Ticari işletme, içerdiği malvarlığı unsurlarının devri için zorunlu tasarruf işlemlerinin ayrı ayrı yapılmasına gerek olmaksızın bir bütün hâlinde devredilebilir ve diğer hukuki işlemlere konu olabilir. Ticari işletmelerin devri, yazılı bir devir sözleşmesi marifetiyle gerçekleştirilir. Devir sözleşmesinin; duran malvarlığını, işletme değerini, kiracılık hakkını, ticaret unvanı ile diğer fikrî mülkiyet haklarını ve sürekli olarak işletmeye özgülenen malvarlığı unsurlarını içerdiği kabul olunur. Bu unsurlardan birinin yahut birkaçının devrin dışında bırakılması kararlaştırılabilecektir. Fakat bir işletmenin yalnızca aktiflerinin devredilmesi, pasiflerinin ise devrin dışında bırakılması mümkün değildir. Bu şekilde yapılan sözleşme geçersiz sayılacaktır. Son olarak; devre ilişkin yapılan sözleşme; ticaret siciline tescil ve ilan edilir.
Yazı İçeriği
1. Ticari İşletme Malvarlığının Devri
1.1. Ticari İşletmenin Aktif ve Pasiflerle Devri
1.2. Ticaret Unvanının Devri
1.3. İşletme Değerinin Devri
1.4. Kiracılık Hakkının Devri
2. Devir Prosedürü
2.1. Devir Sözleşmesinde Yazılı Şekil Şartı
2.2. Devir Sözleşmesinin Ticaret Siciline Tescil ve İlan Şartı
3. Ticari İşletmelerin Devri Halinde Borçların Durumu
4. Ticari İşletme Devrinin Sonuçları
4.1. Tacir Sıfatının Sona Ermesi
4.2. İşletmeye Tahsis Olunan Unsurların Devralana Geçmesi
4.3. Devreden ile Devralan Arasında Rekabet Yasağı
4.4. Ticari İşletmenin Borçları Açısından Sorumluluk
5. Ticari İşletme Devrinin İş Hukuku Açısından Sonuçları
6. Ticari İşletmenin Sona Ermesi
Ticari işletme, hukukumuza Türk Ticaret Kanunu ile girmiştir. Ticari işletme, esnaf işletmesinden ayrı olup, aralarındaki sınır Cumhurbaşkanının kararıyla belirlenir. Bu makalemizde Ticari İşletme Nasıl Devredilir? ve Ticari İşletmenin Devir Şartları Nelerdir? Sorularına yanıt aranmıştır.
1. Ticari İşletme Malvarlığının Devri
Bir malvarlığını veya ticari işletmeyi aktif veya pasifleriyle birlikte bir bütün olarak devralma, Türk Borçlar Kanunu Madde 202’de düzenlenmiştir. Bir işletmenin aktif ve pasiflerin karşılıklı devralınması ya da birinin diğerine katılması yoluyla birleşmesi de aynı hükme tabi kılınmıştır. Hüküm, ticari işletmenin malvarlığı veya borçlarının bir bütün olarak alacaklının rızası olmaksızın devredilmesine imkân tanımaktadır.
Her iki madde de düzenlenen husus, malvarlığı devirleridir. Şahıs unsurları bu devrin kapsamı dışındadır. Dolayısıyla, birleşen veya devralınan işletme veya şirketin sahip veya ortakları yer değiştirmez.
1.1. Ticari İşletmenin Aktif ve Pasiflerle Devri
İşletmeye ait aktif ve pasifler bir bütün halinde ve devamlılığı sağlanmak suretiyle devredilmelidir. Aktifler, işletme borçlarının doğal teminatını oluşturdukları için, devrin pasifleri de kapsaması zorunludur. Bu nedenle işletmenin yalnızca aktiflerinin devri mümkün değildir. Söz gelimi, şirketin yalnızca alacakları devredilip borçları devrinde dışında bırakılamaz.
