Çek, uygulamada en çok kullanılan kambiyo senedi türü olup, Türk Ticaret Kanunu’nun 780-823. maddeleri arasında düzenlenmiştir. Çekte muhatap tarafından ödemenin yapılabilmesi için süresi içinde, hamilin, çeki muhataba ibraz etmesi gerekir. Türk hukukunda muhatap daima bankadır. Süresi içinde ibraz edilmeyen çek, kambiyo senedi olma vasfını yitirir. Bunun en önemli sonuçlarından biri ise alacaklının kambiyo senetlerine özgü takip yapma imkânının ortadan kalkmış olmasıdır. Adeta hayati öneme sahip olan, çekin ibraz sürelerinin bilinmemesi uygulamada büyük sorunlara yol açmaktadır. Dolayısıyla bu yazımızda çekte ibraz süreleri detaylı bir şekilde incelenmiştir.
Yazı İçeriği
1. Çek Nedir?
2. Çekte İbraz Süresi Nedir?
3. İleri Düzenleme Tarihli Çekin İbrazı
4. Çekte İbraz Süresinin Kaçırılmasının Sonuçları
5. Çekte Cayma Süresi Nedir?
6. Çekte Protesto Süresi Nedir?
7. Mücbir Sebepler?
8. Çekte Zamanaşımı Süresi Nedir?
9. Çekte Sürelerin Hesabı Ve Tatil Günlerinin Sürelere Etkisi Nedir?
Türk Ticaret Kanunu uyarınca çekin ibraz süreleri içinde muhataba ibraz edilmesi gerekmektedir. Çekte muhatap daima banka olup, ibraz süresi içinde bankaya ibraz edilmeyen çek kambiyo senedi olma vasfını yitirir.
1. Çek Nedir?
Çek, kambiyo senetlerinden biri olup Türk Ticaret Kanunu’nun 780-823. maddeleri arasında ve Çek Kanunu’nda düzenlenmiştir. Kambiyo senedi vasfına haiz bir çekten bahsedebilmek için TTK ve Çek Kanunu’nda düzenlenmiş olan zorunlu unsurları taşıyan bir senedin varlığı gerekir. “Çekte Bulunması Gereken Zorunlu Unsurlar” isimli makalemizde bir senedin çek vasfına haiz olabilmesi için gereken şartlar detaylı bir şekilde kaleme alınmıştır.
Yargıtay 19. Hukuk Dairesi’nin 12.10.2015 tarih ve 2015/432 Esas, 2015/12597 Karar sayılı ilamında çekin tanımı şu şekilde yapılmıştır:
“TTK’nın 780. maddesine göre çekin kayıtsız ve koşulsuz belli bir bedelin ödenmesi için yapılan havale ve ödeme aracı olduğu…”
2. Çekte İbraz Süresi Nedir?
Çekte ödemenin gerçekleşebilmesi için hamilin çeki muhataba ibraz etmesi gerekmektedir. Türk Ticaret Kanunu madde 796’ ya göre çekte ibraz süreleri:
- Çek, düzenlendiği yerde ödenecekse on gün
- Düzenlendiği yerden başka bir yerde ödenecekse bir aydır.
- Ödeneceği ülkeden başka bir ülkede düzenlenen çek:
- Düzenlenme yeri ile ödeme yeri aynı kıtada ise bir ay,
- Ayrı kıtalarda ise üç ay içinde muhataba ibraz edilmelidir.
Ancak; bir Avrupa ülkesinde düzenlenip de Akdeniz’e sahili bulunan bir ülkede ödenecek olan ve aynı şekilde Akdeniz’e sahili olan bir ülkede düzenlenip bir Avrupa ülkesinde ödenmesi gereken çekler aynı kıtada düzenlenmiş ve ödenmesi şart kılınmış sayılır. Bu süreler, çekte yazılı olan düzenlenme tarihinin ertesi günü başlayacaktır.
3. İleri Düzenleme Tarihli Çekin İbrazı
Kural olarak, çekin düzenlenme tarihinin çekin gerçekten düzenlendiği tarih olması gerekmektedir. Ancak Çek Kanunu’nun Geçici 3. maddesinin 5. fıkrası gereğince; 31.12.2023 tarihine kadar çekte ileri tarihli bir düzenleme tarihinin belirlenmesi mümkündür. Zira ilgili maddede şöyle denmektedir:
“31/12/2023 tarihine kadar, üzerinde yazılı düzenleme tarihinden önce çekin ödenmek için muhatap bankaya ibrazı geçersizdir.”
Bu hüküm kapsamında; 31.12.2023 tarihine kadar, çek üzerinde yazılı olan tarihten önce ödenmesi için çekin muhatap bankaya ibraz edilmesi yada karşılıksız çek işlemi yapılmasını istemek mümkün değildir. Çekin üzerinde yazılı olan düzenleme tarihinin beklenmesi gerekir.
Konuyla ilgili ayrıntılı bilgi için Karşılıksız Çek başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.
4. Çekte İbraz Süresinin Kaçırılmasının Sonuçları
Kanunda çekin ibrazı için öngörülmüş olan süreler hak düşürücüdür. Hamil sürelere riayet etmeyip çeki vaktinde ibraz etmezse çek artık kambiyo senedi olmaktan çıkar. Bunun neticesinde de çek artık ciro edilemez ve kambiyo senetlerine özgü icra takibi yolu ile icraya koyularak tahsilatı yapılamaz. İbraz sürelerine uyulmayan çek artık yalnızca bir delil başlangıcı kabul edilir ve aradaki asıl borç ilişkisini ispatlamada kullanılabilir.
