Boşanmada Mal Paylaşımı Nasıl Yapılır? Katılma Alacağı Hesabı

1 Ocak 2002 tarihinde yürürlüğe giren Türk Medeni Kanunu ile eşler arasında yasal mal rejimi olarak, “edinilmiş mallara katılma rejimi” kabul edilmiştir. Mal rejimine ilişkin hükümler özellikle mal rejiminin sona erdiği hallerde paylaşma gündeme geldiğinden önem arz etmektedir. Başlıkta her ne kadar boşanmada mal paylaşımı denilmişse de yalnızca boşanmada değil mal rejiminin değişmesi yahut eşlerden birinin ölmesi durumunda da mal rejimi sona ermektedir. Burada sona erme ile malların nasıl paylaşılacağı sorusu da gündeme gelmektedir. Paylaşmanın gerçekleştirilebilmesi için ilk olarak eşlerin kişisel ve edinilmiş mallarının belirlenmesi gerekmektedir. Eşlerin kendi kişisel malları üzerinde hak sahibi olduğu hususu tartışmasızdır. Bunun yanı sıra, evlilik birliği içerisinde edinilmiş olan mal varlıkları üzerinde de her iki eş ortak hak sahibidir.

Yazı İçeriği
1. Genel Olarak Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi
2. Eşlerin Kişisel Malları Nelerdir?
3. Eşlerin Edinilmiş Malları Nelerdir?
4. Edinilmiş Malların Pasifi
5. Katılma Alacağı
6. İstisnai Haller
7. Sözleşme İle Katılma Alacağının Belirlenmesi
8. Katılma Alacağının Ödenmesi

Mal paylaşımının nasıl gerçekleştirileceği açıklanırken ilk olarak kadına ve erkeğe ait olan malların tespit edilmesi gerekmektedir. Bu tespitin ardından eşlerin hangi mallarının edinilmiş mal hangilerinin kişisel mal olduğu belirlenmelidir. Daha sonrasında edinilmiş mallarında pasif değerler çıkartılarak ortaya çıkan meblağ üzerinden diğer eşin katılma alacağı tespit edilmektedir.

1. Genel Olarak Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi

Evlilik birliğinin kurulması ile birlikte, eşler arasında, başka bir mal rejimi sözleşmesi yapılmamışsa, edinilmiş mallara katılma rejiminin benimsendiği hukuken kabul edilir ve kendiliğinden uygulanır. Bu mal rejimine göre, eşler, evlilik birliği süresince edindikleri malları, mal rejiminin sona ermesine müteakip, hakkaniyete uygun bir orana göre paylaşmaktadırlar. Mal rejiminin sona ermesi ise, ölüm, gaiplik, boşanma, farklı bir mal rejimi tercih edilmesi, mahkeme kararı veya evliliğin iptali ile gerçekleşir.

Edinilmiş mallara katılma rejiminin temel mantığı, evlilik birliğinin yapısı ve iç dinamikleri gereği, eşler arasında maddi-manevi iş birliği olduğu fikrine dayanır. Bu itibarla evlilik birliği süresince eşlerden her birinin edinilmiş malları üzerinde diğer eşin katılma payı oranında katkısı olacaktır. Bu mantığa göre, mülkiyet tek bir eşe aitmiş gibi görünebilir (örneğin, tapunun eşlerden birinin üzerinde olması gibi). Fakat mal rejimi tasfiye edilirken, diğer eşin de o mal üzerinde payı ve bir nevi alacak hakkı ortaya çıkacaktır.

Bu durum, şu anlama geliyor: iş adamı bir erkek ile evli olan ev hanımı kadının, evlilik birliği süresince elde ettikleri malvarlığı değerlerinde, her iki eşin de payı ve hakkı bulunmaktadır.

2. Eşlerin Kişisel Malları Nelerdir?

• Eşlerden birinin yalnız kişisel kullanımına yarayan eşya, (örneğin kadının ziynet eşyaları, giysileri gibi)
• Mal rejiminin başlangıcında eşlerden birine ait bulunan veya bir eşin sonradan miras yoluyla ya da herhangi bir şekilde karşılıksız kazanma yoluyla elde ettiği malvarlığı değerleri,
• Manevi tazminat alacakları,
• Kişisel mallar yerine geçen değerler.

Bunların dışında, eşler, mal rejimi sözleşmesiyle, bir mesleğin icrası veya işletmenin faaliyeti sebebiyle doğan edinilmiş mallara dâhil olması gereken malvarlığı değerlerinin kişisel mal sayılacağını kabul edebilirler. Yine mal rejimi sözleşmesiyle kişisel malların gelirlerinin edinilmiş mallara dâhil olmayacağını da kararlaştırabilirler.

Belirli bir malın eşlerden birine ait olduğunu iddia eden kimse, iddiasını ispat etmekle yükümlüdür. Eşlerden hangisine ait olduğu anlaşılamayan mallar, eşlerin paylı mülkiyetinde sayılır.

Kadının Kişisel Malları	Erkeğin Kişisel Malları
Kadına ait takılar, kıyafetler, kozmetik ürünleri, şahsi eşyaları	Erkeğe ait olan kıyafetler, kişisel bakım ürünleri, saat vs. gibi aksesuarları
Evlilik birliği içerisinde, miras kalan arsa (150.000 TL)	Erkeğin evlilik öncesinde satın almış olduğu ev (300.000 TL)

(Tablo ve veriler, kurgusal örnek niteliğindedir.)

