İnternet Ve Sosyal Medya Üzerinden Hakaret Suçu Ve Cezası

Hakaret, genel itibariyle onur kırma, onura dokunma, küçük düşürücü söz veya davranış olarak tanımlanmaktadır. Hakaret suçu mağdurun yüzüne karşı işlenebileceği gibi, belirli şartların bulunması halinde mağdurun yokluğunda da işlenebilmektedir. Kanun koyucu bu durumu da dikkate alarak internet yayınları ve sosyal medya paylaşımları üzerinden hakaret suçunun işlenebileceğini kabul etmiştir.

Türk Ceza Kanunu hakaret suçunun sosyal medya ve internet gibi bilişim sitemleri üzerinden gerçekleştirilmesi durumunu suçun nitelikli hali olarak öngörmüştür. Yani Facebook, Twitter, YouTube gibi sosyal medya üzerinden başkalarına hakaret eden kişilere, TCK’da hakaret suçu için öngörülen cezai yaptırımın, ağırlaştırılmış hali uygulanır. Zira, sosyal medyanın bir amacı da, kişilerin yapmış oldukları paylaşımları, toplumun, fiziki dünyada ulaşabileceklerinden daha geniş bir kesimine iletmek istemeleridir. Dolayısıyla, kişi, konusu suç teşkil eden bir paylaşım yaptığında, bu paylaşımı bilerek ve isteyerek yayma düşüncesiyle yapmış gibi kabul edilir. Yasa koyucunun, hakaret suçunun alenileştirilmesine ilişkin özel düzenlemesi ise TCK madde 125/4’te yer bulmakta olup, bu durumda ceza, altıda bir oranında artırılır.  Dolayısıyla hakaret suçunun internet yoluyla alenen işlenmesi hali, verilecek cezanın artırılmasına neden olacak şekilde, suçun nitelikli halidir.

Sosyal medyanın insanları bilgilendirme, fikir ve içerik paylaşımı yaparak sosyalleşme işlevine karşın yarattığı başlıca olumsuz etkilerden biri, sanal zorbalıktır. Bazı kötü niyetli kişiler tarafından, tanınmaları mümkün olmayacak sahte sosyal medya hesapları açılarak, diğer kullanıcılara hakaret etme ya da aşağılayıcı paylaşımlarda bulunma gibi olumsuz davranışlar sergilenebilmektedir. Sahte hesap üzerinden hakaret içerikli bazı paylaşımlar, Türk Ceza Kanunu açısından “suç” kapsamına dahil edilebileceğinden, buna maruz kalan kişilerin başvurabilecekleri birtakım hukuki yollar vardır.

1. Hakaret Suçu Nedir?

Hakaret suçu, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nda “Şerefe Karşı Suçlar” başlığı altında yer alan 125.-131. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Buna göre, hakaret suçu, farklı şekillerde oluşabilir.

• Bir kimseye onur, şeref ve saygınlığını incitecek ölçüde, somut bir fiil veya olgu isnat edilmesi, hakaret suçunun oluşması için yeterlidir.
• Sövmek suretiyle bir kimsenin onur, şeref ve saygınlığına saldırmak da hakaret suçu teşkil eden bir diğer durumdur.

Hakaret suçunun fiil unsurunu somut bir fiil veya olgu isnat edilmesi veya da sövmek oluşturur. Bu fiillerin mağdurun yüzüne karşı işlenebilmesi mümkün olduğu gibi mağdurun gıyabında yani yokluğunda da işlenmesi mümkündür. Kanunda hakaret suçunun sesli, yazılı veya görüntülü bir iletiyle işlenmesi hali de düzenlenmiştir. Günümüz koşullarında yaygınlaşan sosyal medya ve internet kullanımı bu durumu kolaylaştırmaktadır.

Hakaret suçunun konumuzla ilgili olarak Türk Ceza Kanunundaki düzenlemesi ise şu şekildedir:

5237 sayılı Türk Ceza Kanunu

Madde 125-

(2) Fiilin, mağduru muhatap alan sesli, yazılı veya görüntülü bir iletiyle işlenmesi halinde, yukarıdaki fıkrada belirtilen cezaya hükmolunur.

