Geminin maliyetli ve ekonomik değeri yüksek bir taşınır olması sebebiyle taşınırların rehnine ilişkin hükümlerin uygulanması durumunda yaşanacak sıkıntıların önüne geçmek amacıyla gemilerin rehnine ilişkin özel düzenlemeler yapılmıştır. Zira taşınır rehni teslime bağlı olduğundan, geminin teslimi durumunda çalışmamasının getireceği ekonomik külfetin önüne geçilmek istenilmiştir. Bu sebeple Türk Ticaret Kanunu (TTK) m.1014 vd. hükümlerinde özel bir rehin türü olan gemi ipoteği düzenlenmiştir. Gemi ipoteğine ilişkin hükümlerde çoğunlukla Türk Medeni Kanunu’nda (TMK) düzenlenen taşınmaz rehnine ilişkin hükümlere atıf yapılmıştır. Gemi ipoteği, sicile kayıtlı bir gemi veya payı üzerinde tesis olunan; alacaklıya gemi veya payını sattırarak satış bedelinden alacağını öncelikle tahsil etme hakkı tanıyan ayni bir haktır. Gemi ipoteğin kurulması için ipoteğin Türk Gemi Siciline tescil edilmesi gerekmektedir.
Yazı İçeriği
1. Gemi İpoteğinin Tanımı ve Hukuki Niteliği
2. Gemi İpoteği Hangi Gemiler Üzerinde Kurulabilir?
3. Gemi İpoteği Nasıl Kurulur?
4. Gemi İpoteği ile Teminat Altına Alınan Alacaklar
5. Gemi İpoteğinin Kapsamı
6. Gemi İpoteğinin Derecesi ve Derecesinin Değiştirilmesi
7. Gemi İpoteğinin Devri ve Teminat Altına Alınan Alacağın Değiştirilmesi
8. Gemi İpoteği Sahibi Alacaklının Hakları
8.1. İpoteğe Konu Alacağın Muaccel Olmasından Önce
8.2. İpoteğe Konu Alacağın Muaccel Olmasından Sonra
Gemi ipoteğinin kurulması için geminin maliki ile alacaklının gemi üzerinde ipotek kurulması hususunda anlaşmaları ve ipoteğin gemi siciline tescil edilmesi şarttır. İpoteğin kurulmasına ilişkin sözleşmelerin yazılı şekilde yapılması ve imzalarının noterce onaylanması gerekir. Geçerli bir ipotek anlaşması yapıldıktan sonra lehine ipotek kurulan alacaklı veya malik ipoteğin sicile tescilini talep edebilir. Gemi ipoteği takip giderleri, işlemiş faiz, zorunlu masraflar gibi alacakları da teminat altına alır. Gemi veya gemi payı, kira bedeli, geminin kamulaştırma bedeli, geminin zıya ve hasarı sebebiyle ödenecek tazminat ve sigorta tazminatı ipoteğin kapsamındadır. Bir gemi üzerinde birden çok ipotek kurulması halinde ipoteklerin derecesi TMK m. 870-872 düzenlenen taşınmaz rehni hakkında hükümlere göre belirlenecektir.
1. Gemi İpoteğinin Tanımı ve Hukuki Niteliği
Muaccel veya muhtemel bir alacağın teminat altına alınması için borçlunun malı üzerinde feri nitelikli sınırlı ayni hak olan ipotek kurulması mümkündür. Bu ipoteğe istinaden alacaklı ipotek konulmuş malı sattırarak alacağına kavuşabilecektir. Gemi ipoteği de TTK m. 1014 vd. düzenlenmiş olup sicile kayıtlı bir gemi veya payı üzerinde tesis olunan; alacaklıya gemi veya payını sattırarak satış bedelinden alacağını öncelikle tahsil etme hakkı tanıyan ayni bir haktır. Sicile kayıtlı gemilerin sözleşmeye dayalı rehninin sadece gemi ipoteği şeklinde yapılması mümkün olduğundan sicile kayıtlı gemiler teslime bağlı şekilde rehnedilemez. Gemi sicili hakkında detaylı bilgi için “Gemi Sicili ve Sicile Tescil” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.
