Ücreti Ödenmeyen İşçinin Çalışmama Hakkı

Karşılıklı anlaşılmış ve imzalanmış bir iş akdinde işçinin borcu, işverene bağlı olarak talimat verilen işleri yapmak iken, işverenin borcu ise bunun karşılığında işçiye anlaşmış oldukları ücreti eksiksiz olarak, süresinde işçiye ödemektir. İşçinin hak ettiği ücretin işveren tarafından süresinde ödenmemesi halinde işçinin başvuracağı yolların başında çalışmaktan kaçınma hakkı gelmektedir. Çalışmaktan kaçınma hakkı İş Kanunu madde 34’te işlenmiş olup ücreti ödenmeyen işçinin iş görme borcunu yerine getirmeme hakkı kanun ile hüküm altına alınmıştır. İşveren ücretini ödemediği işçinin iş akdini haklı sebeple feshedemez, ücret ödemelerinin yapılmadığı gerekçesiyle işçilerin iş görmemeleri toplu nitelik kazansa dahi grev olarak nitelendirilemez. Ödenmeyen ücretler için en yüksek faiz oranı uygulanır.

Yazı İçeriği
1. İş Görmekten Kaçınmanın Hukuki Dayanağı
2. İş Görmekten Kaçınabilmek İçin Koşullar
3. İş Görmekten Kaçınabilme Usulü
4. İş Görmekten Kaçınmanın Hukuki Sonuçları
5. İş Görmekten Kaçınma Durumunda Ücret Talebi

Bu yazımızda kanun kapsamında iş görmeme hakkı, bu haktan yararlanabilmek için sağlanması gereken koşulları, usul ve sonuçları açıklayacağız.

1. İş Görmekten Kaçınmanın Hukuki Dayanağı

Kanun koyucu, ücreti ödenmeyen işçiye çeşitli haklar tanımıştır. Ücreti ödenmeyen işçi:

• Dava açma yolunu tercih edebilir.
• İş sözleşmesini haklı olarak feshedebilir.
• İş görmekten kaçınabilir, yani çalışmama hakkını kullanabilir.

Ücreti ödenmeyen işçinin çalışmama hakkı, İş Kanunu‘nun 34. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre:

‘’ Ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. Bu nedenle kişisel kararlarına dayanarak iş görme borcunu yerine getirmemeleri sayısal olarak toplu bir nitelik kazansa dahi grev olarak nitelendirilemez. Gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır.
Bu işçilerin bu nedenle iş akitleri çalışmadıkları için feshedilemez ve yerine yeni işçi alınamaz, bu işler başkalarına yaptırılamaz.’’ 

Ücreti, ödeme gününden itibaren 20 gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. İlgili maddede geçen ücret kavramı geniş yorumlanmakta olup, diğer sosyal hakları 20 gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi de işten kaçınma hakkını kullanabilir. Kanun taslak halindeyken, 34. maddede ” işçi, iş görmekten haklı olarak kaçındığı süre için de ücrete hak kazanır ” açık hükmü bulunmaktaydı ancak bu cümle sonrasında çıkarılmıştır. Buradan hareketle özellikle uygulamada, kanun koyucunun işçinin iş görmekten kaçındığı sürede ücrete hak kazanamayacağı iradesini ortaya koyduğu düşünülmüştür. Her ne kadar işbu süre içerisinde ücrete hak kazanılmasa da, gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranının uygulanacak olmasının, işveren bakımından caydırıcılığı bulunmaktadır.

İş Kanunumuza göre, İşveren tarafından, işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse, bu sebebe dayanmak suretiyle istifa eden işçi işyerinden ayrılırsa işi kendi bırakmış olsa dahi kıdem tazminatına hak kazanacaktır. Ücretin hiç ya da bir kısmının ödenmemesi bu konuda önem arz etmemektedir. Ücret dışında ikramiye, prim, yakacak yardımı, giyecek yardımı, fazla mesai, hafta tatili, genel tatil gibi alacakların ödenmemesi durumunda da işçinin haklı fesih imkânı bulunmaktadır. Ücreti ödenmeyen işçinin işten kaçınması bir hak olarak düzenlenmiş ve aynı zamanda bu hakkını kullanan işçi, güvence altına alınmıştır. Bu kanuni güvence hükmüne göre, iş görmekten haklı olarak kaçınan işçinin iş sözleşmesi, bu hakkını kullandığı için feshedilemez. İşçi yerine başka bir işçi alınamaz ve bu işler başkalarına yaptırılamaz.

İşçinin hangi hallerde iş akdini haklı sebeple feshedebileceği hakkında daha detaylı bilgi için “İşçi Hangi Hallerde Sözleşmeyi Haklı Olarak Feshedebilir?” isimli makalemizi inceleyebilirsiniz.

