Hukukumuzda mirasbırakanın ölümü ile onun sağ kalan eşine bir takım pozitif ayrımcılıklar sağlanmıştır. Buna göre sağ kalan eş bazı şartların varlığı durumunda aile konutu olarak kullanılan taşınmazın mülkiyetini, miras payı veya paylaşmadan doğan hakkına mahsup ederek talep edebilecektir. Bu özel ayrıcalık Türk Medeni Kanununda ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.
TMK Madde 255 Hükmü
“Madde 255- Eşlerden birinin ölümü hâlinde, paylaşma konusu olan mallar arasında ev eşyası veya eşlerin birlikte yaşadıkları konut varsa; sağ kalan eş, bunlar üzerinde kendisine miras ve paylaşmadan doğan hakkına mahsup edilmek ve yetmezse bir bedel eklenmek suretiyle mülkiyet hakkı tanınmasını isteyebilir.
Haklı sebeplerin varlığı hâlinde sağ kalan eşin veya ölenin diğer yasal mirasçılardan birinin istemi üzerine, mülkiyet yerine intifa veya oturma hakkı tanınmasına da karar verilebilir.
Sağ kalan eş, mirasbırakanın bir meslek veya sanat icra ettiği ve altsoyundan birinin aynı meslek veya sanatı icra etmesi için gerekli olan bölümlerde bu hakları kullanamaz. Tarımsal taşınmazlara ilişkin miras hükümleri saklıdır.”
Madde metninden de anlaşılacağı üzere burada sağ kalan eşin ev eşyası veya birlikte yaşanılan konut üzerinde talepte bulunabilmesi için öncelikle miras veya paylaşmadan doğan bir hakkı bulunması gerekmektedir. Burada dikkat edilmesi gereken bu hakkın kendiliğinden doğmadığı ancak eşin talepte bulunması halinde bu şekilde bir ayrıcalık sağlanacağıdır.
Maddenin ikinci fıkrası ise haklı sebebin bulunması halinde sağ kalan eşe mülkiyet hakkı yerine intifa veya oturma hakkı tanınmasıdır. Burada haklı sebebin varlığını mahkeme takdir edecektir.
Hakkın Kullanılma Biçimi ( Dava – Def’i)
Sağ kalan eşin aile konutu ve ev eşyası üzerindeki hakkını kullanma biçiminde ilk akla gelen dava yoludur. Nitekim madde metninde; “mülkiyet hakkı tanınmasını isteyebilir” şeklindeki düzenlemede yer alan bu isteğin yöneltileceği makamın mahkeme olduğu şüphesizdir.
Bununla birlikte hakkın var olan bir ortaklığın giderilmesi(izale-i şuyu) davasında def’i olarak kullanılıp kullanılamayacağı ise belirsizdir.
Def’i, geniş anlamıyla kanunun getirdiği imkân ile bir talebin yerine getirilmesinden kaçınma hakkıdır. Sağ kalan eşin bu şekilde bir def’i hakkının varlığının kabul edildiği durumda, ortaklığın giderilmesi davasında aile konutu bakımından ortaklığın giderilmesine karar verilemeyecektir.
Fakat kanunun açık düzenlemesinde sağ kalan eşe bu şekilde bir def’i hakkı tanınmamıştır. Gerçekten de kanunu kendi içerisinde yorumladığımızda özel bir def’i hakkı verilmek istenildiğinde bunun açıkça belirtildiği görülecektir. TMK m.571/3; “Tenkis iddiası, def’i yoluyla her zaman ileri sürülebilir.” Demek suretiyle def’i durumunu tenkis iddiasında bulunanlar bakımından düzenlemiştir. Şu durumda sağ kalan eşin aile konutu üzerindeki hakkının def’i olarak kullanılabileceğinin kabulü fikrimizce mümkün değildir.
