İdari Yargıda İstinaf Kanun Yolu

İstinaf, ilk derece idari mahkemeleri olan vergi ve idare mahkemelerinin vermiş oldukları kararlara karşı bir üst mahkeme olan Bölge İdare Mahkemeleri’ne ilgili karar aleyhine başvuru yapılarak ilk derece mahkemelerinde verilmiş olan kararın bir üst derece mahkemesinde maddi ve hukuki açıdan yeniden denetlenmesidir.

“İstinaf” kelimesi, kelime anlamı itibariyle “yeniden başlama ve baştan alma” anlamına gelmektedir. Türk hukukunda istinaf; ilk derece mahkemesi kararlarına karşı ikinci derece olarak başvurulan bir kanun yolu olup, bu yolun kullanılması durumunda istinaf mahkemeleri, ilk derece mahkemelerinin kararlarını hukuka uygunluk açısından denetlemektedir. Ayrıca, istinaf kanun yolunda, temyiz kanun yolundan farklı olarak maddi gerçeklere ilişkin inceleme de yapılmaktadır. Başka bir deyişle, ikinci derece mahkemesi olan istinaf mahkemesi, gerektiğinde ilk derece mahkemesi gibi uyuşmazlığın içeriğine girerek maddi olayları incelemekte ve gerekirse duruşma yapabilmektedir.

İstinaf aşaması, ilk derece mahkemesinde gerçekleşen yargılamanın bir tür devamıdır. İstinaf yargılaması, hatalı olduğu düşünülen ilk derece mahkemesi kararlarının denetlenmesi ve gerekirse düzeltilmesi ilkesini benimser.

1. İstinaf Nedir?

İstinaf, ilk derece idari mahkemeleri olan vergi ve idare mahkemelerinin vermiş oldukları kararlara karşı bir üst mahkeme olan Bölge İdare Mahkemeleri’ne ilgili karar aleyhine başvuru yapılarak ilk derece mahkemelerinde verilmiş olan kararın bir üst derece mahkemesinde maddi ve hukuki açıdan yeniden denetlenmesidir. İstinaf, ilk derece idari mahkemeleri ile temyiz incelemelerini yapmakla görevli Danıştay arasında ikinci bir denetleme mekanizması olarak yer almaktadır.

2. İstinaf Kanun Yoluna Başvurulabilecek Kararlar Nelerdir?

2.1 Hangi Kararlar İstinaf Edilemez?

• Dava konusu her yıl belirlenen yeni sınır ile birlikte 2023 yılı itibariyle 20.000 TL’yi aşmayan tam yargı, idari işlemin iptali ve vergi davaları bakımından ilk derece mahkemesi tarafından verilen kararlar kesin olup istinaf kanun yolu başvurusunda bulunulamaz.

• Kesin olarak verilen mahkeme kararlarına karşı istinaf kanun yolu başvurusunda bulunulamaz. Örneğin; 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu madde 6/3’e göre bu maddede düzenlenen idari para cezalarına karşı tebliğ tarihinden itibaren yedi gün içinde yetkili idare mahkemesine itiraz edilebilir. Bu itiraz üzerine mahkeme tarafından verilen karar kesindir. Aynı şekilde 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu (2013) madde 53/3’e göre sınır dışı etme kararına karşı kararın tebliğinden itibaren 7 gün içinde yetkili idare mahkemesine başvurulabilir. İdare mahkemesinin sınır dışı etme kararına karşı vermiş olduğu karar kesindir. 

• İvedi yargılama usulüne tabi olan davalarda istinaf kanun yoluna başvurulamaz. İvedi yargılama usulüne tabi olan davalar İdari Yargılama Usülü Kanunu’nun 20/A maddesinde düzenlenmekte olup şu şekildedir: İhaleden yasaklama kararları hariç ihale işlemleri, Acele kamulaştırma işlemleri, Özelleştirme Yüksek Kurulu kararları, 12/3/1982 tarihli ve 2634 sayılı Turizmi Teşvik Kanunu uyarınca yapılan satış, tahsis ve kiralama işlemleri, 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu uyarınca, idari yaptırım kararları hariç çevresel etki değerlendirmesi sonucu alınan kararlar, 16/5/2012 tarihli ve 6306 sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun uyarınca alınan Cumhurbaşkanı kararlarıdır.  