İnternet yoluyla hakaret suçunun temelini oluşturan ilgili kanun metninden de anlaşılacağı üzere hakaretin sosyal medya veya internet üzerinden herhangi bir şekilde mağdura iletilmesi halinde de fail hakkında hakaret suçuna ilişkin ceza verilecektir.

1.1. Hangi Kelimeler İnternet Yoluyla Hakaret Suçunu Oluşturur?

İnternet yoluyla hakaret etme suçunu oluşturan kelime ve söz kalıplarının teker teker sayılabileceği sınırlı bir listeden bahsedilmesi elbette mümkün değildir. Genel kapsamda özetlenecek olursa, internet yoluyla kişinin haysiyet, onur şeref ve saygınlığını zedeleyecek, rencide edecek, sövme yoluyla yapılan her türlü saldırının varlığı bu suçun kapsamındadır. Uygulamada en sık görülen haliyle, internet üzerinden bir başka kullanıcıya sarf edilmiş; “salak”, “aptal”, “şerefsiz” ve benzeri tüm onur kırıcı sözler kuşkusuz hakaret suçu kapsamındadır.

Bunun haricinde bir kimsenin dış görünüşüne, paylaştığı fotoğraflara fiziksel ve ruhsal bütünlüğünü bozmak maksadıyla olumsuz ve hakaret içerikli yorumlar yazmak da hakaret suçunu oluşturabilir. Hatta kişinin gerçekte de var olan belirli bir özelliğini, sırf kişiyi aşağılayarak rencide etmek adına kötü niyetli olarak vurgulamak dahi hakaret suçunu oluşturabilir.

Diğer taraftan, geniş çapında tanınan sanatçı, sporcu, politikacı gibi kişilere yapılan eleştiriler suç oluşturmamakla birlikte eleştirinin sövme ve hakaret boyutuna geçmesi halinde hakaret suçundan bahsedilebilir.

1.2. İnternet Yoluyla Hakaret mi İnternet Yoluyla Tehdit mi?

Bazı durumlarda söz konusu hak ihlalinin hakaret suçu olarak mı yoksa tehdit suçu olarak mı değerlendirilebileceği karıştırılabilmektedir. Bilhassa suçun unsurları bağlamında hukuki irdelemeleri yapıldığında, internet üzerinden tehdit suçu, hakaret suçundan her anlamda farklı şekillerde oluşan ve farklı sonuçları olan bir suç tipidir.

Tehdit suçu, haksız bir zarara veya kötülüğe uğratılacağının bir kimseye bildirilmesiyle meydana gelir. Tehdit suçunun meydana gelmesi için ağır ve haksız bir zarara uğratılacağının mağdura bildirilmesi yeterlidir. Hakaret suçunda ise zarara veya kötülüğe uğratmak amaçlanmamaktadır.

Tehdit suçunun özellikle sosyal medya üzerinden internet yoluyla işlenme şekilleri ve bu suça maruz kalanların başvurabilecekleri hukuki yollar, Sosyal Medya ve İnternet Yoluyla Tehdit yazımızda incelenmiştir.

Tüm bunlara karşın, dilekçe hakkı, basın yayın hakkı, iddia ve savunma dokunulmazlığı gibi temel haklar kapsamında yapılan birtakım sosyal medya paylaşımlarının hakaret suçunu oluşturduğundan bahsedilemez.

