İşçiye İmzalatılan İbranamenin Geçerliliği

İş akdinin sona ermesiyle birlikte, işverenin kendisini ibra etmesi için işçiye imzalatmış olduğu ibra sözleşmeleri, yeni Borçlar Kanunu ile ilk kez düzenlenmiştir.  Öngörülen şartlara uyulmadığı takdirde ise ibra beyanının geçersiz sayılacağı hükme bağlanmıştır. İşverene nazaran güçsüz konumda olan işçinin sahip olduğu alacaklardan vazgeçmesi olağan görünmediğinden, imzalatılan ibranamenin geçerliliği çok ciddi şartlara bağlanmıştır. Türk Borçlar Kanunu’nda belirlenen bu şartları sağlamayan bir ibranamenin geçerliliğinden bahsedilemeyeceği gibi geçersiz bir ibranamenin işçi aleyhine kullanılması da mümkün değildir. Söz gelimi işçi kıdem tazminatı, fazla mesai gibi işçilik alacaklarını tahsil edememesi nedeniyle işverene karşı dava açarsa işveren geçersiz ibranameyi ileri süremeyecektir. Bu şekilde işçinin alacaklarına ulaşamamasının önüne geçilmek istenmiştir. 

Yazı İçeriği
1. Genel Olarak İbraname (İbra Sözleşmesi)
2. İbranamenin Geçerlilik Şartları
2.1. İbranamenin Yazılı Olması
2.2. İbranamenin Sözleşmenin Feshinden Bir Ay Sonra İmzalanması
2.3. Alacağın Türünün ve Miktarının Açıkça ve Detaylıca Belirtilmesi 
2.4. Ödemenin Eksiksiz ve Banka Aracılığıyla Yapılması
3. Yargıtay Tarafından Geçersiz Olarak Kabul Edilen İbranameler

İş akdi sonlandırılan işçiye işveren tarafından imzalatılan, işçinin alacaklarının tamamını aldığını ve başkaca bir alacağının kalamadığına ilişkin bu belgenin hukuk dilindeki karşılığı ibranamedir. Hangi şartlar halinde geçerli bir ibranameden bahsedilebileceği aşağıda daha detaylı şekilde ele alınmaktadır.

1. Genel Olarak İbraname (İbra Sözleşmesi)

6098 Sayılı Borçlar Kanunu’nun getirmiş olduğu en önemli yeniliklerden biri, uygulamada da örneği bir hayli fazla olan, işçi ve işveren arasında yapılan ibra sözleşmesidir. Kanunumuzda işçiyi koruma ve gözetme gereksinimini de dikkate alınarak işçinin işverenden alacağına ilişkin yapılacak ibranameler belirli geçerlilik şartlarına bağlamıştır.

İş hukukunda ibraname, işçinin işten ayrılırken ücret, fazla çalışma, yıllık ücretli izin alacağı, ihbar ve kıdem tazminatı gibi alacaklarını aldığına ve bir başka alacağı kalmadığına dair imzaladığı belgedir. Uygulamada ibraname; “İbra Belgesi”, “İbra Senedi”, “İbra Sözleşmesi” gibi çeşitli adlarla düzenlenmektedir.  Fakat içeriği itibariyle bazen başka bir sözleşme, feragat, menfi borç ikrarı ya da ödeme makbuzu niteliği taşımaktadır.

Yargıtay, iş hukukunun işçiyi koruyucu temel ilkesi gereğince ibranamenin dar yorumlanması ve işverenin işçiye olan borçlarının asıl sona erme nedenini ifa olarak ele alınması gerektiğinin altını çizmiştir. Yani aslında işverenin borcunu asıl sona erdiren hal alacaktan vazgeçilmesi değil, borcun ödenmesidir. Zaten işveren karşısında ekonomik olarak güçsüz durumda bulunan işçinin hak ve alacaklarından ibra ile vazgeçmesi, hayatın olağan akışına da uygun düşmemektedir.

İbranamede düzenlenen alacaklara ilişkin detaylı bilgi için “Fazla Mesai Ücreti“, “Yıllık Ücretli İzin Hakkı ve Süreleri” ve “Kıdem Tazminatı Nedir? Nasıl Hesaplanır?” başlıklı makalelerimizi inceleyebilirsiniz.

2. İbranamenin Geçerlilik Şartları

İşçi ile işveren arasında imzalanan ibranamenin hangi şartlarda geçerli olacağı Borçlar Kanunumuzun 420. maddesinde düzenlenmiştir.

“İşçinin işverenden alacağına ilişkin ibra sözleşmesinin yazılı olması, ibra tarihi itibarıyla sözleşmenin sona ermesinden başlayarak en az bir aylık sürenin geçmiş bulunması, ibra konusu alacağın türünün ve miktarının açıkça belirtilmesi, ödemenin hak tutarına nazaran noksansız ve banka aracılığıyla yapılması şarttır. Bu unsurları taşımayan ibra sözleşmeleri veya ibraname kesin olarak hükümsüzdür.

