Fazla Mesai Hakkında

FAZLA MESAİ 

İşçilerin çalışma süreleri, işverenlerin, yönetim haklarını kötüye kullanmalarını engellemek amacıyla, İş Kanunu’nda ve İş Kanunu’na İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliğinde düzenlenmiş ve ‘’fazla mesai’’ birtakım koşullara bağlanmıştır.

İş Kanunu’nda Belirlenen Haftalık Çalışma Süresi

İş Kanunu’nda haftalık çalışma süresi 45 saat olarak belirlenmiş olup, aksi kararlaştırılmamışsa bu süre, işyerlerinde, haftanın çalışılan günlerine eşit ölçüde bölünerek uygulanır.  Tarafların anlaşması ile haftalık normal çalışma süresi, haftanın çalışılan günlerine, günde 11 saati aşmamak koşuluyla farklı şekilde dağıtılabilir. Günlük çalışma süresinin 11 saati geçemeyeceği kuralı emredicidir, 11 saatin üzerinde çalışma yapılması yasaktır.

Fazla Çalışmaya Getirilen Kanuni Sınırlamalar

• Yer altında maden işlerinde çalışan işçilere, İş Kanunu madde 42 ve 43’te sayılan haller (zorunlu ve olağanüstü nedenlerle fazla çalışma) dışında, fazla çalışma yaptırılamaz. Bu işçilerin, zorunlu veya olağanüstü nedenlerle fazla çalışması halinde de haftalık 37,5 saati aşan her bir saat fazla çalışma için, normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının %100’ünden az olmamak üzere artırılarak ücret ödemesi yapılır.

• Sağlık kuralları bakımından günde ancak 7,5 saat ve daha az çalışılması gereken işlerde fazla çalışma yaptırılamaz.

• Gece sayılan gün döneminde yürütülen işlerde fazla çalışma yaptırılamaz.

• Maden ocakları, kablo döşemesi, kanalizasyon, tünel inşaatı gibi işlerin yer ve su altında yapılanlarında fazla çalışma yaptırılamaz.

Fazla Çalışma Yaptırılması Yasak Olan Kişiler

• 18 yaşını doldurmamış işçiler,

• İş sözleşmesi ile veya toplu iş sözleşmesi ile önceden veya sonradan fazla çalışmayı kabul etseler bile, işyeri hekiminin veya Sosyal Sigortalar Kurumu Başkanlığı hekiminin, bunların bulunmadığı yerlerde herhangi bir hekimin raporu ile fazla çalışmaya sağlıklarının elvermediği belgelenen işçiler,

• Gebe, yeni doğum yapmış ve çocuk emziren işçiler,

• Kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalıştırılan işçilere fazla çalışma yaptırılamaz.

İş Kanunu’nda, işçinin, iş sözleşmesinde kararlaştırılan haftalık çalışma süresine göre ikili bir ayrım bulunmaktadır. Bunlar;

1-Fazla Süreli Çalışma 

Haftalık çalışma süresinin sözleşmelerde 45 saatin altında belirlendiği durumlarda, uygulanan haftalık çalışma süresini aşan ve 45 saate kadar yapılan çalışmalar “fazla süreli çalışma” olarak nitelendirilmektedir. Yönetmeliğe göre; bu tür fazla çalışmalar için işçinin onayının alınması gerekmekte ise de, uygulamada iş sözleşmesinde genellikle çalışma süresi 45 saat olarak belirlendiğinden uygulamada sık rastlanılmaktadır. 45 saatin üzerindeki her saat normal ücretin yüzde 50 fazlası ile ücretlendirilir.

2-Fazla Çalışma

Oldukça yaygın olan “fazla çalışma” durumu ise kanunda yazılı koşullar çerçevesinde haftalık 45 saati aşan çalışmalardır. Fazla çalışma da üçlü bir ayrıma tabi tutulmaktadır:

• Normal Fazla Çalışma

Ülkenin genel yararları yahut işin niteliği veya üretimin artırılması gibi nedenlerle yapılan fazla çalışmalar, “normal fazla çalışma” ifade edilmektedir. Tüm fazla çalışma halleri gibi normal fazla çalışma da belirli şartlara bağlanmıştır. Normal fazla çalışma yaptırmak isteyen işverenin, işçinin onayını alması gerekmektedir. Bu onay, işçinin işe girişinde veya sonrasında alınabilir. Fazla Çalışma Yönetmeliği’ne göre, fazla çalışma ihtiyacı olan işverence onay, her yılbaşında işçilerden yazılı olarak alınır. İşe giriş esnasında işçiden alınmış yazılı onayın geçerliliği de bir yıldır. Yargıtay içtihatlarına göre; onay koşulunun gerçekleşmesinden ve fazla çalışma yapılacağının işçilere duyurulmasından sonra işçinin fazla çalışma yükümlülüğü doğar. İşçinin fazla çalışma yükümlülüğü doğduktan sonra ise haklı bir mazereti olmaksızın fazla çalışma yapılması halinde iş sözleşmesinin tazminatsız olarak feshedilmesi gündeme gelebilir. Bununla birlikte, fazla çalışma süresi de sınırsız olmayıp, bu sürenin yılda 270 saatten fazla olamayacağı hüküm altına alınmıştır.

• Zorunlu Fazla Çalışma

Bir arıza sırasında veya bir arızanın mümkün görülmesi halinde veya makineler veya araç ve gereç için hemen yapılması gerekli acele işlerde yahut zorlayıcı nedenlerin ortaya çıkmasında halinde yapılan fazla çalışmalar, “zorunlu fazla çalışma” olarak anılmaktadır. Niteliği gereği zorunlu fazla çalışma için işçinin onayı aranmayacak olup, işyerinin normal çalışmasını sağlayacak dereceyi aşmaması gerekir.

• Olağanüstü Fazla Çalışma

Seferberlik sırasında yurt savunmasının gereklerini karşılayan işyerlerinde yapılan ve lüzum görülürse Bakanlar Kurulunca günlük çalışma süresinin işçinin en çok çalışma gücüne çıkarılabileceği fazla çalışmalar ise olağanüstü fazla çalışmalardır.

Ara Dinlenmesi Süreleri

Günlük çalışma süreleri kesintisiz olmayıp, İş Kanunu işçilere ara dinlenme süreleri verilmesi zorunluluğunu getirmiştir. Ara dinlenme süreleri şöyledir:

Ara dinlenme süreleri, çalışma süresine dâhil değildir.

Yargıtay Uygulaması

Kanunda öngörülmemekle birlikte Yargıtay uygulamasına göre, 11 saati geçen çalışmalarda, ara dinlenme süresi 1,5 saat olarak kabul edilmektedir.