2. İş Görmekten Kaçınabilmek İçin Koşullar

İşçinin, ücreti ödenmediği gerekçesi ile iş görmeme hakkını kullanabilmesi için belirli koşulların sağlanması gerekmektedir. Bu şartlar;

• Hak edilen ve muaccel hale gelmiş ücret alacağının tümü yahut büyük bir kısmının ödenmemiş olması,
• Mücbir sebeplerin varlığı sebebiyle ücretlerin ödenmemiş olmaması,
• Ücretin ödenmesi gereken günden 20 gün geçmiş olması,

şeklinde olup tüm hususlar sağlanmadan işçinin iş görmekten kaçınma hakkını kullanması hukuki açıdan aleyhine sonuçlar doğurabilmektedir. Bu sebeple tüm şartların sağlandığından emin olduktan sonra söz konusu hak kapmasında çalışılmaması çeşitli uyuşmazlıkların önüne geçecektir.

3. İş Görmekten Kaçınabilme Usulü

İş görmekten kaçınma hali ve nasıl uygulanacağı kanunda açıklanmamıştır. İşçi, işverene bildirmek kaydı ile işyerine gelmeyerek, gelse dahi işe başlamamak şeklinde bir davranış ortaya koyarak iş görmekten kaçınma hakkını kullanabilir. Uygulamada genellikle önerilen yöntem ise işçinin, işvereni ya da vekilini haberdar ederek belirli bir tarihten itibaren kanuni hakkın kullanılmasıdır.

Bunun haricinde işçinin yazılı bildirim ile iş görmekten kaçındığını bildirmesi halinde işe devamsızlıktan sayılmayacaktır. Fakat ücretinin ödenmesi halinde derhal işe geri dönmesi gerekmektedir.

Bilindiği üzere işverenin, işçinin ücretini zamanında yatırması kanunu yükümlülüğüdür. Kanuni yükümlülüğünü yerine getirmeyen işverenin, işçiden yükümlülüklerini yerine getirmesini beklemesi anlamsız olacaktır. Bunun yanında ücreti ödenmeyen işçinin iş görmekten kaçınma halini işverenin inisiyatifine bırakılması düşünülemez. Bunun yanında ücretini alamayan işçilerin farklı işlerde çalışması da engellenemediği gibi haklı neden fesih sebebi de oluşmaz. 

4. İş Görmekten Kaçınmanın Hukuki Sonuçları

İş görmekten kaçınma hakkının düzenlendiği İş Kanunu madde 34’te iş görmekten kaçınma hakkının kullanılması halinde doğacak hukuki sonuçlar sayılmıştır. Bunlar;

• Kanuni imkanlar kapsamında toplu olarak iş görmekten kaçınma davranışı grev teşkil etmez.
• Kanunun uyardığı şekle ve koşullara uygun biçimde iş görmekten kaçınma hakkını kullanan işçinin iş akdi haklı sebeple feshedilemez.
• İş görme borcundan kaçınan işçinin yerine onun işlerini yapması için yeni işçi alınamayacağı gibi işler başkasına da gördürülemez.

5. İş Görmekten Kaçınma Sürecinde Ücret Talebi

İş görmeden kaçınma konusunda merak edilen diğer bir husus ise çalışılmayan süre için ücret talep edilip edilemeyeceğidir. Bu konuda Yargıtay 9. Hukuk Dairesinin 10.02.2005 tarih 2004/13259 Esas ve 2005/3782 Karar sayılı ilamında;

“İşçinin ücretinin ödeme gününden itibaren 20 gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmemesi halinde işçi iş görme borcunun yerine getirmekten kaçınabilir. Bu süre içinde ücret ödemesi uygulaması yapılacağı yasa tasarısında düzenlendiği halde Türkiye Büyük Millet Meclisi’ndeki görüşmeler sırasında bu düzenleme yasa metninden çıkarılmış ve bu suretle Yasama organı boşta geçen bu sürede ücret istenemeyeceğine dair iradesini açık olarak ortaya koymuştur.
34. maddenin bu düzenlemesine göre işçinin iş görme borcunu yerine getirmekten kaçındığı bu sürenin ücretini işverenden talep etmesi mümkün değildir. Zira, işçinin çalışmaması kendi iradesi ile oluşmuştur. Açıklanan bu nedenlerle davanın reddi gerekirken yazılı şekilde kabulü hatalı olup bozmayı gerektirmiştir.”

şeklinde ifade edilerek iş görmekten kaçınılması halinde çalışmadan geçen süreç için ücret talep edilemeyeceği hüküm altına alınmıştır.