Hasta Hakları Nelerdir?

Hasta hakları, bireylerin sağlık hizmetlerinden yararlanırken sahip oldukları temel hak ve özgürlüklerin tümünü kapsayan bir kavramdır. Bu haklar, bireylerin insan onuruna uygun bir şekilde sağlık hizmeti almasını, kişisel verilerinin korunmasını, doğru bilgilendirilmesini, tedavi sürecine aktif katılımını ve sağlık hizmeti sağlayıcılarına karşı belirli yükümlülüklerinin korunmasını sağlar.

Hasta hakları kavramı, sağlık hizmeti sunanlarla hastalar arasındaki ilişkiyi düzenlemeyi ve dengelemeyi amaçlar. Bu doğrultuda, hasta haklarını tek bir yasal düzenleme altında toplayan Hasta Hakları Yönetmeliği 1998 yılında yürürlüğe girmiştir. Hasta Hakları Yönetmeliği’nde; hastanın bilgilendirilmesi, hastanın tıbbi muayeneye göstereceği rıza, hastanın uyması gereken kurallar gibi hususlar düzenlenmiştir.

1. Hasta Hakları Nedir?

Hasta hakları, bireyin sağlık hizmeti alma sürecinde sahip olduğu tüm hakları ve bu hakların korunmasını sağlayan ilkeleri ifade eder. Sağlık hizmeti alırken, bireyler sadece tedavi gören kişiler olarak değil, aynı zamanda bilinçli ve aktif katılımcılar olarak sağlık sürecinde yer alırlar. Hasta hakları, bireylerin pasif birer alıcı olmaktan çıkarılarak, kendi sağlıkları üzerinde söz sahibi olmalarını sağlayan bir kavramdır. Bu haklar, sağlık hizmetlerinin etik ve hukuki temeller üzerine inşa edilmesini hedefler ve bu sayede hizmet kalitesini yükseltmeyi amaçlar.

1998 yılında yürürlüğe giren Hasta Hakları Yönetmeliği’nde hasta hakları şu şekilde tanımlanmıştır:

“Sağlık hizmetlerinden faydalanma ihtiyacı bulunan fertlerin, sırf insan olmaları sebebiyle sahip bulundukları ve T.C. Anayasası, Milletlerarası Anlaşmalar, Kanunlar ve diğer mevzuat ile teminat altına alınmış bulunan haklarını ifade eder.”

Bu tanım, hasta haklarının yalnızca sağlık hizmeti ihtiyacı olan bireyler için geçerli olmadığını, insan olma temelinde evrensel bir hak olarak tanındığını vurgular. Hasta hakları, Anayasa, uluslararası anlaşmalar ve diğer yasal düzenlemelerle koruma altına alınmış olup, sağlık hizmeti veren tüm kuruluşlar ve çalışanları tarafından dikkate alınması gereken bir unsurdur.

2. Hasta Hakları Nelerdir?

Hasta hakları, bireylerin sağlık hizmetlerinden yararlanırken sahip oldukları temel hakları kapsayan geniş bir kavramdır. Türkiye’de hasta hakları, 1998 yılında yürürlüğe giren Hasta Hakları Yönetmeliği ile düzenlenmiştir. Bu yönetmelik, hastaların sağlık hizmetlerinden yararlanırken sahip oldukları hakları detaylı bir şekilde açıklamaktadır. İşte temel hasta hakları:

2.1. Sağlık Hizmetlerinden Faydalanma Hakkı

Hasta Hakları Yönetmeliği’nin 6 ila 14. maddelerinde düzenlenen bu hak, sağlık hizmetlerine erişim hakkını güvence altına alır. Bu hak kapsamında:

• Sağlık Hizmetlerinden Adalet ve Hakkaniyete Uygun Olarak Faydalanma: Her birey, ayrımcılık yapılmaksızın sağlık hizmetlerine eşit erişim hakkına sahiptir.
• Alınacak Sağlık Hizmeti Hususunda Bilgi İsteme Hakkı: Hastalar, alacakları sağlık hizmeti ile ilgili bilgi talep etme hakkına sahiptir.
• Sağlık Kuruluşunu Seçme ve Değiştirme Hakkı: Hastalar, tedavi görecekleri sağlık kuruluşunu ve hekimlerini seçme ve değiştirme hakkına sahiptir.
• Sağlık Personelini Tanıma, Seçme ve Değiştirme Hakkı: Hastalar, kendilerine hizmet sağlayacak sağlık personelini tanıma ve değiştirme hakkına sahiptir.
• Öncelik Sırasının Belirlenmesini İsteme Hakkı: Hastalar, sağlık hizmeti alırken öncelik sırasının belirlenmesini talep edebilir.
• Tıbbi Gereklere Uygun Teşhis, Tedavi ve Bakım Hakkı: Hastalar, tıbbi gerekliliklere uygun şekilde teşhis ve tedavi edilme hakkına sahiptir.
• Tıbbi Özen Gösterilmesini İsteme Hakkı: Hastalar, tedavi sürecinde gerekli özenin gösterilmesini talep edebilirler.

