Mülkiyet hakkı Anayasamızın 35. maddesinde düzenlenerek anayasal koruma altına alınmıştır. Buna göre, mülkiyet hakkına idare tarafından müdahaleyi meşru kılan kamulaştırmanın, hukuka uygun olabilmesi için mevzuatta açıkça düzenlenen usul ve esaslar uyarınca gerçekleştirilmesi gerekir. Aksi durumda, kamulaştırma kararının iptali davası açılarak kamulaştırma bedelinin ödenmemesi, kamulaştırmaya dayanak işlemin hukuka aykırılığı, şartlar oluşmadan acele kamulaştırma gibi gerekçelerle kamulaştırma kararı iptal edilebilir.
Yazı İçeriği
1. Kamulaştırma Nedir?
2. Kamulaştırma Kararına Karşı Açılabilecek Davalar
3. Kamulaştırma Kararının İptali Nedenleri
4. Kamulaştırma Kararının İptali Davası
5. Kamulaştırma Kararının İptali Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme
6. Kamulaştırma Kararının İptali Davasında Dava Açma Süresi
7. Sıkça Sorulan Sorular
Bedel tespiti ve tescili davasına ilişkin mahkemece taşınmaz malikine yapılacak tebligat tarihinden itibaren 30 gün içinde, malik, kamulaştırma kararının iptali talebiyle idari yargıda dava açabilir. Kamulaştırma kararının iptali davasında görevli ve yetkili mahkeme, kararın hangi merci tarafından verildiğine göre değişir. Cumhurbaşkanlığınca alınan kamulaştırma kararlarına karşı Danıştay, diğer idarelerin aldığı kamulaştırma kararlarına karşıysa, taşınmazın bulunduğu yerdeki idare mahkemesi görevli ve yetkilidir.
1. Kamulaştırma Nedir?
Anayasamızın 46. maddesinde düzenlenen “kamulaştırma” kavramı, kamu yararı gerektirmesi şartıyla, özel mülkiyete konu olan taşınmazın tamamının veya bir kısmının, malikin rızası aranmaksızın kamu hizmetine tahsis edilmesi anlamına gelmektedir. Kamulaştırma işlemi sonucu, malikin taşınmaz üzerindeki mülkiyet hakkı son bulduğundan, kamulaştırılan taşınmazın maddi olarak tüm karşılığının malike ödenmesi gerekir. Ancak bazen idare, usul ve mevzuata uygun şekilde kamulaştırma işlemlerini yerine getirmeden, özel mülkiyete konu taşınmazlara fiilen ya da hukuken el atabilmektedir. Fiili ya da hukuki el atma neticesinde, malikin mülkiyet hakkı üzerindeki tasarruf yetkisini kullanması idarece engellenmektedir. Kısaca, kamulaştırmasız el atma olarak tabir edilen bu hususa ilişkin daha detaylı bilgi için “Kamulaştırmasız El Atma Davası” başlıklı makalemizi inceleyebilirsiniz.
2. Kamulaştırma Kararına Karşı Açılabilecek Davalar
Kamulaştırmayla alakalı, kamulaştırmayı yapan idarenin açmakla zorunlu tutulduğu davalar olduğu gibi, kamulaştırmaya konu edilen taşınmaz maliklerinin de konunun gereklerine göre açabilecekleri bazı dava türleri vardır.
Buna göre, taşınmaz maliklerinin, kamulaştırma kararına karşı açabilecekleri dava türleri şu şekilde listelenebilir:
- Kamulaştırma kararının iptali davaları,
- Maddi düzeltim davaları,
- Geri alım davaları,
- Artan kısmın kamulaştırılması davaları.
3. Kamulaştırma İşleminin İptali Nedenleri
Uygulamada sıklıkla karşılaşılan iptal nedenleri şu şekildedir:
Kamulaştırma Karşılığı Bedelin Ödenmemesi:
Kamulaştırmanın en önemli unsurlarından birisi, idarenin taşınmazı gerçek değerini peşin ve nakden ödemesi karşılığında kamulaştırmasıdır. Ayrıca kamulaştırma kararının tamamlanması için ilk olarak taşınmaz malikine bedelin ödenmesi şarttır. Olmazsa olmaz nitelikteki bedel ödeme hususunda, usule ve yasaya aykırılık olursa Danıştay tarafından, kamulaştırma kararının hukuka aykırı olduğuna karar verilmektedir. Zira bu şekildeki kamulaştırma işlemlerinde, idarenin, malikin mülkiyet hakkına ölçüsüz şekilde müdahale ettiğine kanaat getirilmektedir. Örneğin, Danıştay tarafından, idarenin yeterli ödenek temin etmeden kamulaştırma işlemlerine başlaması ya da kamulaştırma sürecinin bedelin ödenmemesi gibi nedenlerle tamamlanmaması durumunda, kamulaştırma kararı iptal edilebilir.