2. İnternet Yoluyla Hakaret Suçunun İspatı

Twitter, Instagram, Facebook gibi herhangi bir sosyal medya uygulaması üzerinden hakaret içerikli paylaşım yahut yorum yapıldığında, failin IP adresi sayesinde fiziki adresine ulaşmak oldukça kolaydır. Fakat söz konusu uygulamaların sahibi olan şirketler, kişisel verilerin korunması adına hesaplara ait IP adresi paylaşımı yapmama konusunda oldukça katı kurallara sahiplerdir. Bu sebeple şikayet mercileri bu konuda başkaca araştırmalar yapmak suretiyle kişiye ulaşmaya çalışmaktadırlar. Kaldı ki uygulamada çoğunlukla, mağdurlar, bu suçu işlemiş olabileceğinden kuşkulandığı şüphelilerin bilgilerini de şikayet mercileriyle paylaşmakta ve araştırmalar öncelikle bu kişiler üzerine yoğunlaştırılmaktadır. Keza, şikayet mercilerince yapılacak başkaca araştırmalar ve delil toplanması suretiyle suçun faili olan kişiye ulaşılabilmekte, suç ispat edilebilmektedir.

Detaylı Bilgi için IP Adresi Suçlunun Tespiti İçin Yeterli midir? başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

3. İnternet Yoluyla Hakarete Uğranılması Halinde Yapılması Gerekenler

Herhangi bir sosyal medya uygulamasından hakaret içerikli paylaşım görüldüğünde öncelikle yapılması gereken söz konusu içeriğin her ihtimale karşı bir kaydının alınmasıdır. Ardından, söz konusu paylaşım hangi site üzerinden yapılmışsa ilgili kullanıcı hesabı şikayet edilip daha fazla mağdur olmamak adına site yöneticilerinden hesabın kapatılması talep edilmelidir. Hesap, sahteyse kısa sürede hesap sahibine paylaşımların silinmesi yahut hesabın kapatılması için site tarafından ihtar gidecek yahut site yöneticileri tarafından gerek görülürse hesap direkt dondurulacaktır.

Devamında, kişilik haklarına saldırı niteliğinde olan bu paylaşım hakkında, Cumhuriyet Başsavcılığına yahut en yakın emniyet birimine gidilerek şikayet başvurusu yapılmalıdır. Uygulamada çoğunlukla mağdurlar tarafından, suça konu içeriğin bulunduğu link, paylaşıma ilişkin ekran görüntüsü ve tüm detayları kapsayan yazılı bir şekilde şikayet dilekçesi ile başvuru yapılmaktadır. 

Twitter, Facebook, Instagram gibi şirketler genellikle suça konu paylaşımın yapıldığı IP adreslerini soruşturma mercileriyle paylaşmamayı tercih ettiklerinden, Savcılık TİB’den IP adresi araştırması talep eder. Tüm bu araştırmaların ardından eğer şüpheliye ulaşılırsa şüphelinin savunması alınır. Toplanan deliller nihayetinde Savcılıkça sosyal medya üzerinden hakaret suçunun oluştuğu kanaatine varılırsa şüpheli hakkında ceza istemiyle iddianame yazılarak görevli ve yetkili mahkemeye sunulur. Mahkemenin iddianameyi kabul etmesi halinde, suç isnat edilen sanık aleyhine internet yoluyla hakaret suçunu işlediğinden bahisle cezalandırılması istemiyle ceza davası açılır. Diğer taraftan, suçun oluştuğunu ispatlayacak kuvvette yeterli delil toplanamaz yahut toplanan deliller suçun oluşmadığını ortaya çıkarır ise, savcılık, kovuşturmaya yer olmadığına karar verir. Bu kararın uygulamadaki yaygın söyleyişi, takipsizlik kararıdır.

Fakat Twitter ve Instagram’ın Türkiye’de temsilcilikleri olmadığından söz konusu sahte hesabın sahibini bulmak oldukça zor bir hal almaktadır. Bu sebeple, olası bir takipsizlik kararının mümkün olduğunca önüne geçilebilmesi adına, şikayet dilekçesinde, şüphelinin kimliğini bulmaya yardımcı olabilecek nitelikte her türlü bilgiye yer verilmelidir. Tespit edilebilirse, şüphelinin adresi ve diğer tüm bilgileriyle beraber elde edilen deliller ve muhakkak ki şikayete konu edilen hakaret içerikli paylaşımın bir nüshası dilekçeye eklenmelidir.