5. Çekte Cayma Süresi Nedir?
İbraz süreleri içerisinde ibraz edilmeyen çekin keşidecisi, cayma hakkını kullanarak muhatabın ibraz süresi geçmiş olan çeke ödeme yapmasını engelleyebilir.
Çekten caymanın ne zamandan itibaren geçerli olacağı ile ilgili düzenleme Türk Ticaret Kanunu’nun 799. maddesinde düzenlenmiştir:
“Çekten cayma ancak ibraz süresi geçtikten sonra hüküm ifade eder.
Çekten cayılmamışsa, muhatap, ibraz süresinin geçmesinden sonra da çeki ödeyebilir.”
6. Çekte Protesto Süresi Nedir?
Zamanında ibraz edilmiş olmasına rağmen ödenmemiş olan çekin hamili; cirantalara, düzenleyene ve diğer çek borçlularına karşı başvurma hakkını kullanabilmek için protestoyla bu durumu ilgililere bildirmelidir. Protesto resmi bir belge olup Türk Ticaret Kanunu madde 809’ da düzenlenmiştir:
“Protesto veya buna denk olan belirleme, ibraz süresinin geçmesinden önce yapılmalıdır.
İbraz, sürenin son gününde yapılırsa, protesto veya buna denk belirleme, izleyen iş gününde de yapılabilir.”
7. Mücbir Sebepler?
Türk Ticaret Kanunu’nun mücbir sebepler başlığı altında düzenlenen 811. maddesine göre:
“Kanunen belirli olan süreler içinde çekin ibrazı veya protesto edilmesi veya buna denk bir belirlemenin yapılması, bir devletin mevzuatı veya herhangi bir mücbir sebep gibi aşılması imkânsız bir engel nedeniyle gerçekleştirilememişse, bu işlemler için belirli olan süreler uzar.”
Şu halde, devletin mevzuatı veya herhangi bir mücbir sebep gibi aşılması imkânsız bir engelin varlığı halinde, ilgili süreler uzayacaktır.
Ancak, bir mücbir sebebin varlığı halinde, hamil, TTK madde 811 ve devamına uygun hareket etmelidir:
“Hamil, mücbir sebebi gecikmeksizin kendi cirantasına ihbar etmeye ve bu ihbarı çeke veya alonja kaydedip, bunun altına, yerini ve tarihini yazarak imzalamakla zorunludur. 723 üncü madde hükümleri burada da uygulanır.
Mücbir sebebin ortadan kalkmasından sonra hamil, çeki gecikmeksizin ödeme amacıyla ibraz etmek ve gereğinde protesto veya buna eş değerde bir belirlemeyi yaptırmak zorundadır.
Mücbir sebep, ibraz süresinin bitiminden önce olmak şartıyla, hamilin bu sebebi kendinden önce gelen borçluya ihbar ettiği günden itibaren onbeş günden fazla devam ederse, çekin ibrazına ve protesto çekilmesine veya buna eş değerde bir belirlemeye gerek kalmaksızın başvurma hakkı kullanılabilir.
Hamilin veya çeki ibraz etmekle, protesto çekmekle ya da aynı nitelikte bir belirlemeyi yaptırmakla görevlendirdiği kişinin, sadece kendileriyle ilgili olgular mücbir sebep sayılmaz.”
Bu maddede, mücbir sebebin varlığı halinde hamilin izlemesi gereken yol belirtilmiştir. Madde metninden anlaşıldığı üzere hamilin veya gerekli işlemleri yapmakla görevlendirdiği kişinin sadece kendileriyle ilgili olguların mücbir sebep sayılmamaktadır.
8. Çekte Zamanaşımı Süresi Nedir?
Hamilin cirantalara, çeki düzenleyene ve diğer çek borçlularına karşı sahip olduğu veya çek borçlularının birinin diğerine karşı sahip oldukları başvuru hakkının ne kadar süre ile devam edeceği, Türk Ticaret Kanunu’nun 814. maddesinde düzenlenmiştir:
“Hamilin, cirantalarla düzenleyene ve diğer çek borçlularına karşı sahip olduğu başvurma hakları, ibraz süresinin bitiminden itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.
Çek borçlularından birinin diğerine karşı sahip olduğu başvurma hakları, bu çek borçlusunun çeki ödediği veya çekin dava yolu ile kendisine karşı ileri sürüldüğü tarihten itibaren üç yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.”
9. Çekte Sürelerin Hesabı Ve Tatil Günlerinin Sürelere Etkisi Nedir?
Yukarıda bahsettiğimiz bütün sürelerin hesaplanmasında, bu sürelerin başlangıcı olarak belirtilen günler bu süreler içinde sayılmazlar. Çekin ibrazı ile protestosu da ancak iş gününde yapılabilecektir. Çeke dair ibraz, protesto veya eş değer belirleme işlemlerinin son günü pazara veya diğer bir tatil gününe rastlarsa, bu sürelerin son günü, izleyen ilk iş gününü kapsayacak şekilde uzayacaktır. Ancak aradaki tatil günleri de süre hesabına dâhil edilecektir.