2.2. Sağlık Durumu ile İlgili Bilgi Alma Hakkı

Yönetmeliğin 15 ila 20. maddelerinde düzenlenen bu hak, hastaların sağlık durumu hakkında bilgi edinme hakkını içerir. Bu hak kapsamında:

• Hastanın, kendisine ait tıbbi kayıtları inceleme ve düzeltilmesini talep etme hakkı vardır.
• Hastalar, başkalarına bilgi verilmesini yasaklayabilir.
• Bilgilendirme, hastanın anlayabileceği şekilde sade, net ve şüpheye yer bırakmayacak şekilde yapılmalıdır.

2.3. Hastanın Mahremiyetine Saygı Gösterilmesi Hakkı

Yönetmeliğin 21. maddesinde yer alan bu hak, hastaların sağlık durumu ve tedavilerinin gizlilik içinde yürütülmesini sağlar. Bu hak, aşağıdaki durumları kapsar:

• Hastanın sağlık durumu ile ilgili değerlendirmeler gizli tutulur.
• Muayene, teşhis ve tedavi işlemleri gizlilik içinde yapılır.
• Tedavi sırasında hasta yakınının bulunmasına izin verilebilir.
• Hastanın şahsi ve ailevi hayatına müdahale edilmemesi esastır.
• Hastanın sağlık harcamalarının gizli tutulması gerekmektedir.

2.4. Rıza Olmaksızın Tıbbi Muayeneye Tabi Tutulmama Hakkı

Yönetmeliğin 22. maddesinde düzenlenen bu hak, hastanın rızası olmadan tıbbi müdahaleye tabi tutulamayacağını ifade eder. Bu hak, kişinin bedenine yapılan müdahalelerde onay vermesini şart koşar. Ancak bazı istisnai durumlar vardır:

• Suç delillerinin vücutta bulunması durumunda, hakim kararı ile veya gecikmesinde sakınca olan durumlarda savcı talebiyle müdahale yapılabilir.

2.5. Bilgilerin Gizli Tutulmasını İsteme Hakkı

Yönetmeliğin 23. maddesinde yer alan bu hak, hastaya ait bilgilerin gizli tutulmasını güvence altına alır. Sağlık hizmeti nedeniyle elde edilen bilgiler, kanuni zorunluluklar dışında açıklanamaz.

2.6. Güvenliğin Sağlanmasını İsteme Hakkı

Yönetmeliğin 37. maddesinde düzenlenen bu hak, sağlık hizmeti sunulan yerlerde hastaların ve yakınlarının güvenliğini sağlamayı amaçlar. Sağlık hizmeti sağlayan kuruluşlar, hastaların emniyetini sağlamakla yükümlüdür.

2.7. Dini Vecibeleri Yerine Getirebilme ve Dini Hizmetlerden Faydalanma Hakkı

Yönetmeliğin 38. maddesinde düzenlenen bu hak, hastaların dini gereksinimlerini yerine getirme ve dini hizmetlerden faydalanma hakkını kapsar. Sağlık kuruluşları, bu gereksinimlerin karşılanması için imkanlar dahilinde hizmet sunmak zorundadır.

2.8. İnsani Değerlere Saygı Gösterilmesini İsteme Hakkı

Yönetmeliğin 39. maddesi, hastaların insan onuruna yakışır şartlarda ve kişilik değerlerine uygun şekilde sağlık hizmeti almasını güvence altına alır. Bu hak, tüm sağlık personelinin hastalara ve yakınlarına saygılı ve nazik bir şekilde davranmasını zorunlu kılar.

2.9. Müracaat, Şikayet ve Dava Hakkı

Yönetmeliğin 42. maddesinde düzenlenen bu hak, hasta haklarının ihlali durumunda hastanın başvurabileceği yolları içerir. Hasta, haklarının ihlali durumunda şikayette bulunabilir ve dava açma hakkına sahiptir.

Bu haklar, hasta ile sağlık hizmeti sağlayıcıları arasındaki dengeyi sağlamak ve hastaların güvenli, etkili ve insan onuruna yakışır bir sağlık hizmeti almasını güvence altına alır.

3. Hasta Haklarına Uyulmaması Halinde Ne Yapılmalıdır?

Hasta haklarının uygulanmaması ya da yanlış uygulanması durumunda hasta veya hasta yakınının izleyebileceği belirli yollar vardır. Bu süreç, hastane içinde başvuru yaparak başlayıp, gerekli görülmesi halinde yasal mercilere başvurmaya kadar ilerleyebilir. Aşağıda hasta haklarına uyulmaması durumunda yapılacak adımlar açıklanmıştır:

3.1. Hasta İletişim Birimine Başvuru

Her sağlık kuruluşunda, Hasta Hakları Yönetmeliği madde 42 gereği, hasta haklarının korunmasını sağlamak amacıyla Hasta İletişim Birimleri kurulmuştur. Hasta ya da hasta yakını olarak, hasta hakları ihlal edildiğinde öncelikle bu birime başvuru yapılmalıdır.