Soruşturmanın sonuçlanma süresi, savcılık makamının yoğunluğuna ve şikayete konu suçun ve delillerin teferruatına bağlı olup, uygulamada, en az 6 ay ve hatta daha uzun sürebilmektedir.

4. İnternet Yoluyla Hakaret Suçunda Koruma Talebi

Sosyal medya uygulamaları başta olmak üzere internet üzerinden hakarete uğrayarak kişilik hakları ihlal edilen kişinin mahkemeden koruma talep etmesi mümkündür.

4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu

Madde 24 –“Hukuka aykırı olarak kişilik hakkına saldırılan kimse, hakimden, saldırıda bulunanlara karşı korunmasını talep edebilir.”

Madde 25 –“Davacı, hakimden saldırı tehlikesinin önlenmesini, sürmekte olan saldırıya son vermesini, sona ermiş olsa bile etkileri devam eden saldırının hukuka aykırılığının tespitini isteyebilir. Davacı bunlarla birlikte düzeltmenin veya kararın üçüncü kişilere bildirilmesini ya da yayımlanması isteminde de bulunabilir.”

Ülkemizde yargı süreçleri oldukça uzun sürebildiğinden, şikayete konu hak ihlalinin yargı mercilerince incelendiği esnada, daha fazla hak ihlaline maruz kalmamak adına yapılmış bir hukuki düzenlemedir.

5. İnternet Yoluyla Hakaret Suçunda Zamanaşımı

Hakaret suçunda zamanaşımı süresi 8 (sekiz) yıldır bu süre içerisinde fiil ve failin öğrenilmesinden itibaren 6 (altı) ay içinde şikayette bulunulmalıdır. Eğer 8 yıl içerisinde fail ve fiilin öğrenilmesi söz konusu olmazsa artık bu hakaret suçu bakımından soruşturma ve kovuşturma yapılması imkanı ortadan kalkar nitekim suç zamanaşımına uğramıştır.

6. İnternet Yoluyla Hakaret Suçunda Şikayet

Hakaret suçu takibi şikayete bağlı suçlar kategorisinde olan bir suçtur. Savcılığın söz konusu suçu fark etmesi halinde resen yani kendiliğinden soruşturma başlatma yetkisi bulunmamaktadır. Soruşturmaya başlanabilmesi için mağdurun şikayette bulunması gereklidir.

Mağdur, hakaret içerikli paylaşımı gördüğü andan itibaren 6 ay içerisinde şikayet hakkını kullanmalıdır, aksi halde şikayet hakkını kaybetmiş varsayılır. Detaylı bilgi için Bilişim Suçlarında Şikayet Nasıl Yapılır? başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

6.1. Hakaret Suçunda Şikayetten Vazgeçme

Her ne kadar mağdur hakaret suçu dolayısıyla  şikayette bulunmuş olsa dahi bu şikayetten vazgeçebilmesi mümkündür. Vazgeçme gerek soruşturma aşamasında gerek kovuşturma aşamasında yapılabilir. Kovuşturma aşamasında şikayetten vazgeçilebilmesi sanık tarafından da bu vazgeçmeyi kabul etmesine bağlıdır. Sanık şikayetten vazgeçmeyi kabul etmeyerek yargılamanın tamamlanmasını isteyebilir. Sanık suçtan aklanacağını düşünmekteyse mağdurun şikayetten vazgeçmesini kabul etmeyip yargılamanın devam etmesini ve kendisinin suçsuz olduğunun mahkeme kararıyla kesinleşmesini isteyebilmektedir. Kovuşturma aşamasında şikayetten vazgeçilmesi halinde açılmış olan dava düşecektir. Şikayetten vazgeçmek mümkünken tekrar vazgeçip şikayet hakkının tekrar kullanılması mümkün değildir dolayısıyla mağdur şikayetten vazgeçmeden vazgeçemez.

7. İnternet Yoluyla Hakaret Suçunda Görevli ve Yetkili Mahkeme

Ülkemizde internet yoluyla hakaret suçuna bakmakla görevli mahkeme Asliye Ceza Mahkemesidir.

