Bono, belirli miktar paranın ödenmesi taahhüdünü içeren ve Türk Ticaret Kanunu (TTK) uyarınca sıkı şekil koşullarına tabi bir kıymetli evrak türüdür. Ticari ilişkilerde çok sık uygulama alanı bulan bono, uygulamada senet olarak anılmaktadır. Kambiyo senedi vasfına haiz senedin varlığından bahsedebilmek için Türk Ticaret Kanunu uyarınca aranan zorunlu unsurları taşıyor olması gerekmektedir. Senedin, kanunun aramış olduğu zorunlu unsurları taşımamasına hukuken çok önemli sonuçlar bağlandığından bu zorunlu unsurların herkesçe bilinmesinde büyük fayda vardır. Bu yazımızda kanunen senette bulunması zorunlu unsurlar, alternatif zorunlu unsurlar ve ihtiyari unsurlar ele alınmıştır.
Yazı İçeriği
1. Senette Bulunması Gereken Zorunlu Unsurlar
1.1. “Bono” veya “Emre Yazılı Senet” İbaresi
1.2. Belirli Bir Bedeli Kayıtsız/Şartsız Ödeme Vaadi
1.3. Lehtar (Kendisine veya Emrine Ödenecek Kimsenin Adı, Soyadı Ya Da Ticaret Unvanı)
1.4. Senedin Düzenleme Tarihi
1.5. Düzenleyenin İmzası
2. Senette Bulunması Gereken Zorunlu Unsurların Bulunmaması
3. Kanunun Belirli Şartlarda Aradığı (Alternatif) Zorunlu Unsurlar
3.1. Vade
3.2. Düzenleme Yeri
3.3. Ödeme Yeri
4. İhtiyari (İsteğe Bağlı) Unsurlar
Ticari hayatta sıklıkla kullanılan ve belli bir miktar paranın ödenmesi taahhüdünü içeren senet, TTK uyarınca sıkı şekil şartlarına bağlanmıştır. Bu şartları taşımayan senet kambiyo senedi vasfına sahip olmaz.
1. Senette Bulunması Gereken Zorunlu Unsurlar
Türk Ticaret Kanunu’nun 776. maddesinde senette bulunması zorunlu olan unsurlar sayılmıştır:
“Bono veya emre yazılı senet;
- a) Senet metninde “bono” veya “emre yazılı senet” kelimesini ve senet Türkçe ’den başka bir dille yazılmışsa, o dilde bono veya emre yazılı senet karşılığı olarak kullanılan kelimeyi,
- b) Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödemek vaadini,
- c) Vadeyi,
- d) Ödeme yerini,
- e) Kime veya kimin emrine ödenecek ise onun adını,
- f) Düzenlenme tarihini ve yerini,
- g) Düzenleyenin imzasını, içerir.”
1.1. “Bono” veya “Emre Yazılı Senet” İbaresi
Senedin herhangi bir yerinde değil, mutlaka senet metninde “bono” ya da “emre yazılı senet” kelimesi yer almalıdır. Senet metni ile kastedilen ise irade beyanını içeren cümledir.
Senet hangi dilde yazılmışsa, o dilde bono ya da emre yazılı senet anlamına gelen kelimenin kullanılması gerekir.
1.2. Belirli Bir Bedeli Kayıtsız/Şartsız Ödeme Vaadi
Belirli bir bedeli kayıtsız/şartsız ödeme vaadi de mutlaka senet metninde yer almalıdır. Ayrıca bedel, kesin bir rakam şeklinde açıkça ifade edilmelidir.
Bedel hem yazı hem de rakam ile gösterilmişse ve iki bedel arasında farklılık bulunuyor ise yazı ile gösterilen bedel geçerli sayılır. Ayrıca senette birden çok bedelin gösterilmiş olması halinde ise en az olan bedel geçerli kabul edilir.
Bedelin mutlaka Türk Lirası olarak gösterilmesi gerekmemektedir.
Borç vaadinde hiçbir kayıt ve koşulun yer almaması gerekmektedir. Aksi halde senedin kıymetli evrak niteliğini koruduğundan söz edilemez.
1.3. Lehtar (Kendisine Veya Emrine Ödenecek Kimsenin Adı, Soyadı Ya Da Ticaret Unvanı)
Bonoda lehtarın gösterilmesi de zorunludur.
1.4. Senedin Düzenleme Tarihi
Senedin düzenlendiği tarihin de gün, ay, yıl şeklinde mutlaka senette belirtilmesi gerekmektedir.
1.5. Düzenleyenin İmzası
Bonoyu oluşturan kişi düzenleyendir ve düzenleyenin imzasının bulunması da zorunlu şekil şartıdır.
İmzanın mutlaka el ile atılması gerekmektedir.