• Millî Eğitim Bakanlığı ile Ölçme, Seçme ve Yerleştirme Merkezi tarafından yapılan merkezî ve ortak sınavlar, bu sınavlara ilişkin iş ve işlemler ile sınav sonuçları hakkında açılan davalara ilişkin istinaf kanun yoluna başvurulamaz. (İdari Yargılama Usulü Kanunu Madde 20/B)

2.2 Hangi Kararlar İstinaf Edilebilir?

Kural olarak, ilk derece mahkemeleri olan İdare Mahkemeleri’nin ve Vergi Mahkemeleri’nin kararlarına karşı başka kanunlarda farklı bir kanun yolu öngörülmüş olsa dahi istinaf kanun yoluna gidilebilir. İlk derece mahkemelerinde verilen kararın tek hakimle veya heyet halinde verilmiş olması istinaf kanun yoluna gidilebilmesi hususuna etki etmez. Ancak yukarıda sayılan hallerin varlığı halinde idari yargı ilk derece mahkemelerinin kararlarına karşı istinaf başvurusu yapılamaz.

3. İstinaf Sebepleri Nelerdir?

İstinaf kanun yoluna, istinaf incelemesi yapılması isteminde bulunmakta menfaati olan davanın tarafları başvurabilir. İstinaf sebepleri, idari yargıdaki ilk derece mahkemeleri olan idare ve vergi mahkemelerinin vermiş oldukları kararlardaki usul kurallarına ve maddi hukuka ilişkin hatalardır. Başka bir deyişle, ilk derece mahkemesinin maddi hukuka ilişkin olayların, delillerin ve hukuki sebeplerin değerlendirilmesinde yaptığı hatalar ile idari yargılama hukukunun usul kurallarına uyulması noktasında yaptığı hatalar nedeni ile istinaf kanun yoluna başvuruda bulunulabilir. 

4. İstinaf Başvuru Süresi Ne Kadardır?

İstinaf kanun yoluna başvuru süresi 30 gün olup bu süre idare veya vergi mahkemesinin kararının taraflara tebliğ tarihi itibari ile başlar. Ancak taraflardan biri ilk derece mahkemesinin kararının kendisine tebliğinden itibaren 30 gün içinde istinaf kanun yoluna başvuruda bulunmamış olsa bile karşı tarafın istinaf kanun yoluna başvurusu ile istinaf başvurusunda bulunmayan taraf, karşı tarafın istinaf başvuru dilekçesinin kendisine tebliğinden itibaren 30 günlük cevap süresi içinde karşı tarafın istinaf başvuru dilekçesine cevap dilekçesi ile birlikte istinaf kanun yoluna başvuruda bulunulabilir.

5. İstinaf İncelemesinin Aşamaları

5.1 İlk İnceleme Aşaması

İstinaf kanun yoluna başvuru, kararı veren ilk derece mahkemesinin bağlı bulunduğu yargı çevresindeki Bölge İdare Mahkemesi Başkanlığı’na yazılmış dilekçe ile yapılır. İstinaf başvurusuna konu olacak kararlara karşı yapılan kanun yolu başvurularında dilekçelerdeki hitap ve istekle bağlı kalınmaksızın dosyalar Bölge İdare Mahkemesi’ne gönderilir. Bölge İdare Mahkemesi’ne gönderilen istinaf kanun yoluna başvuru dilekçeleri Bölge İdare Mahkemesi’nde Daire Başkanı’nın görevlendirdiği bir tetkik hâkimi tarafından incelenir. İlk inceleme aşamasında, Bölge İdare Mahkemesi’ne gönderilmiş olan dilekçe; görev, yetki, ehliyet, husumet, idari merci tecavüzü, idari davaya konu olabilecek bir idari işlemin olup olmadığı, süre, dilekçelerin İYUK m. 3 ve m.5’e uygun olarak düzenlenip düzenlenmediği hususları bakımından tetkik hâkimi tarafından incelenir.