Hakkın gerçek tutarda ödendiğini ihtiva etmeyen ibra sözleşmeleri veya ibra beyanını muhtevi diğer ödeme belgeleri, içerdikleri miktarla sınırlı olarak makbuz hükmündedir. Bu hâlde dahi, ödemelerin banka aracılığıyla yapılmış olması zorunludur.”

2.1. İbranamenin Yazılı Olması

İşçi ile işveren arasında yapılacak olan ibranamenin muhakkak yazılı olması gerekmektedir. Aksi takdirde geçerli bir ibranamenin varlığından söz edilemez. Yapılan ibra sözleşmesinin bilgisayarla veya elle yazılması ya da noter huzurunda yapılması hususunda ise bir zorunluluk yoktur. Tartışmaya yer vermemek adına, noter huzurunda düzenlenmesi tavsiye edilirken, bu mümkün değilse ibranamenin işçi tarafından doldurulmasını ya da yazılması yerinde olacaktır. 

Önemli bir husus da ibraname metni ile imza arasında boşluk bırakılmaması gerektiğidir.

2.2. İbranamenin Sözleşmenin Feshinden Bir Ay Sonra İmzalanması

İbra sözleşmesinin geçerli olabilmesi için, iş sözleşmesinin sonra ermesinden başlayarak en az 1 aylık süre geçtikten sonra imzalanması gerekir.Her ne sebeple olursa olsun, iş sözleşmesi sona ermeden ibraname düzenlenemez. İş akdi sona ermeden önce düzenlenip işçiye imzalatılan ibranameler ise geçersiz kabul edilir. Yine iş ilişkisi sona erdikten sonra fakat bir ay geçmeden imzalanan ibraname de geçersiz olacaktır. Söz gelimi; iş sözleşmesi sona erdikten iki hafta sonra işçi ibraname imzalamışsa bu ibraname geçersizdir.

İbranamenin tarih içermemesi ve içeriğinden de fesih tarihinden sonra düzenlendiğinin açıkça anlaşılamaması durumunda ibranameye değer verilemez.

Yargıtay, ibraname için beklenmesi gereken 1 aylık süreye dair, 4857 sayılı İş Kanunu 19.maddesinde, feshe itiraz bakımından 1 aylık süre öngörüldüğünü ve bu süre içerisinde işçinin işe iadesi davası açma hakkı bulunduğunu altını çizerek bu sürenin işverenin olası baskılarını azaltmak ve iş güvencesi sağlamak amacıyla gerekli olduğunu vurgulamıştır.

2.3. Alacağın Türünün ve Miktarının Açıkça ve Detaylıca Belirtilmesi 

İbranamede muhakkak alacağın ve miktarının açıkça ve detaylıca belirtilmesi gerekmektedir. İşçi tarafından ibra edilen kıdem ve ihbar tazminatı, izin, fazla mesai ücreti gibi işçilik alacaklarının nitelik ve miktarları açık ve anlaşılır olarak ibraname içeriğinde yazılmalıdır.

2.4. Ödemenin Eksiksiz ve Banka Aracılığıyla Yapılması

Kanunda; “ödeme hak tutarına nazaran noksansız” olmalıdır. denmektedir. Buna göre; işçinin hak etmiş olduğu tüm alacaklarının eksiksiz olarak ödenmesi ibranamenin geçerlilik şartlarından biridir. İşçiye yapılan ödeme eksikse veya bir başka değişle kısmi bir ödeme yapılmışsa artık ibranamenin makbuz hükmünde olduğu Yargıtay’ca kabul edilmektedir.

6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun değinilen maddesinde, işverence yapılacak olan ödemelerin banka yoluyla yapılması zorunluluğunun getirilmesi, ibranamenin geçerliliği noktasında sonuca etkilidir. Ancak banka dışı yollarla yapılan ödemelerde de borç ibra yerine tamamen veya kısmen ifa yoluyla sona ermiş olur. İşçinin işverenden alacağının tam olarak ödenmesi halinde, borç, ibraname ile değil yapılan ödeme yani ifa ile sona erer. Banka yoluyla ödenmiş olmasa da, tamamının ödendiğinin başka yazılı delillerle ispatlanması durumunda, yapılan ibranamenin geçersizliğinin pratikte hiçbir değeri olmadığının altını çizmiştir.

3. Yargıtay Tarafından Geçersiz Olarak Kabul Edilen İbranameler

İbranamenin geçersizliğine yol açabilecek bir durumda kendi iradesiyle iş akdini sona erdiren, yani istifa eden işçinin imzaladığı ibranamede; “kıdem ve ihbar tazminatı alacaklarımı aldım” gibi ifadelere yer verilmesidir. Uygulamada ve Yargıtay içtihatlarında çelişki olarak kabul edilen bu durum ibranamenin geçersizliğine sebebiyet vermektedir.

Konuya ilişkin detaylı bilgi almak için “İstifa Eden İşçi Kıdem Tazminatı Alabilir mi? başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.