Başvuru Adımları:

• Sağlık personeline başvuru: Hasta ya da yakını, hasta hakkının ihlal edilmesi durumunda öncelikle, ilgili sağlık personeline durumu bildirmeli ve yönetmelikte belirtilen hakların uygulanmasını talep etmelidir.
• Hasta İletişim Birimine dilekçe ile başvuru: İlgili sağlık personelinden sonuç alınamadığı takdirde, yazılı bir dilekçe ile ya da elektronik ortamda sağlık kurumunun Hasta İletişim Birimi’ne başvuru yapılmalıdır.

Hasta İletişim Birimi Başvuru Süreci:

Hasta İletişim Birimi, yapılan başvurular üzerine:

• Hasta hakları ihlaline sebep olabilecek uygulamaları inceler.
• Gerekirse düzeltici işlemler yapılmasını önerir.
• İlgili sağlık kurumuna bu işlemleri uygulaması için süre verir ve yapılan işlemleri İl Sağlık Müdürlüğü’ne bildirir.
• Başvurunun birime ulaştığı tarihten itibaren 30 gün içinde bir karar verir ve bu kararı hasta ve ilgili sağlık personeline iletir.

3.2. İl Sağlık Müdürlüğü ve Hasta Hakları Kurulu

Eğer Hasta İletişim Birimi’nde sonuç alınamazsa, başvuru dosyası İl Sağlık Müdürlüğü bünyesindeki Hasta Hakları Kurulu’na iletilir. Bu kurul:

• Başvurunun kendisine ulaştığı tarihten itibaren 30 gün içinde karar verir.
• Karar, başvurana ve ilgili sağlık kurumuna bildirilir.
• Kurulun verdiği karar özetleri, il sağlık müdürlüğünün internet sitesinde isim belirtilmeden duyurulur.
• İhlal kararı verilmişse, ilgili sağlık personeline ve kuruma yazılı tebliğ yapılır.

Eğer son altı ay içinde iki veya daha fazla hasta hakları ihlali kararı verilmişse, ilgili sağlık personeli hakkında dosya Sağlık Meslekleri Kurulu’na gönderilir.

3.3. Diğer Hukuki Yollar

Bazı durumlarda, hasta haklarına ilişkin ihlaller daha ciddi tıbbi hatalarla ilgili olabilir. Bu durumda hasta, malpraktis (tıbbi hata) nedeniyle tazminat talep etmek amacıyla hukuk yoluna başvurabilir. Hatalı tıbbi müdahaleye maruz kalan hasta, hukuki ve cezai yaptırım talebinde bulunabilir. Aşağıdaki adımlar izlenebilir:

• Hatalı Tıbbi Müdahale Nedeniyle Tazminat davası açmak: Hatalı tıbbi müdahale durumlarında, hasta malpraktis nedeniyle maddi ve manevi tazminat talep edebilir. Bu süreçte hukuki danışmanlık almak önerilir. Konuya ilişkin detaylı bilgi almak için
• Hatalı Tıbbi Müdahale Cezai yaptırım talep etmek: Doktorun ağır ihmali ya da kasten yaptığı bir hata nedeniyle cezai sorumluluğu varsa, hasta ceza davası açabilir.

3.4. Gizlilik ve Sorumluluk

• Hasta İletişim Birimi ve Hasta Hakları Kurulu’nda görüşülen dosyalar gizli tutulur ve üçüncü kişilere bilgi verilemez.
• Tıbbi hata iddialarına ilişkin başvurular, Hasta İletişim Birimi ya da Hasta Hakları Kurulu tarafından değil, yargı organları tarafından değerlendirilir.

Hasta hakları ihlali durumunda, gerekli başvurular yapılarak sağlık hizmeti sağlayıcılarının yasal ve etik sorumluluklarını yerine getirmeleri sağlanabilir.

Hasta haklarınızın ihlali durumunda izleyebileceğiniz adımlar ve başvuru süreçleri hakkında detaylı bilgi edinmek isterseniz, aşağıdaki makalelerimizi inceleyebilirsiniz:

• Doktor Hatası (Malpraktis) Nedeniyle Tazminat Davası
• Doktor Hatası (Malpraktis) Nedeniyle Ceza Davası
• Estetik Ameliyat Hatası Nedeniyle Tazminat Davası
• Özel Hastanelerde Yapılan Tıbbi Müdahale Hatalarında Tazminat Sorumluluğu
• Devlet Hastanelerinde Yapılan Tıbbi Müdahale Hatalarında Tazminat Sorumluluğu
• Üniversite Hastanelerinde Yapılan Tıbbi Müdahale Hatalarında Tazminat Sorumluluğu

Bu yazı yalnızca bilgilendirme amaçlı yayımlanmış olup, tüm hakları Kulaçoğlu Hukuk Bürosu’na aittir. Hak kaybına uğranılmaması açısından, herhangi bir işlem yapılmadan önce “Sağlık Hukuku” alanında hizmet veren avukatlardan hukuki destek alınmasını tavsiye ederiz.