Çek, kambiyo senetlerinden biri olup Türk Ticaret Kanunu’nun 780-823. maddeleri arasında ve Çek Kanunu’nda düzenlenmiştir. Yargıtay 19. Hukuk Dairesi’nin 12.10.2015 tarih ve 2015/432 E., 2015/12597 K. sayılı ilamında da, diğer kararlarında olduğu gibi bu tanım belirtilmiştir: “TTK’nın 780. maddesine göre çekin kayıtsız ve koşulsuz belli bir bedelin ödenmesi için yapılan havale ve ödeme aracı olduğu…” Fakat muhatap bankaya ibraz edilen çek her zaman ödenmeyebilir. Bunun birincil sebebi ise keşidecinin bankadaki çek hesabında çek üzerinde yazılı miktar kadar paranın bulunmaması halidir. İşbu durumda keşideci karşılıksız çek tanzim edilmesi söz konusu olur ve bu durum hukukumuzda yaptırımları olan bir suçtur.
Yazı İçeriği
1. Karşılıksız Çek Nedir?
2. Çekin Karşılıksız Olduğunun Tespiti
3. Çek Düzenleme Ve Çek Hesabı Açma Yasağı
4. Çek Düzenleme Ve Çek Hesabı Açma Yasağı Kimler Hakkında Uygulanır?
5. Çek Düzenleme Ve Çek Hesabı Açma Yasağı Kararı Sonrası Süreç
6. Karşılıksız Çek ve Ceza Davası Kararının Etkisi
7. Çek Yasağının Süresi
Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde çele ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikayeti üzerine adli para cezasına hükmedilebilir. Bunun yanında mahkeme keşideciyi, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına hükmedebilmektedir.
1. Karşılıksız Çek Nedir?
Bir çekin ibraz süresi içerisinde karşılığının ödenebilmesi için, çeki düzenleyenin, muhatabın nezdinde, üzerinde tasarruf yetkisinin bulunduğu bir karşılığın olması gerekmektedir. Hamili tarafından ibraz süresi içerisinde ibraz edildiği halde, çeki düzenleyenin muhatap nezdinde tasarruf edebileceği bir karşılık bulunmadığı takdirde çek, karşılıksız kalacak ve karşılıksızdır işlemi uygulanacaktır. Çekin karşılıksız çıkması veya belirlenen diğer yükümlülüklere aykırılık olması hallerinde ilgililer hakkında uygulanacak yaptırımlar 5941 sayılı Çek Kanunu’nda düzenlenmektedir. İlgili kanunun 1. Maddesi, çekin karşılıksız olması veya belirlenen diğer yükümlülüklere aykırılık halinde uygulanacak yaptırımların Çek Kanunu’nda düzenlendiğini belirtmiştir.
Bu konuda detaylı bilgi edinmek için sitemizde yer alan “Karşılıksız Çek” başlıklı makalemizi inceleyebilirsiniz.
2. Çekin Karşılıksız Olduğunun Tespiti
Çekin karşılıksız olduğuna dair işlem, muhatap tarafından yapılır. Hamilin talepte bulunması halinde, karşılıksızdır işleminin nasıl yapılacağı Çek Kanunu’nda düzenlenmiştir. İlgili kanunun 3. Maddesinde, karşılıksızdır işleminin, hamilin talebi halinde ve çekin arka yüzüne kanunda sayılan bilgiler yazılarak muhatap banka yetkilisi tarafından imzalanmak sureti ile yapılacağını düzenlenmiştir.
Bununla birlikte, karşılıksızdır işleminin yapılabilmesi için, muhatap bankanın yetkilisi tarafından kanunda yazılması gerektiği belirtilen bilgiler yazıldıktan sonra hamilin de çeki imzalaması gerekmektedir. Hamil imzalamaktan kaçınırsa, karşılıksızdır işlemi yapılamayacaktır.
3. Çek Düzenleme Ve Çek Hesabı Açma Yasağı
Çek Kanunu’nun 5. maddesinde, çeke karşılıksızdır işlemi uygulanması halinde çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı hakkında düzenleme yer almaktadır. Bu düzenlemeye göre, hamilin şikayeti üzerine, karşılıksızdır işlemi gören çeki düzenleyene karşı adli para cezasına hükmolunur. Ek olarak, mahkemece, adli para cezası yanında, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına da hükmedilecektir. Şayet hali hazırda bu yasaklar bulunuyorsa mahkemece, yasağın devamına hükmedilir.
Ayrıca önemle eklemek gerekir ki, hamilin şikayeti olmaksızın, devam eden bir yargılama esnasında koruma tedbiri olarak mahkemece resen çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına hükmedilebilecektir.
4. Çek Düzenleme Ve Çek Hesabı Açma Yasağı Kimler Hakkında Uygulanır?
Çek Kanunu madde 5, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kimler hakkında uygulanacağını düzenlemiş olup, bu kişiler şu şekilde belirtilmiştir:
- Çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi,
- Bu tüzel kişi adına çek keşide edenler
- Karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organı
- Ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileri
Ayrıca önemle eklemek gerekir ki, hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilenler, yasaklılıkları süresince, sermaye şirketlerinin yönetim organlarında görev alamaz. Ancak hakkında yasaklılık kararı verilenlerin mevcut organ üyelikleri, görev sürelerinin sonuna kadar devam edecektir.