Sicile kayıtlı olmayan gemilerin rehni TMK’nın taşınır rehni hükümlerine tabi olup ancak teslime bağlı şekilde kurulabilir. Ancak sicile kayıtlı olmayan gemi donatma iştiraki tarafından işletiliyorsa paydaş donatanlardan her birinin iştirak payının rehni, TMK’nın alacaklar ve diğer haklar üzerindeki rehinlere ilişkin hükümlerine tabidir. Diğer bir anlatımla sicile kayıtlı olmayan gemi donatma iştiraki tarafından işletiliyorsa geminin teslimi gerekmeksizin rehin kurulabilir.
2. Gemi İpoteği Hangi Gemiler Üzerinde Kurulabilir?
TTK’nın 1014 vd. maddelerinde düzenlenen gemi ipoteği kural olarak sadece Türk Gemi Siciline kayıtlı gemiler hakkında kurulabilir. Gemi ipoteğinin sadece sicili kayıtlı gemiler üzerinde kurulmasının istisnası TTK’nın 112. maddesinde düzenlenmiş olup sicile kayıtlı olmayan bir geminin bir donatma iştiraki tarafından işletilmesi halinde, paydaş donatanlardan her birinin iştirak payının rehni, TMK’nın alacaklar ve diğer haklar üzerindeki rehinlere ilişkin hükümlerine tabidir.
3. Gemi İpoteği Nasıl Kurulur?
Gemi ipoteğinin kurulması için geminin maliki ile alacaklının gemi üzerinde ipotek kurulması hususunda anlaşmaları ve ipoteğin gemi siciline tescil edilmesi şarttır. İpoteğin kurulmasına ilişkin sözleşmelerin yazılı şekilde yapılması ve imzalarının noterce onaylanması gerekir. Bu anlaşma gemi sicil müdürlüğünde de yapılabilir. Bu şekillerden birine uygun olarak yapılmadıkça ipoteğin kurulmasına dair anlaşma geçerli olmaz. Ayrıca ipoteğin geçerli olması için üzerine ipotek konulacak gemi, ipotekle teminat altına alınacak alacak ve lehine ipotek tesis edilecek alacaklının yazması zorunludur.
TTK m. 1015/6 uyarınca hamiline yazılı bir tahvile bağlı alacağın teminat altına alınması için ipotek tesisi konusunda anlaşma yapılmış olması zorunlu olmayıp gemi ipoteği kurulması için malikin gemi sicil müdürlüğüne beyanda bulunması ve sicile tescil yeterlidir.
Geçerli bir ipotek anlaşması yapıldıktan sonra lehine ipotek kurulan alacaklı veya malik ipoteğin sicile tescilini talep edebilir. Ancak ipoteğin sicile işlenebilmesi için gemi malikinin onayı gereklidir. Ancak tescilden önce geçerli bir anlaşma yapılmış veya malik tarafından Gemi Sicili Nizamnamesi uyarınca alacaklıya kayda onay verdiği bildirilmiş ya da sicil müdürlüğüne kayıt dilekçesi verilmiş olduğu takdirde, ilgililer tescilden kaçınamazlar. Diğer bir anlatımla geçerli bir ipotek anlaşması varsa malik ipoteğin tescilini talepten veya onaydan kaçınırsa alacaklının talebi üzerine ipotek tescil edilir.
Gemi malikinin tasarruf ehliyetinin, tescile onay verdiğini ipotek alacaklısına noter kanalıyla bildirdikten veya gemi sicil müdürlüğüne tescil için başvuruda bulunduktan sonra sınırlanması sicile bildirilen kayda onayın veya kayıt isteminin geçersizliğine sebep olmaz.
Yabancı bir ülkede satın alınıp, henüz Türk Gemi Sicili veya Türk Uluslararası Gemi Siciline tescil edilmemiş olan gemilerde bayrak şahadetnamesine ipotek şerhi konulması mümkündür. Gemi Türk Gemi Sicili veya Türk Uluslararası Gemi Siciline kayıt edildiğinde bu ipotek resen sicile geçirilir.
Gemi ipoteğinin türleri hakkında detaylı bilgi almak için “Gemi İpoteğinin Türleri” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.