Diğer taraftan, 5561 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun m.9’un hakaret suçuna uygulanıp uygulanamayacağı karıştırılabilmektedir. Bu mevzuat düzenlemesinde “İnternet erişimini kısıtlamaya, durdurmaya ve engellemeye dair kararlar Sulh Ceza Mahkemeleri tarafından verilebileceğinden bu durumlara ilişkin tedbir işleminin asliye mahkemelerince yapılamayacağı” yer verilmektedir. Fakat mevzuatımızda, bahsi geçen kanun ancak ve ancak kanunda katalog halinde sıralanan belli suçlar için uygulama alanı bulmuş olup hakaret ve iftira buna dahil değildir. Dolayısıyla, internet üzerinden hakaret suçu, 5561 sayılı özel yasanın kapsamında olmadığından Sulh Ceza Mahkemesinin görevli olduğundan bahsetmek mümkün değildir.

İnternet üzerinden hakaret suçuna maruz kalan kişi, bu haksız eylemin cezalandırılması için şikayette bulunabileceği gibi maddi ve manevi talepli tazminat davası da açabilir.

Konunun daha geniş çapta ele alındığı internet yoluyla işlenebilecek suçlar ve cezalarına ilişkin detaylı bilgi için İnternet Suçları ve Cezaları Hakkında Bilgi Sahibi misiniz? başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

8. İnternet Yoluyla Hakaret Suçunda Soruşturma Ve Kovuşturma

8.1. Soruşturma Aşaması

Hakaret suçu, şikayete tabi bir suç olduğu daha önce de bahsedilmişti. Hakaret suçuna ilişkin, suç işleyen kişi hakkında cezai soruşturma başlatılabilmesi ve sonrasında ceza mahkemelerinde yargılanmasının sağlanabilmesi için, öncelikle yetkili mercilere suç duyurusunda bulunulması gerekir. Dolayısıyla, hakaret suçunda ceza yargılaması süreci, mağdurun, suç duyurusunda bulunmasıyla başlar. Ceza yargılamasının ilk aşaması olan soruşturma süreci böylece başlamış olur. Soruşturma sürecini Cumhuriyet savcısı yürütür, ihbar ya da şikayet üzerine harekete geçen savcı işin gerçeğini araştırır ve delilleri toplar. Failin bulunması, meydana gelen fiilin suç unsuru taşıyıp taşımadığının tespiti ve söz konusu fiilin fail tarafından işlendiğinin araştırılması bu kapsamdadır.

İnternet yoluyla işlenen hakaret suçu soruşturmalarında, en çok zorlanılan konu ise hakaret içerikli yayınların ortadan kaldırılabilme hızıdır. Herkesçe bilindiği üzere, hakaret niteliği taşıyan içeriğin tek bir tuşla internet ortamından silinmesi ihtimali çok yüksektir. Bu nedenle ilgili cezai soruşturmada savcılık tarafından re’sen araştırma yapılmasına rağmen mümkün olan en kısa sürede delillerin toplanması son derece önemlidir. Kanaatimizce, herhangi bir hak kaybı yaşanmaması adına, süreç içinde delillerin yok edilmesi ihtimali gözetilmeli ve sadece suç duyurusunda bulunmakla yetinilmemelidir. Aynı zamanda delillerin toplanmasına ilişkin, yetkili mercilere talepte bulunulması ve gecikme yaşanmaması adına sürecin yakından takip edilmesi son derece elzemdir.

8.1. Kovuşturma (Yargılama) Aşaması

Hazırlanan iddianamenin asliye ceza mahkemesi tarafından kabul edilmesiyle beraber kovuşturma aşamasına geçilmiş olur. Bu aşama artık ortada bir ceza davası vardır. Kovuşturma aşamasında hakim, dosya kapsamındaki delilleri değerlendirerek ve gerekirse resen araştırmalarını yaparak hakaret suçunu işleyen kişi hakkında gereken cezayı hükmeder.

9. Sıkça Sorulan Sorular