Eğer istinaf kanun yoluna başvuru dilekçesinin konusu tek hâkimle çözümlenecek nitelikte ise dilekçe için rapor düzenlenmez ve gerekli işlemler ilgili tetkik hakimi tarafından uygulanır.

İlk incelemeyi yapan tetkik hâkimi tarafından yukarıda sayılan hususlarda herhangi bir kanuna aykırılık bulunmazsa veyahut tetkik hakimi tarafından kanuna aykırılık bulunduğuna dair yazılmış raporda, Bölge İdare Mahkemesi ilgili dairesi tarafından kanuna aykırılık tespiti yerinde görülmezse husumetli olunan tarafa ilgili istinafa başvuru dilekçesi tebliğ edilir.

Ancak Bölge İdare Mahkemesi’nin ilgili dairesi ilk inceleme sonucunda tetkik hakimi tarafından gönderilen raporda tespit edilen hukuka aykırılıkları yerinde görürse ya da raporda tespit olunmamış dahi olsa yukarıda sayılan hukuka aykırılıkları kendiliğinden tespit ederse;

• Adli yargının görevli olduğu konularda açılan davaların reddine; idari yargının görevli olduğu konularda ise görevli veya yetkili olmayan mahkemeye açılan davanın görev veya yetki yönünden reddedilerek dava dosyasının görevli veya yetkili mahkemeye gönderilmesine,

• Ehliyet, idari davaya konu olacak kesin ve yürütülmesi gereken bir işlem olup olmadığı ve süre aşımı hallerinde aykırılık görürse davanın reddine,

• Davanın hasım gösterilmeden veya yanlış hasım gösterilerek açılması halinde, dava dilekçesinin tespit edilecek gerçek hasma tebliğine,

• Dava dilekçesinin İYUK madde 3’e ve İYUK madde 5’e uygun olması gerekliliği hususunda bir aykırılık görürse yazılı halde otuz gün içinde 3 ve 5 inci maddelere uygun şekilde yeniden düzenlenmek veya noksanları tamamlanmak yahut ehliyetli olan şahsın avukat olmayan vekili tarafından dava açılmış ise otuz gün içinde bizzat veya bir avukat vasıtasıyla dava açılmak üzere dilekçelerin reddine,

• İdari merci tecavüzü olması halinde, yazılı halde dilekçelerin görevli idare merciine tevdiine, karar verilir.

5.2 Esastan İstinaf İncelemesi Aşaması

Kanunda sayılmış olan istisnalar dışında, bölge idare mahkemesi tarafından hukuka uygun bulunmayan ilk derece mahkemesi kararları istinaf mahkemesi olan bölge idare mahkemesi tarafından kaldırılır ve esasa ilişkin karar verilmek üzere yeniden yargılama yapılarak yeni bir karar verilir. İstinaf mahkemesi ilk derece mahkemesinin sahip olduğu tüm yetkileri kullanabilir. İstinaf kanun yolunda ilk derece mahkemesinin kararları incelenirken uyuşmazlığa konu maddi vakıa ve deliller ile birlikte ilk derece mahkemesinin uyuşmazlığa ilişkin uyguladığı hukuk kurallarının isabetli olup olmadığı hususu da değerlendirilir. İstinaf mahkemesi uyuşmazlığa konu maddi vakıanın gerçekliğine ilişkin delillerin değerlendirilmesinde ilk derece mahkemesi gibi denetim yaparak uygulanmış olan hukuk kurallarının uyuşmazlığa ilişkin maddi vakıaya uygun olarak uygulanıp uygulanmadığının da denetimi yapılır.  