4. Gemi İpoteği ile Teminat Altına Alınan Alacaklar
Gemi ipoteğine dayalı olarak geminin cebri icra ile satılması neticesinde anapara haricindeki bazı alacakların da satış sonucu elde edilen paradan ödenmesi gerekir. Bunlar;
- Takip Giderleri: Gemi ipoteği ile teminat altına alınan alacağın tahsili için yapılan harç, tebliğ ve ilan giderleri, vekalet ücreti vb. gibi takip giderleri,
- Gecikme (Temerrüt) Faizi: Gemi ipoteği ile teminat altına alınan alacağın zamanında ödememesi sebebiyle işleyecek temerrüt faizi, (Borçlu ve gemi maliki farklı ve borcun, alacaklının ihbarı ile muaccel hale geleceği kararlaştırılmışsa ipoteğin faizi de kapsaması için borçlu ile birlikte malike de ihbarda bulunulması gerekir.)
- Sözleşme Faizi: Gemi ipoteği ile teminat altına alınan alacak için taraflarca kararlaştırılan faiz oranının sicile yazılması halinde bu oran üzerinden işleyecek faiz,
- Zorunlu Masraflar: Tescile gerek olmaksızın ipotek alacaklısının geminin korunması için yaptığı masraflar,
- Sigorta Masrafları: Sigorta primlerini veya sigorta sözleşmesi gereğince sigortacıya yapılması gereken başka ödemelerin yerine getirilmesi için alacaklı tarafından harcanan paralarla bunların faizleridir.
5. Gemi İpoteğinin Kapsamı
TTK’nın 1020 maddesinde gemi ipoteğin kapsamına nelerin gireceğin tespiti hususunun TMK m. 862 ve 863’e göre belirleneceği düzenlenmiştir. Söz konusu hükümlere göre gemi veya gemi payı, kira bedeli, geminin kamulaştırma bedeli, geminin zıya ve hasarı sebebiyle ödenecek tazminat ve sigorta tazminatı ipoteğin kapsamındadır.
- Gemi ve Gemi Payı: Gemi ipoteği gemi ile beraber bütünleyici parçaları ve eklentileri kapsar. Gemiye satış için el konulduğunda bütünleyici parça veya eklenti olmayan eşyalar ipotek kapsamı dışındadır. Eklenti veya bütünleyici parçanın ne zaman gemiye eklendiğinin önemi olmayıp gemiye el konulduğunda tüm eklenti ve bütünleyici parçalar gemi ipoteği kapsamındadır.
Bir alacak için birden çok gemi veya gemi payı ipotek edilmişse, bunlardan her biri borcun tamamından sorumludur. Alacaklı, her gemi veya pay ancak belirli bir kısımdan sorumlu olmak üzere alacağını gemi veya paylar arasında paylaştırabilir. Paylaştırma, sicil müdürlüğüne yapılacak beyan ve tescil ile gerçekleşir. Birlikte ipotek üzerinde hak sahibi kişiler varsa onların da onayı gereklidir.
- Kira Bedeli: Gemi ipoteğinin paraya çevrilmesi yoluyla takibe başlanmasından veya borçlunun iflasından itibaren rehnin paraya çevrilmesi anına kadar işleyen kira bedeli gemi ipoteği kapsamındadır.
- Kamulaştırma Bedeli: Geminin kamulaştırılması halinde kamulaştırma bedeliipotek konusu geminin yerine geçer ve ipotek kapsamına dahildir.
- Geminin Zıya ve Hasarı Sebebiyle Ödenecek Tazminat: Geminin zıya ve hasarı sebebiyle üçüncü kişilerce ödenecek tazminat geminin yerine geçer ve ipotek kapsamına dahildir.
- Sigorta Tazminatı: Gemi ipoteğinin kapsamına giren hususlarla ilgili olarak malikin menfaatinin, malik veya onun lehine bir başkası tarafından sigorta ettirilmiş olması hâlinde, ipotek, sigorta tazminatını da kapsar.
6. Gemi İpoteğinin Derecesi ve Derecesinin Değiştirilmesi
Bir gemi üzerinde birden çok ipotek kurulması halinde ipoteklerin derecesi TMK m. 870-872 düzenlenen taşınmaz rehni hakkında hükümlere göre belirlenecektir. İpoteği sağladığı teminat rehnin derecesi ile sınırlı olup gemi ipoteğinin tescilinde kendinden önceki sıradaki ipoteklerin belirtilmesi şartıyla ikinci ve üçüncü derecede rehin kurulması mümkündür. Bir gemi hakkından birden fazla ipotek olması durumunda bunların sırası derecesine göre belirlenir.