Yargıtay Uygulaması
Sağ kalan eşin aile konutunun özgülenmesi talebinin, ortaklığın giderilmesi davası ile birlikte nasıl görüleceği Yargıtay’ın yerleşmiş uygulaması belirlenmiştir. Buna göre;
Yargıtay 6. Hukuk Dairesi 2010/8795E., 2010/10793K. ve 13.10.2010 tarihli kararında;
“Ortaklığın giderilmesi ve aile konutunun özgülenmesi davaları nitelikleri itibariyle ayrı ayrı davalardır. Ortaklığın giderilmesi davaları, paylı veya elbirliği mülkiyetine konu taşınır veya taşınmaz mallar ile haklarda paydaşlar ( ortaklar ) arasında mevcut birlikte mülkiyet ilişkisini sona erdirip ferdi mülkiyete geçmeyi sağlayan iki taraflı, taraflar için benzer sonuçlar doğuran davalar olduğu halde, aile konutunun özgülenmesi davası sağ kalan eşe miras hakkına mahsuben mülkiyet hakkı tanınması isteğini içermekte olup iki taraflı bir dava olduğu söylenemez. Miras hakkına mahsuben mülkiyet hakkının tanınması isteğini içeren davada görevli mahkeme taşınmazın değerine göre belirlenir. Bu dava müstakil olarak açılabildiği gibi açılmış olan bir ortaklığın giderilmesi davasında karşı dava şeklinde de görülebilir. Özgüleme davası, ortaklığın giderilmesi davasında karşı dava şeklinde açılmış ise, mahkemece dava konusu taşınır ya da taşınmazın değeri belirlenerek, dava değer itibariyle sulh mahkemesinin görev sınırını aşıyorsa özgüleme davasının tefrikine ve mahkemenin görevsizliğine karar verilip, bu davanın sonucu beklenmelidir. ( HUMK. Md.5 ) Karşı davanın değeri sulh mahkemesinin görevine giriyorsa HUMK’nun 566. maddesi uyarınca öncelikle özgüleme isteği çözümlenip sonucuna göre bir karar verilmesi gerekmektedir.”
Şeklinde hüküm kurarak aile konutunun özgülenmesine ilişkin talebin müstakil bir dava olarak açılabileceği gibi açılmış olan bir ortaklığın giderilmesi davasında karşı dava şeklinde de görülebileceği belirtilmiştir. Aile konutunun özgülenmesi davasının ise ortaklığın giderilmesi davası bakımından bir bekletici mesele olduğu ifade edilmiştir.
Yargıtay 14. Hukuk Dairesi 2015/13966E., 2017/4660K. ve 05.06.2017 tarihli kararında;
“Somut uyuşmazlıkta; davalı … vekili tarafından eldeki davada ortaklığın giderilmesine konu olan 830 ada 139 parsel sayılı taşınmazda kayıtlı 1 numaralı bağımsız bölüme yönelik Türk Medeni Kanununun 652. maddesi uyarınca aile konutu olduğu iddia edilen taşınmazın miras hissesine mahsuben sağ kalan eşe özgülenmesi davası açıldığı anlaşılmakla, davaya konu taşınmaz hakkında açılmış olan bu dava ortaklığın giderilmesi davasını da etkileyecektir. Bu nedenle, açılan davanın 6100 Sayılı HMK’nın 165/1. maddesi gereğince görülmekte olan ortaklığın giderilmesi davası için bekletici mesele yapılması gerekir. Mahkemece anılan davanın sonucunun beklenmesi ondan sonra bu taşınmazlar yönünden bir karar verilmesi gerekirken bu husus gözetilmeksizin yazılı şekilde hüküm kurulması doğru görülmemiştir.”
Şeklinde hüküm kurarak, ortaklığın giderilmesi davasına konu olan bir taşınmaz için sağ kalan eşe özgülenmesi davası açıldığı durumda bu davanın ortaklığın giderilmesi davası için bekletici mesele yapılması gerektiği ve aile konutunun özgülenmesi davası sonuçlandıktan sonra ortaklığın giderilmesine karar verilebileceği ifade edilmiştir.
Sonuç
Sonuç olarak mirasbırakanın sağ kalan eşine, gerek aile hukuku hükümlerinde gerek miras hukuku hükümlerinde aile konutunun kendisine özgülenmesi hakkı veren bir takım ayrıcalıklı düzenlemeler yer almaktadır. Sağ kalan eşe bu şekilde bir özgülenme gerçekleştirilebilmesi için her şeyden önce buna yönelik bir talebin bulunması gerekmektedir. Bu talep var olan bir ortaklığın giderilmesi davasında karşı dava olarak ileri sürülebileceği gibi münferit olarak da dava edilebilir. Her halükarda aile konutunun özgülenmesi talebi ortaklığın giderilmesi davası için bekletici mesele yapılacaktır.