5.3 İstinaf İncelemesinde Duruşma

İdari yargıda kural olarak dosya üzerinde inceleme yapılarak karar verilmektedir. Ancak kanunda sayılan bazı hallerin varlığı durumunda idari yargı mahkemelerinde de duruşma yapılabilmektedir. Bu bakımdan istinaf yargılamasında duruşma yapılması tarafların istemine ve ilgili Bölge İdare Mahkemesi’nin kararına bağlıdır. Duruşma talebi yargılamanın her aşamasında yapılamamaktadır. Duruşma talebi, dava dilekçesi ile cevap ve savunmalarda yapılabilir. Tarafların talebi olmaksızın da hakim veya mahkeme kendiliğinden gerekli gördüğü hallerde yargılamanın duruşmalı yapılmasına karar verebilir. Duruşma davetiyeleri duruşma gününden en az otuz gün önce taraflara gönderilir. Duruşmalar açık olarak yapılır. Genel ahlakın veya kamu güvenliğinin gerekli kıldığı hallerde, görevli daire veya mahkemenin kararı ile, duruşmanın bir kısmı veya tamamı gizli olarak yapılır.

6. İstinaf İncelemesinde Verilebilecek Kararlar

6.1 İstinaf Başvurusunun Reddi Kararı

Bölge İdare Mahkemesi, yaptığı inceleme sonucunda ilk derece mahkemesi kararını hukuka uygun bulursa istinaf başvurusunun reddine karar verir. Karardaki maddi yanlışlıkların düzeltilmesi mümkün ise gerekli düzeltmeyi yaparak aynı kararı verir. (İYUK m. 45/3)

6.2 Yerel Mahkeme Kararlarının Kaldırılması (Bozma) Kararı ve Davanın Esası Hakkında Yeniden Karar Verilmesi

Bölge İdare Mahkemesi, ilk derece mahkemesinin vermiş olduğu kararı hukuka uygun bulmazsa istinaf başvurusunun kabulü ile yerel mahkeme kararının kaldırılmasına karar verir. Bu durumda Bölge İdare Mahkemesi işin esası hakkında yeniden bir hüküm kurar.

6.3 Yerel Mahkeme Kararının Kaldırılması ve Dosyanın Yeniden Karar Verilmek Üzere İlgili Mahkemeye Gönderilmesi

Bölge idare mahkemesi, ilk inceleme üzerine verilen kararlara karşı yapılan istinaf başvurusunu haklı bulduğu, davaya görevsiz veya yetkisiz mahkeme yahut reddedilmiş veya yasaklanmış hâkim tarafından bakılmış olması hâllerinde, istinaf başvurusunun kabulü ile ilk derece mahkemesi kararının kaldırılmasına karar vererek dosyayı ilgili mahkemeye gönderir. Bölge idare mahkemesinin bu kararları kesindir.

7. İstinaf Yargılamasında Yürütmenin Durdurulması Kararı Verilebilir mi?

Kanun yoluna başvurulmuş olması, ilk derece mahkemesinin vermiş olduğu kararın yürütmesini durdurmaz. Ancak, istinaf yargılaması sırasında, mahkemeden kararın yürütmesinin durdurulması talep edilebilir. Yürütmenin durdurulması talebi bulunan istinaf kanun yoluna başvuru dilekçeleri, yargılamanın karşı tarafına tebliğ edilmeden, kararı veren mahkeme tarafından Bölge İdare Mahkemesi’ne gönderilir. Bunun üzerine Bölge İdare Mahkemesi tarafından yürütmenin durdurulması istemi hakkında karar verilir.

Konuyla ilgili detaylı bilgi almak için Yürütmenin Durdurulması Kararı Nedir? başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

8. İstinaf Mahkemesi Kararlarına Karşı Kanun Yolu

8.1 Temyiz

Danıştay dava dairelerinin nihai kararları ile bölge idare mahkemelerinin mevzuatta sayılan davalar hakkında verdikleri kararlar, başka kanunlarda aksine hüküm bulunsa dahi Danıştayda, kararın tebliğinden itibaren otuz gün içinde temyiz edilebilir. Daha detaylı bilgi için İdari Yargıda Temyiz Kanun Yolu konulu makalemize göz atabilirsiniz.