Kamulaştırmaya Dayanak İşlemin Hukuka Aykırı Olması:
Kamulaştırma işlemleri, imar planlarına uygun olarak yapılmak zorundadır. Bu halde imar planının hukuka aykırı olması, imar planına dayanarak tesis edilen kamulaştırma işleminin de hukuka aykırı hale gelmesine sebebiyet verecektir.
Nitekim Danıştay 6. Dairesinin 2016/6838 Esas 2020/12717 Karar sayılı ve 14.12.2020 tarihli kararı da bu yöndedir:
“İmar planlarında değişiklik yapılarak yolların kaydırılmasında mülkiyet ve mevcut yapılaşmanın gözetilmesi gerekmektedir… Dava konusu imar planı değişikliğinin imar mevzuatına uygun olmadığı sonucuna varılmıştır. Kamulaştırma işlemi tesis edilirken kamu yararı ile kişinin mülkiyet hakkı arasındaki adil dengenin sağlanması önem arz etmektedir. AİHM ve Anayasa Mahkemesi kararlarında belirtilen ilkeler ışığında uyuşmazlık konusu olayda bu dengenin kişi aleyhine orantısız olarak bozulduğu, mülkiyet hakkının ölçülülük ilkesine aykırı olarak kısıtlandığı sonucuna ulaşılmıştır.
Bu itibarla, dava konusu 1/5000 ölçekli nazım imar planı ile 1/1000 ölçekli uygulama imar planı değişikliği ile bu değişikliğe göre tesis edilen kamulaştırma işleminin iptali gerektiğinden davanın reddine ilişkin temyize konu İdare Mahkemesi kararında isabet bulunmamaktadır.”
Acele Kamulaştırma:
Acele kamulaştırma, olağanüstü bir kamulaştırma usulü olup, 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun uyarınca riskli alan ilan edilen taşınmaz hakkında, Cumhurbaşkanlığınca acele kamulaştırma kararı verilebilmektedir. Ne var ki, acele kamulaştırma kararına konu taşınmaza ilişkin “riskli alan” kararı sonradan iptal edilirse, dayanaksız kalan acele kamulaştırma kararının da iptaline hükmedilebilmektedir. “Acele Kamulaştırma Nedir?” başlıklı makalemizden konu ile ilgili daha detaylı bilgiye ulaşabilirsiniz.
Danıştay 6. Daire’nin 15.03.2017 tarihli ve 2016/4966 Esas 2017/1869 Karar sayılı ilamında da bu husus belirtilmiştir:
“…acele kamulaştırma işleminin dayanağı olan riskli alan ilanına yönelik […] sayılı kararının iptaline karar verilmesi gerektiği yolundaki Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulunun […] bozma kararı ile riskli alanda acele kamulaştırma yapılmasına yönelik 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunun 27. maddesi uyarınca tesis edilen dava konusu […] sayılı Bakanlar Kurulu kararında hukuka uyarlık bulunmadığı…”
4. Kamulaştırma Kararının İptali Davası
2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu madde 10 uyarınca tapuya kayıtlı taşınmazlar için, kamulaştırmanın uzlaşma usulü ile yapılamaması halinde idare tarafından, malike karşı kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil davası açılabilir. Bu davada, kamulaştırılan taşınmaz için, taşınmaz malikine hangi tutarda bir kamulaştırma bedeli ödeneceğinin belirlenmesinin yanı sıra, taşınmazın idare adına tescili talep edilir.
“İdari İşlemlerin İptali Davası” yazımızda izah edildiği üzere, idarenin her türlü idari işleminin yetki, şekil, sebep, konu ve amaç unsurları bakımından hukuka uygun olması gerekir. İdare tarafından gerçekleştirilen bir idari işlemde, bu unsurlardan en az birinde sakatlık varsa, hukuka aykırı hale gelen idari işlem iptal edilebilir. Bu bağlamda, kamulaştırma kararı bir “idari işlem” niteliğinde olup, Anayasamızın 125. maddesine göre, idarenin her türlü eylem ve işlemlerine ilişkin yargı yoluna başvurmak mümkündür. Dolayısıyla, idari işlem niteliğinde olan kamulaştırma kararının iptali talebiyle dava açılabilmektedir.