Gemi ipotek derecelerinin sonradan yer değiştirebilmesi için ipotek hakkı kısıtlanan ipotek alacaklısı ile ipotek derecesi yükselen ipotek sahibinin imzaları noterce veya sicil müdürlüğünce onaylı yazılı anlaşma yapmaları gerekmektedir. Ayrıca gemi malikin ve varsa ipotek hakkı kısıtlanan ipotek alacaklılarının onay vermesi şarttır.
7. Gemi İpoteğinin Devri ve Teminat Altına Alınan Alacağın Değiştirilmesi
Gemi ipoteği ile teminat altına alınan alacağın devri ile gemi ipoteği yeni alacaklıya geçer. Alacak ipotekten, ipotek ise alacaktan ayrı devredilemez. Alacağın devri için eski alacaklı ile yeni alacaklının yazılı şekilde anlaşması ve gemi siciline tescili şarttır.
İpotekle teminat altına alınmış alacak yerine başkası konulabilir. Yerine konulacak alacağın alacaklısı aynı ise alacaklı ile malikin, imzaları noterce onaylı bir sözleşme yapmaları veya gemi sicil müdürlüğünde anlaşmaları ve durumun gemi siciline tescili şarttır. Yeni alacağın sahibi, eski ipotekli alacaklı değilse yazılı anlaşmaya onun da katılması gerekir. İpotek üzerinde hak sahibi üçüncü kişiler varsa, onların da onayları gerekir.
8. Gemi İpoteği Sahibi Alacaklının Hakları
Gemi ipoteği alacaklısının, alacağın muaccel olmasından önce ve sonra birtakım hakları vardır. Bunlar;
8.1. İpoteğe Konu Alacağın Muaccel Olmasından Önce
Gemi veya tesisatının kötüleşmesi sonucu olarak ipoteğin sağladığı teminat tehlikeye düşerse, alacaklı, tehlikeyi gidermesi için malike uygun bir süre verip bu süre içinde tehlike giderilmezse, alacaklı derhâl ipoteği paraya çevirmek hakkını elde eder.
Malikin gemiyi işletme tarzı sonucu olarak, ipoteğin sağladığı teminatı tehlikeye düşürecek şekilde gemi veya tesisatının kötüleşmesinden veya ipotekli alacaklının haklarının başkaca tehlikeye girmesinden kaygı duyulur ya da üçüncü kişiler tarafından yapılacak bu gibi müdahaleye ve tahribata karşı malik gerekli önlemleri almazsa, alacaklının istemi üzerine mahkeme;
- TTK m. 1353 uyarınca geminin ihtiyaten haczine,
- Gerekli görürse geminin, kaptandan başka bir yediemine bırakılmasına ve
- Malikin ihtiyati haczin uygulanmasından başlayarak bir aylık süre içinde gerekli önlemleri almasına, karar verir.
Bu sürenin sonunda önlemlerin henüz alınmadığı veya alınan önlemlerin yetersiz kaldığı anlaşılırsa mahkeme, ipoteğin paraya çevrilmesi yoluyla ilamlı takip başlatmak üzere alacaklıya bir aylık süre verir. İpoteğin kapsamına giren eklentinin kötüleşmesi veya normal bir işletmenin gereklerine aykırı olarak gemiden uzaklaştırılması hâli de geminin kötüleşmesi hükmündedir.
Üçüncü kişinin fiili sebebiyle geminin, ipoteğin sağladığı teminatı tehlikeye düşürecek derecede kötüleşmesinden kaygı duyulursa, alacaklı, üçüncü kişi aleyhine bu fiilin önlenmesi davasını açabilir.
8.2. İpoteğe Konu Alacağın Muaccel Olmasından Sonra
Gemi ipoteği alacaklısı, alacağı muaccel olduğu halde ödenmezse ipoteğin paraya çevrilmesi yolu ile takip yaparak gemiyi sattırabilir. Satış sonucu elde paradan ipoteğin kapsamına giren alacaklarını tahsil edebilir.
Gemi ipoteğinin hangi şekil ve şartlarda sona ereceğine ilişkin dataylı bilgi için “Gemi İpoteğinin Sona Ermesi” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.