2. Senette Bulunması Gereken Zorunlu Unsurların Bulunmaması
Türk Ticaret Kanunu madde 777’de senette aranan zorunlu unsurların bulunmaması halinde, senedin akıbetinin ne olacağı düzenlenmiştir:
- “(1) İkinci ilâ dördüncü fıkralarda yazılı hâller saklı kalmak üzere, 776 ncı maddede gösterilen unsurlardan birini içermeyen bir senet bono sayılmaz.
- (2) Vadesi gösterilmemiş olan bono, görüldüğünde ödenmesi şart olan bir bono sayılır.
- (3) Açıklık bulunmadığı takdirde senedin düzenlendiği yer, ödeme yeri ve aynı zamanda düzenleyenin yerleşim yeri sayılır.
- (4) Düzenlendiği yer gösterilmeyen bir bono, düzenleyenin adının yanında yazılı olan yerde düzenlenmiş sayılır.”
Zorunlu unsurlarında eksiklik olması halinde senet, kambiyo senedi niteliğini kazanamamaktadır. Dolayısıyla kambiyo senetlerine özgü güvence ve kolaylıklardan faydalanılması da mümkün olmamaktadır. Bu sebeple senetle işlem yapılırken senedin gerekli unsurları taşıyıp taşımadığının kontrolü büyük önem arz etmektedir.
Yargıtay 11. Hukuk Dairesinin 2020/3096 Esas, 2021/4744 Karar, 03.06.2021 Tarihli Kararı:
“….Bölge adliye mahkemesince, dava konusu senet incelendiğinde, bononun zorunlu unsurlarından olan düzenlenme tarihinin bulunmadığı, bu nedenle bono vasfında olmadığı, davacı tarafça bonodaki imza inkar edilmediğinden bononun adi senet olarak kabulü gerektiği …”
Yargıtay kararında da görüldüğü üzere, zorunlu unsurların eksikliği halinde bononun kambiyo senedi vasfına haiz olmadığı kabul edilir.
3. Kanunun Belirli Şartlarda Aradığı (Alternatif) Zorunlu Unsurlar
Kanun, senedin belirli unsurları var olmasa dahi senette yer alan başka kayıtların bunların yerine almasını öngörmüştür. Bu sebeple bu unsurlara alternatif zorunlu unsurlar denilmektedir. Vade, düzenleme yeri, ödeme yeri alternatif zorunlu unsurlar olup eksiklikleri halinde bononun geçerliliği bundan etkilenmez.
3.1. Vade
Senette vadenin dört farklı şekilde belirlenmesi mümkündür. Belirlenebilecek vade türleri ise şu şekildedir:
- Görüldüğünde vadeli
- Görüldükten belirli bir süre sonra vadeli
- Düzenleme gününden belirli bir süre sonra vadeli
- Belirli bir gün vadeli
Ancak ifade etmeliyiz ki vadenin yazılması, bonodaki (senetteki) esaslı şekil şartlarından biri değildir; zira vade yazılmamış ise bono, görüldüğünde vadelibono sayılır. Yani kanun, senette herhangi bir vade yazılmış olmasa dahi senedin görüldüğünde vadeli bir senet olduğunu kabul etmiştir.
3.2. Düzenleme Yeri
Senette düzenleme yerinin de gösterilmesi gerekir. Ancak düzenleme yerinin senette gösterilmemesi halinde; düzenleyenin adının yanında yazılı olan yer, düzenleme yeri sayılır.
Senette düzenleme yeri gösterilmemiş ve düzenleyenin adının yanında da herhangi bir yer gösterilmemişse; senet şekil şartı noksanlığından hükümsüz sayılır.
3.3. Ödeme Yeri
Ödeme yeri de senetteki zorunlu şekil şartlarından biri olmakla birlikte; senette ödeme yeri gösterilmemişse senedin düzenlendiği yer, ödeme yeri sayılmıştır. Böylece ödeme yerinin mutlaka yazılması gerektiği yönünde bir zorunluluktan bahsedilemez.
4. İhtiyari (İsteğe Bağlı) Unsurlar
Senetlere ayrıca bedeli nakden/malen alınmıştır kaydı, muacceliyet kaydı, teminat kaydı, tahkim kaydı gibi birtakım kayıtlar da konabilir. Ancak bunlar tamamen isteğe bağlı olup geçerlilikleri kaydın içeriğine göre belirlenmektedir.
- Vâde koşulu ve muacceliyet kaydı,
- Bedel kaydı,
- Yetki kaydı,
- Faiz kaydı,
- Masraf ve vekâlet ücreti kaydı,
- Keşidecinin ismi
senedin ihtiyari (isteğe bağlı) unsurlarıdır.
