Yıllık izin, çalışanlara beden ve ruh sağlıklarının korunması adına işçilere tanınmış ve anayasal güvence altına alınış oldukça önemli bir haktır. Çalışana izin hakkı tanınmadan kesintisiz olarak çalıştırılması da hukuka aykırıdır. Yıllık ücretli izin tahmin edileceği üzere sınırsız ve belirlenmesi çalışanın inisiyatifinde olan bir izin türü değildir. Bu hususta işverenin onayı ve önerisi gereklidir. Hal böyle olunca bazı hallerde işverenler işçilerin yıllık izin kullanmasını engelleyebilmektedir. Yıllık izinlerin kullanılmaması halinde ise kullanılmayan yıllık izinlerin ücretleri işverenlerce işçilere ödenmelidir.
Yazı İçeriği
1. Yıllık Ücretli İzin Nedir?
2. Yıllık Ücretli İzne Hak Kazanılması
3. Yıllık Ücretli İznin Hesaplanması
4. Kullanılmayan Yıllık İzinlerin Akıbeti
5. Yıllık Ücretli İznin Ücrete Dönüşmesi
6. Devlet Memurları İçin Kullanılmayan Yıllık İzinler
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası madde 50’de “Çalışma ve Dinlenme Hakkı” düzenlenmiş olup;
- “Kimse, yaşına, cinsiyetine ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamaz.
- Küçükler ve kadınlar ile bedeni ve ruhi yetersizliği olanlar çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar.
- Dinlenmek, çalışanların hakkıdır.
- Ücretli hafta ve bayram tatili ile ücretli yıllık izin hakları ve şartları kanunla düzenlenir.”
şeklinde hükme bağlanmıştır. İşbu hüküm uyarınca hem özel sektörde hem de kamu da çalışanlara yıllık ücretli izin hakkı tanınmaktadır.
1. Yıllık Ücretli İzin Nedir?
Yıllık ücretli izin bir iş yerinde, işe başladığı günden itibaren en az 1 yıl çalışmış işçilere tanınmış olan kaynağını anayasadan alan bir dinlenme hakkıdır. Bu nedenle, işçinin yıllık izin hakkından feragat etmesi, kullanmaktan vazgeçmesi, ya da yerine çalışması karşılığında ücret alması söz konusu değildir. Bir yıllık süre içinde İş Kanunu madde 55’te sayılan sebepler haricinde işçinin işe devamlılığının kesilmesi durumunda, bu kesintinin olduğu süre hesaplanır, hesaplanan süre gelecek yıllık ücretli izin hakkı kazanabilmesi için gerekli olan bir yıla eklenir. İşçi gelmediği sürenin de eklenmesi ile birlikte yıllık izne hak kazanır hale gelir.
Konuya ilişkin detaylı bilgi için “Yıllık Ücretli İzin Hakkı ve Süreleri” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.
2. Yıllık Ücretli İzne Hak Kazanılması
Yıllık ücretli izin tanıma bakıldığında yıllık ücretli izne hak kazanmanın ilk koşulunun 1 yıllık çalışma süresinin olduğu görülmektedir. Aynı işveren için 1 yıllık çalışma süresini dolduran işçiler, kanunda belirtilen sürelerden az olmamak üzere yıllık izne hak kazanacak ve bu dinlenme sırasında işçiler çalışırmış gibi ücrete hak kazanacaklardır. 1 yıllık süre hesabında, deneme süreleri de nazara alınmaktadır. Hafta tatilleri, bayram, genel tatil günleri, doğum öncesi ve sonrası verilen kadın işçiye verilen süreler, evlenme, ölüm hallerinde verilen izinler ve benzeri süreler çalışılmadığı halde bu 1 yıllık süre hesabında çalışılmış gibi sayılacaktır. Mevsimlik işçiler ve kampanyalı işlerde çalışan işçiler ise, bu ücrete ve izine hak kazanamayacaklardır.
Yıllık izne dair ücretin hesabı da İş Kanunu’nun 57. Maddesinde düzenlenmiş olup, maddeye göre işveren yıllık ücretli iznini kullanan her işçiye yıllık izin dönemine dair olan ücretini ilgili işçinin izne başlamasından önce peşin veya avans olarak ödemek zorundadır. Bu noktada ücretin izinden evvel ödeneceği hususu önem arz etmektedir. Çünkü kanun koyucu işçinin bu izin halinde iş ve yoğun tempodan uzak olarak mutlak dinlenmesini amaçlamıştır.