Kamulaştırma kavramı üzerinden örneklendirmek gerekirse, kamulaştırmayı yapan idarenin kamulaştırma yetkisinin olmaması, bu işlemin yetki unsuru bakımından sakat olduğu anlamına gelir. Benzer şekilde, kamulaştırma kararının amaç unsurunu oluşturan “kamu yararı” şartının sağlandığı, delilleriyle beraber ortaya konamaz ise, amaç unsuru bakımından sakat olan kamulaştırma kararı, iptal davasına konu edilebilir.
5. Kamulaştırma Kararının İptali Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme
Cumhurbaşkanlığınca alınan kamulaştırma kararlarına karşı, kamulaştırma kararının iptali davasının Danıştay’da açılması gerekir. Diğer idarelerin aldığı kamulaştırma kararlarına karşı ise, taşınmazın bulunduğu yerdeki idare mahkemeleri görevli ve yetkilidir. Taşınmazın bulunduğu yer mahkemenin yetkisi kesin niteliktedir.
6. Kamulaştırma Kararının İptali Davasında Dava Açma Süresi
İdare ve malikin kamulaştırma bedeli konusunda anlaşmaya varamaması sonucu, malik tarafından kamulaştırma kararına karşı idari yargıda iptal davası açılabilmesi için, öncelikle kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil talebiyle idare tarafından asliye hukuk mahkemesinde dava açılmış olması gerekir. Bedel tespiti ve tescili davasına ilişkin mahkemece taşınmaz malikine yapılacak tebligat tarihinden itibaren 30 gün içinde, malik, kamulaştırma kararının iptali talebiyle idari yargıda dava açabilir. Bahse konu 30 günlük dava açma süresi, hak düşürücü süre niteliğinde olduğundan, bu süreden sonra kamulaştırma kararının iptali talebiyle dava yoluna başvurulması mümkün değildir.
Konuyla ilgili daha detaylı bilgi için “Kamulaştırma Bedelinin Tespiti ve Tescil Davası” başlıklı makalemizi inceleyebilirsiniz.
Malikin idari yargıda açtığı iptal davasında yürütmenin durdurulması kararı verilirse, bu karar bahsi geçen kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescil davasının görüldüğü asliye hukuk mahkemesine bildirilir. İlgili bildirimin akabinde asliye hukuk mahkemesince, idare mahkemesindeki kamulaştırma kararının iptali davası bekletici mesele yapılacaktır. Bu durumda, bedel tespiti ve tescil davasındaki hâkim, iptal davası hakkında idare mahkemesince karar verilene kadar dava kapsamında hiçbir işlem yapamayacak, iptal davasının sonucuna göre hareket edecektir. İdari yargıdaki iptal davası sonucunda, söz konusu kamulaştırma işlemi iptal edilirse asliye hukuk mahkemesi, idarenin bedel tespiti ve taşınmazın idare adına tescil talebini reddedecektir.
7. Sıkça Sorulan Sorular
Kamulaştırma Nedir?
Kamulaştırma, idare tarafından kamu yararının gerektirdiği hallerde, özel mülkiyette bulunan taşınmazın tamamının veyahut bir kısmının taşınmaz sahibinin rızası dışında satın alınmasıdır.
Kamulaştırma Kararına Karşı Ne Yapabilirim?
Özel mülkiyetinde bulunan taşınmazı kamulaştırılan kişiler, kamulaştırma işlemine karşı idari yargıda “iptal davası” açabilecektir.
Mahkemede Kamulaştırma Bedelinin Tespiti Nasıl Yapılır?
Kamulaştırma davalarında, mahkeme tarafından gayrimenkul değerlendirmeye yetkin kişilerden bir bilirkişi heyeti oluşturulur. Bilirkişi heyeti kamulaştırmaya konu taşınmazda keşif yapar ve bu keşifte hâkim/ bilirkişiler taşınmazı, taşınmazın konumunu, taşınmazın durumunu bizzat görür ve incelerler. Akabinde, kamulaştırılan taşınmaz için uygun bir bedel belirlenir.
Kamulaştırma Bedeline İtiraz Edilebilir mi?
Kamulaştırılacak olan taşınmaz için idare tarafından açılan bedelin tespiti ve tescili davasında belirlenen kamulaştırma bedeli, mülkiyet sahibi tarafından kabul edilmediği takdirde kamulaştırma bedeline itiraz mümkündür.