5. Çek Düzenleme Ve Çek Hesabı Açma Yasağı Kararı Sonrası Süreç
Çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı, herhangi bir adres değişikliği bildirilmediği sürece, ilgilinin çek hesabı açtırırken bildirdiği adrese Tebligat Kanunu madde 35’ e göre tebliğ edilir. Şayet adres, bankaya yanlış bildirilmişse veya adres fiilen terk edilmişse, tebligat yine de yapılmış sayılacaktır. Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilen ilgili, elindeki çek yapraklarını ait olduğu bankalara iade etmek zorundadır. Bu kişiye ait yeni bir çek hesabı da açılamaz. Hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı karar verilen ilgili, kararın kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren on gün içinde, düzenlediği ve henüz karşılığı tahsil edilmemiş olan çekleri, muhatap bankaya liste hâlinde vermek zorundadır.
6. Karşılıksız Çek ve Ceza Davası Kararının Etkisi
Çekin karşılıksızdır işlemine tabi tutulmasının akabinde, hamilin şikayeti üzerine yapılan yargılamada beraat, ceza verilmesine yer olmadığı, davanın düşmesi veya davanın reddi kararları verilirse Mahkeme, aynı kararda, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasına da karar verecektir. Karşılıksız çek düzenleme suçundan yargılanan kişiye adli para cezası da karar verilebilir söz konusu adli para cezası çek bedelinin karşılıksız kısmından az olamaz.
Nitekim Yargıtay 1. Hukuk Dairesinin 01.10.2021 tarihli 2021/6982 esas ve 2021/12925 karar sayılı ilamında;
“5941 sayılı Çek Kanununun ceza sorumluluğu, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı başlıklı 5. maddesinin 1. fıkrasına göre; Üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanuni ibraz süresi içinde ibrazında, çekle ilgili olarak “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebebiyet veren kişi hakkında, hamilin şikâyeti üzerine, her bir çekle ilgili olarak, binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmolunur. Ancak, hükmedilecek adli para cezası; çek bedelinin karşılıksız kalan miktarı az olamaz. 11. fıkrasına göre; Birinci fıkra uyarınca verilen adli para cezalarının ödenmemesi durumunda, bu ceza, 13/12/2004 tarihli ve 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanunun 106 ncı maddesinin üçüncü fıkrasında yer alan kamuya yararlı bir işte çalıştırma kararı verilmeksizin doğrudan hapis cezasına çevrilir.”
Karşılıksız çek düzenleme suçu kapsamında hükmedilmesi gereken cezalar belirtilmiştir.
7. Çek Yasağının Süresi
Karşılıksız çek keşide etme suçu kapsamında ceza alan ve çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına hükmedilen kişi asli para cezasının ödendiği tarihten itibaren 3 yıl sonra ve her halde yasak kararı verilmesinden 10 yıl sonra çek düzenleme yasağı kararının kaldırılmasını talep edebilecektir. Söz konusu hükmün konulduğu mahkemeden çek yasağının kaldırılması için talepte bulunulup, hakimin araştırması sonucunda gerek görülürse yasak kaldırılacaktır. İşbu talep yazılı olmalıdır. Hükmün verildiği mahkeme kaldırılması için de yetkili mahkemedir. Çek düzenleme ve hesap açma yasağı kalkmadan kişinin çek düzenlemesi halinde ise hakim mahkumiyet kararı verebilmektedir.
Nitekim Yargıtay 19. Ceza Dairesinin 09.06.2021 tarihli 2021/5523 esas ve 2021/6454 karar sayılı ilamında;
“Buna göre; suçun faili, hakkında daha önceden çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş kimse, suçun maddi unsuru ise; kesinleşmiş yasaklama kararına rağmen çek düzenleme eylemidir. Temyize konu somut uyuşmazlıkta, sanığın savunmasında öncelikle suça konu edilen iki çekin üzerindeki imzaların kendisine ait olmadığını devamla her iki çekin de ileri tarihli keşide edildiğini beyan etmesi karşısında; Mahkemece, öncelikle çek asılları üzerindeki imzaların sanığa ait olup olmadığı yönünde bir bilirkişi incelemesi yaptırılması, sonucuna göre imzaların sanığın eli ürünü olduğu ortaya çıkarsa bu kez de çeklerin içeriğinden alacaklı olduğu anlaşılan kimselerin ticari defterleriyle geriye dönük çek teslim belgelerinden yola çıkılarak çeklerin ileri tarihli keşide edilip edilmediğinin tespiti ile sanığın hukuki durumunun tayin ve takdiri gerekirken, sanığın savunmalarına neden itibar edilmediği yönünde gerekçesiz kurulan hükümle mahkumiyetine karar verilmesi,”
şeklinde karar verilmiş olup yasak kararına uygun hareket edilmemesi halinde mahkumiyet kararı verilebileceğine dair hüküm kurmuştur.