3. Eşlerin Edinilmiş Malları Nelerdir?

Edinilmiş mallar, eşlerin mal rejimi devam ederken, karşılığını vererek elde etmiş olduğu malvarlığı değerleridir. Kanuna göre; edinilmiş mallar özellikle şunlardır;

• Çalışmasının karşılığı olan edinimler, (maaş vb.)
• Sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler, (örneğin emeklilik ikramiyesi gibi.)
• Çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar,
• Kişisel mallarının gelirleri, (örneğin, eşlerinden birine ait taşınmazın kira gelirleri.)
• Edinilmiş malların yerine geçen değerler. (örneğin, eşlerden birinin maaşıyla alınmış araç gibi.)

Kadının Edinilmiş Malları	Erkeğin Edinilmiş Malları
Evlilik birliği içerisinde çalışılarak kazanılmış olan maaşlar karşılığı alınan ev (500.000 TL)	Evlilik birliği içerisinde çalışılarak kazanılmış olan maaşlar karşılığı alınan yazlık (900.000 TL)
Evlilik öncesi satın alınan taşınmazın kira gelirleri (100.000 TL)	Emekli Maaş (60.000 TL)

(Tablo ve veriler, kurgusal örnek niteliğindedir.)

4. Edinilmiş Malların Pasifi

Eşlerin bu edinilmiş malları üzerinden çıkartılması gereken birtakım değerler mevcut olabilir. Örneğin edinilmiş malın hâlihazırda bir borcu varsa bu borç miktarı düşülmelidir. Keza kişisel mallardan edinilmiş mala katkı sağlanmışsa da bu katkının düşürülmesi gerekmektedir. Bu değerler edinilmiş malin pasif değerlerini ifade etmektedir.

Kadının Edinilmiş Mal Varlığı Değerlerinin Pasifi	Erkeğin Edinilmiş Mal Varlığı Değerlerinin Pasifi
Evlilik birliği içerisinde çalışılarak kazanılmış olan maaşlar karşılığı alınan evin borcu (100.000 TL)	Eşin kişisel malı olan evi satarak alınan yazlığa yaptığı katkı (200.000 TL)

(Tablo ve veriler, kurgusal örnek niteliğindedir.)

5. Katılma Alacağı

Eşlerin edinilmiş mallarının aktif ve pasiflerinin tespit edilmesinin ardından pasif değerlerin aktif değerlerden çıkartılması gerekmektedir. Bunun sonucu ortaya çıkan miktar “Artık Değeri” ifade eder.

Kadının Edinilmiş Mal Varlıklarının Artık Değeri	Erkeğin Edinilmiş Mal Varlıklarının Artık Değeri
600.000 TL (Aktif Değer)	960.000 TL (Aktif Değer)
100.000 TL (Pasif Değer)	200.000 TL (Pasif Değer)
– ___________________________________________	__________________________________________________
500.000 TL (Artık Değer)	760.000 TL (Artık Değer)

Bu hesaplamanın sonucunda kural olarak eşlerin bu artık değerler üzerinde yarı yarıya “katılma alacağı” oluşmaktadır. Yani kadının edinilmiş malları üzerinden hesaplanan artık değerinin yarısı oranında (250.000 TL) erkeğin katılma alacağı vardır. Aynı şekilde erkeğin edinilmiş mallarının üzerinden hesaplanan artık değerinin yarısı oranında (380.000 TL) kadının katılma alacağı vardır. Görüldüğü üzere her iki tarafın da birbiri üzerinde alacak hakkı bulunmaktadır.

Bu alacakların birbirinden mahsup edilmesi sonucunda kalan miktar ise eşin diğer eşten alması gereken miktarı oluşturur. Örneğimizde bu alacak; 130.000 TL’dir (380.000 TL – 250.000 TL = 130.000 TL). O halde istisnai haller dışında kadının 130.000 TL alacak hakkı olduğundan bahsedilir.

6. İstisnai Haller

Katılma alacağı hesabında kullanılan artık değerdeki pay oranı, istisnai bazı durumlarda azaltılabilir ve hatta ortadan kaldırılabilir. Bu istisnayı düzenleyen Türk Medeni Kanunu m.236/2 şu şekildedir:

““Zina veya hayata kast nedeniyle boşanma halinde hakim, kusurlu eşin artık değerdeki pay oranının hakkaniyete uygun olarak azaltılmasına veya kaldırılmasına karar verebilir”.

Yukarıdaki kanuni düzenlemeye göre, boşanma, zina veya hayata kast nedeniyle gerçekleşmiş ise, hâkim, boşanmada kusurlu eşin, artık değerdeki pay oranının azaltılmasına ve hatta kaldırılmasına karar verebilmektedir.

7. Sözleşme İle Katılma Alacağının Belirlenmesi

Eşler, mal rejimi sözleşmesi ile artık değerdeki paylarına ilişkin başka bir oran belirleyebilirler. Ancak burada, kanuni sınırlandırma ile “ortak olmayan çocukların ve onların alt soylarının saklı paylarına zarar vermeme” koşulu getirilmiştir.

8. Katılma Alacağının Ödenmesi

Alacaklı olan taraf, katılma alacağının yalnızca nakden ödenmesini talep edebilir. Farz edelim ki borçlu olan eşin bir gayrimenkulü varsa, alacaklı taraf, bu gayrimenkulün mülkiyetinin kendi üzerine geçirilmesini isteyemez. Ancak borçlu olan taraf, ödemeyi nakden veya ayni olarak yapabilir. Ayrıca katılma alacağı, alacak hakkı niteliğini haiz olduğu için, kesinleştiği andan itibaren, başkasına devredilebilir, alacağın temlikine konu edilebilir ve mirasçılara geçebilir.