Kamulaştırılan Taşınmaz Ne Zaman Boşaltılır?
Yerel mahkeme tarafından taşınmaz, idare adına tescil edildikten sonra kamulaştırma yapan idare taşınmazı teslim alabilecektir.
Kamulaştırılan Taşınmaz Hangi Durumlarda Geri Alınabilir?
Kamulaştırma bedelinin kesinleşmesinden itibaren 5 yıl içerisinde, kamulaştırmayı yapan idare, kamulaştırılan taşınmazda hiçbir işlem yapmaz ise, mal sahibi ya da mirasçıları kamulaştırılan taşınmaz için ödenen bedeli aldıkları tarihten itibaren işleyecek olan yasal faizi ile birlikte ödeyerek kamulaştırılan taşınmazı geri alabilecektir. Taşınmazın geri alınabilmesi için 5 yıllık sürenin dolmasından itibaren 1 yıl içerisinde gerekli işlemlerin yapılması gerekmektedir.
Tapuda Taşınmaz Üzerinde Kamulaştırma Şerhi Olması Ne Anlama Gelmektedir?
İdare, kamulaştırma kararı verildikten sonra, kamulaştırması yapılacak olan taşınmazın tapu siciline şerh verilmesini tapu müdürlüğüne bildirmektedir. İşbu şerh, taşınmazın kamulaştırılacağını göstermektedir.
Kamulaştırma Kararının İptali Davası Hangi Süre İçinde Açılmalıdır?
İdari işlemlere karşı açılacak iptal davalarında genel kural davanın, iptali talep edilen işlemin tebliğinden itibaren 60 gün içinde açılmasıdır. Ancak gerek normal kamulaştırma gerekse de acele kamulaştırma kararlarına karşı açılacak iptal davalarında dava açma süresi 30 gündür.
Kamulaştırma Kararına Karşı İptal Davası Açılması Kamulaştırma Sürecini Durdurur mu?
Kamulaştırma sürecinin durdurulması için yalnızca iptal davası açılmış olması yeterli değildir. Davacının iptal talebi ile birlikte yürütmenin durdurulması talebinde de bulunması ve mahkemece bu talebin kabul edilmiş olması gerekir. Mahkeme yürütmenin durdurulmasına karar verirse idare tarafından açılmış olan bedel tespiti ve tescil davasında bekletici meseleye karar verilmesi gerekir.
Merhaba, kamulaştırılan mal bir süre sonra idare tarafından üçüncü kişiye satılırsa taşınmazı kamulaştırılan kişi kamu yararı amacı kalmadığı için dava açabilir mi? Açabilirse süresi nedir? Teşekkür ederim.
Belediye tarafından kamulaştırılan yolun ücreti ile ilgili hangi yargı koluna başvurulur birde red olursa tekrar hangi mahkemeye başvurur
Merhaba,
Üniversite tarafından tarlamız kamulaştırıldı. On iki yıl geçmesine rağmen Üniversite bize hiç bir bedel ödemediği gibi tarlamızda bir işlemde yapmadı. Kumulaştırmayı kaldırmak için ne yapmam lazım. Teşekkürler.
Merhaba..Belediyenin ywpmiş oldugu kamulaştırma da bedel ücretini düşük buldum.Hangi yargiya gitmem lazim (adli/idari) ?
Komulaştırmanın iptali davasını kazandık ve suan belediye arsamızı yeşil alan olarak gosteriyor arsamızda onceden iş yerimiz vardı dava esnasında istimlak olarak yıkıldı ve bizim 6 senelık bir maduriyetimiz var nasıl bi yol izlemeliz
Binamızın yarısınfan iki yakayı birleştirecek bağlantı yolu geçiyor. Belediye 30 yıldır bu projeyi yapamadı. Herkesin kendi payını yola terk etmesini bekliyor, bunu resmen söylüyorlar. Bina çok, böyle giderse 100 yıl daha geçer. Yan komşumuzla tevhid işlemi yapıldığı için birlikte inşa etmemiz halinde hak kaybımız oluyor. 4 kat imarlı Bir parsele iki kişi oturmuş olacak. Bu projenin hayata geçirilmesi için kanunlarda belli bir yılla sınırlı olma kaydı var mı? Kendimiz yola terk edip bina yaparsak hak kaybı için fava açabilir miyiz? Teşekkürler
Kamulaştirmasi iptal edilen arsa sahibi yeşil alan dan cikarmak icin nereyebasvurur