1.2. Ticaret Unvanının Devri
Devreden dilerse ticaret unvanını kapsam dışında tutabilir. Hatta devir sözleşmesi olanak tanıyorsa veya rekabet yasağı hükmü yoksa bu unvanını kuracağı yeni işletmede dahi kullanabilir. Fakat devir sözleşmesinde aksi kararlaştırılmamışsa, ticaret unvanın da devredildiği kabul edilir. Konuyla ilgili detaylı bilgi için “Markanın Tescili, Sağladığı Koruma ve Sona Ermesi” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.
1.3. İşletme Değerinin Devri
Bir ticari işletmenin değeri; işletmenin gelecekte elde etmesi muhtemel olan gelirlerinin, işletme çalışanlarının, tedarikçilerin, pay sahiplerinin, işletmenin network ağının vb. tamamını ifade etmektedir. Özellikle halk arasında “hava parası” olarak da bilinen firma değeri bu kapsamda değerlendirilebilir.
İşletme değeri, aksi öngörülmediyse devrin kapsamı içerisinde yer alır. İşletme değeri, işletmenin edindiği müşteri çevresini de kapsayan ve işletmenin teker teker malvarlığı unsurlarının değerleri toplamını aşan değeridir. İşletme değeri devirle birlikte devralana geçtiği için, taraflar özel olarak rekabet etmemeyi şart kılmamış olsalar bile, devredenin, devralanla rekabette bulunmama borcu altında olduğu kabul edilmelidir.
1.4. Kiracılık Hakkının Devri
Bir ticari işletme, tacire ait olmayan, kira ilişkisine konu malvarlığı üzerinde faaliyet gösteriyor olabilir. Bu durumda kiracılık hakkının da devri gerekmektedir. Fakat devre ilişkin diğer unsurlardan farklı olarak burada kiracılık hakkının ticari işletme ile birlikte devri için ayrıca mal sahibinin yazılı onayı gereklidir.
Nitekim Türk Borçlar Kanunu’nun kiracılık ilişkinin devrine ilişkin emredici nitelikteki 323. maddesinde bu husus düzenleme alanı bulmuştur.
Buna göre; ‘’Kiracı, kiraya verenin yazılı rızasını almadıkça, kira ilişkisini başkasına devredemez. Kiraya veren, işyeri kiralarında haklı sebep olmadıkça bu rızayı vermekten kaçınamaz.’’
Vurgulamak gerekir ki; TBK.323/1 hükmünün yürürlük tarihi olan 01.07.2020 tarihinden itibaren işyeri kiralarında haklı sebep olmadıkça kiraya veren bu onayı vermekten kaçamayacaktır. Nihayet ticari işletme, tacire ait bir işletmede faaliyet gösteriyorsa, malvarlığı unsurları içerisinde kiracılık hakkı bulunmadığından bunun devrinden de söz edilemez.
Konuyla ilgili detaylı bilgi almak için “Kiracı Kira Sözleşmesini Devir Edebilir Mi?” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.
2. Devir Prosedürü
Devir prosedürü, devrin geçerlilik şartlarına ilişkindir. Bu noktada, ticari işletmenin devri amacıyla yapılan sözleşme yazılı şekil şartına tabi olup bu sözleşmenin ticaret siciline tescil ve ilanı gerekmektedir.
2.1. Devir Sözleşmesinde Yazılı Şekil Şartı
TTK m. 11’de “Bu devir sözleşmesiyle ticari işletmeyi bir bütün hâlinde konu alan diğer sözleşmeler yazılı olarak yapılır, ticaret siciline tescil ve ilan edilir.” denilmektedir. O halde ticari işletme ile ilgili işlemlerin yazılı olarak yapılması gerekli olup, bu şekil TBK.12/2 uyarınca geçerlilik şeklidir.
Ayrıca yazılı şekilde yapılan devir sözleşmesinde aşağıdaki unsurlar da yer almalıdır.
- Tarafların adı ve soyadı veya unvanı ile tebligat adresi.
- Ticari işletmenin sözleşme dışında bırakılan unsurları.
