Çifte Vatandaşlık Nedir?

Mevzuatımıza göre vatandaşlık, hiçbir din, ırk, cinsiyet ve benzeri ayrım yapmaksızın devlet ile insan arasında kurulan hukuki bir bağ olarak nitelendirilmektedir. Keza Türk vatandaşlığı doğumla kendiliğinden kazanılabildiği gibi, çeşitli şartların varlığı halinde evlilik ya da evlat edinme yolu gibi çeşitli şekillerde sonradan kazanılması da mümkündür. Diğer taraftan, tek millet vatandaşı olma durumu, değişen dünya koşulları ve erişimin oldukça hızlı olması sebebiyle giderek etkisini yitirmekte ve çifte vatandaşlık durumuna gittikçe yaygınlaşmaktadır. Türkiye Hukukunda çifte vatandaşlık, Türk Vatandaşlığı Kanunu m.3/b’de “çok vatandaşlık” olarak tanımlamış ve kabul etmiştir. 

Yazı İçeriği
1. Vatandaşlık Nedir? 
2. Vatandaşlık Nasıl Kazanılır?
3. Çifte (Çok) Vatandaşlık Nedir?
4. Çifte Vatandaşlık Statüsü Hangi Durumlarda Elde Edilebilir?
5. Çifte Vatandaşlık Başvurusunun Reddi Kararının İptali Davası

Her devlet, kendi vatandaşlık koşullarını belirleme kudretine sahip olduğu gibi, kendi vatandaşlığının yanında başka vatandaşlıklara izin verip vermemek konusunda da iç hukukunda düzenleme yapabilir. Başka bir deyişle, kişinin istediği devlet vatandaşlıklarına aynı anda sahip olması, vatandaşlık başvurusunda bulunduğu devletin konuya ilişkin düzenlemeleri uyarınca her zaman mümkün olamayabilir. Kimi devletler, çoklu vatandaşlığa hiçbir engel koymazken kimileri bunu doğrudan yasaklamış kimileriyse ancak karşılıklı olarak izin veren devlet vatandaşlıklarının yanında kendi vatandaşlığını vermekle sınırlı tutmuştur.

1. Vatandaşlık Nedir?

Esasen “vatandaşlık” kavramı, geçmişten günümüze doğru sürekli değişen bir olgudur. Aynı dine mensup olmak, belli bir soydan gelmek, belirli bir cinsiyette olmak gibi kıstaslar tarih boyunca bu kavramın belirlenmesinde rol almıştır. Bununla birlikte, günümüzde, vatandaşlık tanımlaması, “bir devlete vatandaşlık bağı ile bağlı olmak” olarak tanımlanmaktadır. 
Hemen hemen bütün devletlerin yasa ile düzenlediği bu kavram, bizim ülkemizde de 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun 3. maddesinde Türk vatandaşının tanımı yapılarak yer edinmiştir.
Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun 3 maddesinin ç bendinde yer bulan Türk vatandaşlığı tanımı

“Türkiye Cumhuriyeti Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan kişiyi ifade eder.”

şeklindedir. Vatandaşlık bağının ne şekilde ve ne zaman kurulacağı, devletlerin, egemenlik yetkisi kapsamında hazırladıkları kanunlarla belirlenmektedir. 

2. Vatandaşlığın Kazanılma Yolları

Vatandaşlık doğumla kazanılabileceği gibi, sonradan da kazanılabilir. Vatandaşlığın ne surette kazanılacağı, her bir ülkenin kendi kanunları ile düzenlenmekte olup, Türk Vatandaşlığı Kanunu’na göre vatandaşlığın kazanılma halleri temel olarak şu şekildedir:

• Yetkili makam kararı. (bkz. “Vatandaşlık Başvurusunun Reddi Kararının İptal Davası”)
• Evlenme, (bkz. “Evlilik Yoluyla Türk Vatandaşlığının Kazanılması”)
• Evlat edinme,
• Cumhurbaşkanı kararı.

Vatandaşlığın kazanılmasına ilişkin ülke mevzuatlarındaki bu çeşitlilik, çifte(çok) vatandaşlık olgusunu gündeme getirmektedir. 

3. Çifte(Çok) Vatandaşlık

Çifte vatandaşlık, kişinin aynı anda birden çok devlet ile arasında vatandaşlık bağı bulunduğu durumu ifade etmektedir. Yukarıda belirttiğimiz üzere vatandaşlık bağı, nasıl ve ne zaman kurulacağını devletlerin egemenlik yetkilerini kullanarak hazırladıkları yasalarla düzenledikleri hukuki bağdır. Kişinin aynı zaman diliminde birden çok devletle bu hukuki bağa sahip olması halinde çifte vatandaşlık veya kanundaki ifadesi ile ‘’çok vatandaşlık’’ dediğimiz statü ortaya çıkar. Çok vatandaşlık kavramı, 5901 sayılı kanunun 3. maddesinde şu şekilde tanımlanır:

“Çok vatandaşlık: Türk vatandaşının aynı anda birden çok vatandaşlığa sahip olmasını, ifade eder.”

Bizim kanunlarımız çifte vatandaşlığa izin verebilmekle birlikte, vatandaşlık bağı kurulmaya hak kazanılan diğer devletin yasaları, çifte vatandaşlığa imkan tanımıyorsa, çifte vatandaşlık statüsünün kurulması mümkün değildir. 

