden kalkar.

Yine internet ortamında yapılan yayın içeriği nedeniyle özel hayat gizliliğinin ihlal edildiğini iddia eden kişilerin doğrudan BTK’ya başvurarak yapacakları ilgili içeriğe erişimin engellenmesi talepleri, BTK Başkanı tarafından uygulanmak üzere Erişim Sağlayıcıları Birliğine bildirilecektir. Karar, 24 saat içerisinde sulh ceza hâkiminin onayına sunulacak, hâkim kararının en geç kırk sekiz saat içinde açıklayacaktır.

Kanunun 9/A maddesine göre, BTK Başkanı’nın re’sen harekete geçebileceği bir hal de söz konusudur. “Özel hayatın gizliliğinin ihlaline bağlı olarak gecikmesinde sakınca bulunan hallerde doğrudan Başkanın emri üzerine erişimin engellenmesi Kurum tarafından yapılır.” Başkan tarafından re’sen verilen kararlar, yirmi dört saat içinde sulh ceza hâkiminin onayına sunulacak ve Hâkim kararı kırk sekiz saat içinde açıklanacaktır.

• Cumhurbaşkanlığı

Kanunun 8/A maddesine göre; yaşam hakkı ile kişilerin can ve mal güvenliğinin korunması, milli güvenlik ve kamu düzeninin korunması, suç işlenmesinin önlenmesi veya genel sağlığın korunması sebeplerinden bir veya bir kaçına bağlı olarak ve gecikmesinde sakınca bulunan hâllerde, Cumhurbaşkanlığı’nın erişimin engellenmesine karar verebilmesi mümkündür. Bu karar yirmi dört saat içinde sulh ceza hâkiminin onayına sunulur ve hâkim kararını kırk sekiz saat içinde açıklamazsa kendiliğinden kalkar.

• 5602 Sayılı Kanun Kapsamında Şans Oyunları İle İlgili İdari Kuruluşlar

İlgili mevzuat çerçevesinde şans oyunu tertip etme hak ve yetkisine sahip kurumlar ile bu hak ve yetkinin devredildiği kurum, kuruluş ve özel hukuk tüzel kişileri; kendi görev alanına giren suçların internet ortamında işlendiğini tespit etmeleri hâlinde, bu yayınlarla ilgili olarak erişimin engellenmesi kararı alabilirler. Erişimin engellenmesi kararları uygulanmak üzere Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’na gönderilir.

5. Erişimin Engellenmesi Kararları Nasıl Uygulanır?

İnternete erişimin engellenmesi kararının çeşitli yöntemlerle uygulanması mümkündür.

• Site Alan Adına Erişimin Engellenmesi

Bu yöntemde alan adı (DNS) sunucularındaki söz konusu internet sitesine ait alan adı kapatılarak internet sitesine erişim engellenmektedir. Bu yöntemde alan adı engellenen bir web sitesine girilirken tarayıcı tarafından söz konusu siteye ait IP adresi DNS sunucusuna sorulduğunda DNS sunucu tarafından o internet sitesine ait IP adresi değil de sitenin engellenmiş olduğunu belirten sayfaya IP adresi verilerek siteye erişim engellenmektedir.

• Hukuka Aykırı Yayına İlişkin Bölümün Engellenmesi

Nesne tabanlı erişim engelleme olarak da isimlendirilen bu yöntemde DNS sunucusundan doğru adresi alınarak doğru IP adresine bağlanılmasına karşın tarayıcı tarafından yöneltilen talepler internet servis sağlayıcı tarafından sürekli incelenmektedir. Yapılan bu incelemelerde hukuka aykırı içeriğin bulunduğu adrese ilişkin talepler engellenerek kişilerin bu içeriğe ulaşması önlenmekte yani yalnızca hukuka aykırı yayına ilişkin bölüm engellenmiş olmaktadır.

• Site IP Adresinin Engellenmesi

IP adresi; internet iletişimi içerisinde bulunan cihazların birbirinden ayırt edilmesini ve birbirleriyle iletişim kurmasını sağlayan rakamlarla ifade edilen belirleyici bir kimliktir. İnternete erişimin engellenmesinin uygulanmasını sağlayan bu yöntemde IP adreslerini ulaşılabilir kılan sistemde söz konusu siteye ait IP adresi ulaşılamaz hale getirilerek bu IP adresi etkisiz bırakılmaktadır.

6. Erişim Engellenmesi Kararları Nasıl Yerine Getirilir?

Kanun çerçevesinde verilen erişim engelleme kararları erişim sağlayıcılar, içerik sağlayıcılar ya da BTK tarafından yerine getirilecektir. Kararların hangi mercii tarafından yerine getirileceği her madde açısından ayrı düzenlenmiştir.

• Kanunun 8. maddesinde sayılan suçların oluştuğu hususunda yeterli şüphe oluştuğundan bahisle verilen erişim engeli kararları için:  BTK Başkanı tarafından verilen kararlar, erişim sağlayıcılar tarafından yerine getirilecek; hâkim, mahkeme veya Cumhuriyet savcısı tarafından verilen kararlar ise gereği yapılmak üzere BTK’ya gönderileceklerdir. Ayrıca kararın gereği en geç kararın bildirilmesi anından itibaren dört saat içinde yerine getirilecektir.

• Gecikmesinde sakınca bulunan hallerden birinin varlığı halinde verilen erişim engeli kararları için: Karar, Başkan tarafından derhâl erişim sağlayıcılara ve ilgili içerik ve yer sağlayıcılara bildirilir. İçerik çıkartılması ve/veya erişimin engellenmesi kararının gereği, derhâl ve en geç kararın bildirilmesi anından itibaren dört saat içinde yerine getirilir.

• Kişilik haklarının ihlali nedeniyle verilen erişim engeli kararları için: Hâkimin bu madde kapsamında verdiği içeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesi kararları doğrudan Erişim Sağlayıcıları Birliği’ne gönderilir. Birlik tarafından ilgili içerik ve yer sağlayıcılar ile erişim sağlayıcıya gönderilen içeriğin çıkarılması ve/veya erişimin engellenmesi kararının gereği derhâl, en geç dört saat içinde ilgili içerik ve yer sağlayıcılar ile erişim sağlayıcı tarafından yerine getirilir.

• Özel hayatın gizliliğini ihlal nedeniyle verilen erişim engeli kararları için: Kişiler tarafından yapılan başvuru üzerine BTK Başkanı tarafından verilen içeriğe erişimin engellenmesi kararları, Erişim Sağlayıcıları Birliği’ne gönderilir ve erişim sağlayıcılar tarafından en geç dört saat içerisinde karar yerine getirilir.

7. Erişim Engellenmesi Kararına İtiraz

Erişim engelleme, ceza muhakemesi hukukundaki koruma tedbirleri gibi hukuki sonuçlar doğurur. Bu kapsamda erişim engelleme kararına itiraz da Ceza Muhakemesi Kanunu’nda öngörülmüş bir kanun yolu olan itiraz usulüne göre yapılır.

İtiraz süresi CMK’nın 268. maddesine göre, kararın tebliğ edilmesi veya öğrenilmesinden itibaren 7 gündür. İtiraz, kararı veren Sulh Ceza Hâkimliğinden sonraki sıra numaralı hâkimlikçe incelenir.