- Ticari işletmenin bir bütün olarak ve devamlılığını sağlayacak şekilde devredildiğine ilişkin şartsız beyan.
- Ticari işletmenin satış fiyatı ve ödeme şartları.
2.2. Devir Sözleşmesinin Ticaret Siciline Tescil ve İlan Şartı
Devir sözleşmesi ticaret siciline tescil ve ilan edilmelidir. Bu tescil kurucu niteliktedir. Yani tescil olmaksızın devirden bahsedilemez. Devir kapsamına giren unsurların devri için özel tasarruf işlemlerinin yapılmasına gerek yoktur. Kanuna göre ticari işletme, bir bütün halinde devredilir.
3. Ticari İşletmelerin Devri Halinde Borçların Durumu
Pasiflerin devralana intikali için ayrıca alacaklıların rızasına gerek yoktur. Bildirim ve duyuru tarihinden itibaren, başka bir işleme gerek kalmaksızın, devralan, alacaklılara ve üçüncü kişilere karşı sorumlu olur. Bu sorumluluk her borcun tabi olduğu zamanaşımı süresince devam eder.
Ticari işlemenin devri halinde borç, esas itibariyle taraf iradeleri nedeniyle değil, kanun gereği devralana intikal ettiği için, devralan kendisi tarafından bilinmeyen borçlardan da sorumlu olur. Hatta aralarında belirli borçlardan sorumlu olacağını kararlaştırmış olsalar bile bu anlaşma iç ilişkide hüküm ifade eder. Alacaklılara karşı hüküm ifade etmez.
Ticari işletmeyi devreden, devrin gerçekleşmesi ile birlikte borç ödeme yükümlülüğünden kurtulmaz.
4. Ticari İşletme Devrinin Sonuçları
4.1. Tacir Sıfatının Sona Ermesi
Ticari işletme devri sonucu, devreden başka bir ticari işletmenin sahibi değil ise “tacir” sıfatını kaybeder.
4.2. İşletmeye Tahsis Olunan Unsurların Devralana Geçmesi
Kural olarak, ticari işletmenin devri ile birlikte, işletmeye daimi olarak tahsis olunan tüm unsurlar devralana geçer.
4.3. Devreden ile Devralan Arasında Rekabet Yasağı
Rekabet yasağı iki yıl devreden ve devralan arasında devam eder.
4.4. Ticari İşletmenin Borçları Açısından Sorumluluk
Bildirim ve ilandan itibaren iki yıl boyunca devreden ve devralan, borçlardan müteselsilen sorumlu olurlar. Konuyla ilgili ayrıntılı bilgi için “Borçlunun Temerrüdü ve Alacaklının Hakları” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.
5. Ticari İşletme Devrinin İş Hukuku Açısından Sonuçları
Devir tarihinde işyerinde veya bir bölümünde mevcut olan iş sözleşmeleri bütün hak ve yükümlülükleri ile birlikte devralana geçer. Devreden işverenin sorumluluğu devir tarihinden itibaren iki yıl ile sınırlıdır. Devreden veya devralan işveren, iş sözleşmesini sırf işyerinin veya işyerinin bir bölümünün devri neden dolayı feshedemez ve devir için işçi yönünden haklı sebep oluşturmaz.
6. Ticari İşletmenin Sona Ermesi
Türk Ticaret Kanunu’ndaki düzenlemeler, Türk Borçlar Kanunu’ndaki düzenlemelerden farklıdır. Bu nedenle, bir şirketin bir başka şirket tarafından devralınması yoluyla sona erdirilmesi ve sona eren şirket sahiplerine şirket tarafından pay verilmesi hali Ticaret Kanunu’na tabidir. Nitekim Ticaret Kanunu’nun 136. maddesinde bu husus düzenlenmiştir.
“Birleşmeyle, devralan şirket devrolunan şirketin malvarlığını bir bütün hâlinde devralır. Birleşmeyle devrolunan şirket sona erer ve ticaret sicilinden silinir.”