4. Çifte Vatandaşlık Statüsünün Elde Edilebileceği Durumlar

Vatandaşlık bağı hukuki bir bağ olup bu bağın nasıl, ne zaman ve hangi koşullarda kurulacağı devletlerin yetkisi altındadır. Yani her devlet kişiler ile devlet arasında kurulacak bu hukuki bağın evlilik, evlat edinme, yetkili makam kararı gibi oluşma şartlarını kendisi belirlemektedir. Devletlerin mevzuatlarındaki bu çeşitlilik, bir kişinin birden çok vatandaşlığa sahip olmasına yol açmıştır.
Bir Türk vatandaşının çifte vatandaş statüsüne sahip olması için gerekli şartlar şunlardır;

Bir Başka Devletin Vatandaşlığına Hak Kazanmış Olmak
Çifte vatandaşlıktan söz edebilmek için öncelikle kişinin hali hazırda vatandaşlık bağı ile bağlı olduğu devlet dışında başka bir devlet ile vatandaşlık bağını kurması gerekmektedir. Kurulacak bu vatandaşlık bağı, vatandaşlık bağı kurulmak istenen devletin yasaları çerçevesinde gerçekleşecek olup, bir başka devletle vatandaşlık bağı kurulmadan çifte vatandaşlık statüsü söz konusu olmayacaktır.

Her İki Devletin Birden Çifte Vatandaşlık Statüsünü Tanımış Olması
Çifte vatandaşlık için gerekli şartlardan birisi de vatandaşlık bağı kurulmuş olan her iki devletin de çifte vatandaşlık statüsünü tanımış ve bu statüye izin vermiş olması gerekmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti, çifte vatandaşlığı, Türk Vatandaşlığı Kanunu m.3/b’de “çok vatandaşlık” olarak tanımlamış ve kabul etmiştir.

Bildirimde Bulunmuş Olmak
Çifte vatandaşlık statüsüne sahip olmak için gerekli son şart ise ilgili kurumlara başka bir devletin vatandaşlığının kazanıldığının bilgisinin verilmesidir. 
Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun konuya ilişkin 44. maddesi şu şekildedir;

“Herhangi bir nedenle yabancı bir devlet vatandaşlığını kazanan kişilerin, bu durumlarına ilişkin belgeleri ibraz etmeleri ve yapılacak inceleme sonucunda kayden aynı kişiler olduklarının tespiti halinde, nüfus aile kütüklerindeki kayıtlarına çok vatandaşlığa sahip olduklarına dair açıklama yapılır.”

Bu hüküm gereği, yabancı bir devletin vatandaşlığını kazanan kişiler, ilgili belgeleri sunarak, devlete gerekli bilgilendirmeleri yapmalıdır. Bu bilgilendirme üzerine yapılan inceleme sonucunda, bu kişilerin, kayden aynı kişi oldukları tespit edilince, nüfus aile kütüklerine, çok vatandaşlık kaydı düşülür. 
Çifte vatandaşlığı olan erkek bireylerin askerlik ödevleri, Türk vatandaşlığını sonradan kazananların askerlik durumu ve çifte vatandaşların dövizli askerlik haklarıysa “Çifte Vatandaşlıkta Askerlik” başlıklı yazımızda incelenmiştir.

5. Çifte Vatandaşlık Başvurusunun Reddi Kararının İptali Davası

Yukarıda izah edildiği üzere, mevzuatın konuya ilişkin şartlarını sağlayan kişilerin çifte vatandaşlık kazanmak için yaptıkları başvurular, idare tarafından incelenip bir karara bağlanır. Kimi durumlarda, idare, çeşitli gerekçelerle bu başvuruların reddine karar verebilmektedir. Başvurunun reddi gerekçesi, mevzuatta düzenlenen şartların sağlanamaması, eksik ya da yanlış evrakla başvuru gibi sebepler olabildiği gibi, idare takdir yetkisi dahilinde de ret kararı verebilir. 
Her halükarda, çifte vatandaşlık başvurusu reddedilen kişiler, bahse konu ret kararının hukuka aykırı olduğunu düşünüyorlarsa, bu kararın iptali talebiyle dava açabilirler. “Vatandaşlık Başvurusunun Reddi Kararlarının İptali Davası” başlıklı makalemizde detaylıca açıklandığı üzere, bu davalar, kararı veren idarenin bulunduğu yerdeki idare mahkemesinde açılmalıdır. Dava açma süresi ise, vatandaşlık başvurusunun reddi kararının ilgilisine tebliğ edildiği tarihten itibaren 60 gündür.
Vatandaşlık başvurusuna ilişkin idare tarafından verilen başvurunun reddi ya da kabulü kararları, esasen birer idari işlem niteliğindedir. Bu sebeple, idari işlemlerin hukuka uygun olabilmesi için sahip olmaları gereken tüm unsurları taşıması olmazsa olmaz bir zorunluluktur. “İdari İşlemlerin İptali” yazımızda açılandığı üzere, amaç, konu, sebep, yetki ve şekil unsurlarından en az birinin sakat olduğu tespit edilen idari işlemler, mahkemece iptal edilebilirler.