3. Yıllık Ücretli İznin Hesaplanması
Kanunda günlük, haftalık veya aylık olarak belirli bir ücrete dayanmayan işçilerin yıllık izin ücretinin, son bir yıllık süre içinde kazandığı ücretin fiili olarak çalıştığı günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalamaya göre belirleneceği hüküm altına alınmıştır. Son 1 yılda işçinin ücretine zam yapılmış olması halinde çıkacak karmaşayı önlemek adına kanunun getirdiği düzenleme; izin ücreti işçinin izne çıktığı ayın başı ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanması şeklindedir. Yüzde usulünün uygulandığı işyerlerinde ise, bu ücret yüzdelerden toplanan para dışında işveren tarafından ödeneceği ifade edilmiştir.
4. Kullanılmayan Yıllık İzinlerin Akıbeti
Her ne kadar İş Kanunu’nda yıllık izin hakkı belirlenmiş ise de, genellikle işverenler işçilerin yıllık izin haklarını gereği gibi ya da hiç kullandırmamaktadır. İşten ayrılmayı düşünen işçiler yıllık izinlerinin yanacağını düşünerek, iş akdini sonlandırmadan önce birikmiş yıllık izinlerini kullanmaktadırlar. Oysaki iş akdi devam ederken, yıllık izin hakkı yerine ücret ödenmesi mümkün değil ise de, iş akdinin sona ermesi ile yıllık izin hakkı ücrete dönüşmektedir. Üstelik işçinin iş sözleşmesinin, işçi veya işveren tarafından, haklı veya haksız olarak feshedilmesinin yıllık izin ücretine etkisi bulunmamaktadır. İşçi, iş sözleşmesinin sona ermesiyle birlikte, yıllık ücretli izin hak kazanacaktadır.
İşverenler, genellikle iş sözleşmesinin sona ermesini müteakip, yıllık ücretli izin alacağını ödemekten kaçınmakta, uyuşmazlık yargıya taşınmaktadır. Yıllık izin ücretlerinin ödendiğini ispatlama yükü, işverende olup, işveren, işçinin yıllık ücretli izinlerini kullandığını yıllık izin defteri veya benzeri belge ile ispatlamalıdır. Diğer işçilik alacakları gibi yıllık ücretli izin alacağı da zamanaşımına tabi olup, iş akdinin sona ermesinden itibaren beş yıllık zamanaşımına tabidir. Beş yıllık sürenin iş sözleşmesi sona erdikten sonra işlemeye başlayacaktır.
5. Yıllık Ücretli İznin Ücrete Dönüşmesi
Bu husus İş Kanunu madde 59’da “Sözleşmenin Sona Ermesinde İzin Ücreti” başlığı altında düzenlenmiştir;
“İş sözleşmesinin, herhangi bir nedenle sona ermesi halinde işçinin hak kazanıp da kullanmadığı yıllık izin sürelerine ait ücreti, sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücreti üzerinden kendisine veya hak sahiplerine ödenir. Bu ücrete ilişkin zamanaşımı iş sözleşmesinin sona erdiği tarihten itibaren başlar.”
işbu hükümden de anlaşılacağı üzere; işçinin haklı veya haksız sebeple iş akdini feshetmiş olması halinde işçinin kullanmadığı yıllık izinlerden doğan ücret ödenmelidir. Ödenecek ücret sözleşmenin sona erdiği tarihteki ücret üzerinden hesaplanmalıdır. Örneğin; çalışanın 2015 senesinde 2020 senesine kadar kullanmamış olduğu her sene 5’er gün izni olması halinde 2020 senesinde 30 günlük bakiye izni olduğu görülmektedir. Bu durumda işçinin 2020 yılında ücreti esas alınarak hesaplama yapılıp ödeme yapılacaktır. Yıllık ücretinin işçiye ödenmemesi halinde işçinin ücretin tahsili için yasal yollara başvurabilmektedir.
6. Devlet Memurları İçin Kullanılmayan Yıllık İzinler
657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu tabi devlet memurları için yıllık izin prosedürü farklılık arz etmektedir. Devlet Memurları Kanunu madde 103’te;
“Yıllık izinler, amirin uygun bulacağı zamanlarda, toptan veya ihtiyaca göre kısım kısım kullanılabilir. Birbirini izleyen iki yılın izni bir arada verilebilir. Cari yıl ile bir önceki yıl hariç, önceki yıllara ait kullanılmayan izin hakları düşer.
Öğretmenler yaz tatili ile dinlenme tatillerinde izinli sayılırlar. Bunlara, hastalık ve diğer mazeret izinleri dışında, ayrıca yıllık izin verilmez.
Hizmetleri sırasında radyoaktif ışınlarla çalışan personele, her yıl yıllık izinlerine ilaveten bir aylık sağlık izni verilir.”
Hükmü yer almaktadır. İşbu kanuna tabi kamu görevlilerin içinde bulundukları yıl ve geçmiş yıllara ait yıllık ücretli izinler yanar. Örnekle açıklamak gerekirse; 2022 yılında yalnızca 2021 yılından kalan izinler kullanılabilir 2020 yılı öncesi kalan yıllık ücretli izinler ise artık kullanılamaz.
