Marka, işletmenin mal/hizmetlerinin diğer işletmelerinkinden ayırt edilmesini sağlamak koşuluyla, kişi adları dahil, özellikle sözcükler, şekiller, harfler, sayılar, malların biçimi veya ambalajları gibi çizimle görüntülenebilen işaretlerdir. Keza, ayırt edilebilirliği sağlayacak şekilde, benzer biçimde ifade edilebilen, baskı yoluyla yayımlanabilen ve çoğaltılabilen her türlü işaret de marka kapsamında değerlendirilir. Marka seçimi ve marka tesciline ilişkin hukukumuzdaki mevcut kanuni düzenleme 6769 sayılı Sınai Haklar Kanunu (SHK)’dur. Markanın tescili için yetkili kişilerce Türk Patent ve Marka Kurumu’na başvuru yapılması gerekmekte olup mutlak ret sebebi oluşturan işaretlerin marka olarak tescil edilemeyeceği şüphesizdir.
Yazı İçeriği
1. Marka Nedir?
2. Markalar İçin Mutlak Ret Nedenleri
3. Garanti Markası
4. Ortak Marka
5. Marka Üzerindeki Haklar
6. Marka Tescili
7. Marka Tescili Başvurusunda Bulunabilecek Kişiler
Günümüzde şirketleri global düzlemde farklı ve değerli kılan başlıca unsurlar, sahip oldukları çalışan sayısı veyahut malvarlığından ziyade, marka değeri, patent ve endüstriyel tasarım haklarıdır. Bu sebeple de, markanın tescili ve korunması konusu günbegün artan bir ivmeyle önem kazanmaktadır. Ayrıca marka, sahibinin çevresinde fark yaratarak itibar kazanmasına da destek olmaktadır.
1. Marka Nedir?
Marka bir işletmenin ürettiği, sattığı malların yahut hizmetlerin diğer tüm işletmeden ayırt edilebilmesini sağlayan her türlü işarettir. 6769 sayılı Sınai Haklar Kanunu (SHK)’ndaki bu teknik tanımı, ‘’ayırt edici nitelikteki her tür işaret’’ olarak sadeleştirebiliriz. Nasıl ki ticaret unvanı, tacirleri; işletme adı, işletmeleri birbirinden ayırıyorsa marka da mal ve hizmetleri birbirinden ayırmaktadır. Burada dikkat edilmesi gereken husus “mal ve hizmet” ifadesidir. Zira kanunda da özellikle belirtildiği gibi marka, sadece herhangi bir malın üzerinde yer alacak olan basit bir işaret olarak düşünülmemelidir. Üretilen hizmeti de diğer hizmetlerden ayırt etmemizi sağlayacak geniş bir kapsama sahiptir. Marka olmak için mal üretmek olmazsa olmaz bir şart değildir. Örneğin, uçak firmalarının amacı herhangi bir mal üretmek değil, hizmet sunmaktır. Böyle hizmet üreten markalara da hizmet markaları denir.
2. Markalar İçin Mutlak Ret Nedenleri
Sınai Mülkiyet Kanunu m.5’te marka tescilinde mutlak ret nedenleri açıklanmıştır. Mutlak ret nedenleri anlaşılabileceği üzere kamu düzenine, genel ahlaka, dini değerlere aykırı olabilecek ve halkı yanıltabilecek nitelikte markaların önlenmesine yönelik olarak düzenlenmiştir. Bu niteliği itibariyle mutlak ret nedenleri, Türkiye Patent ve Marka Kurumu (TPMK) tarafından oldukça dikkatli incelenip re’sen dikkate alınır.
Mutlak ret sebepleri için sitemizdeki “Hangi Marka veya İşaretler Marka Olarak Tescil Edilemez?” isimli makalemizi inceleyebilirsiniz.
3. Garanti Markası
Marka sahibinin kontrolü altında birçok işletme tarafından o işletmelerin ortak özelliklerini, üretim usullerini, coğrafi menşelerini ve kalitesini garanti etmeye yarayan işarettir.
Bir örnekle açıklayacak olursak; garanti markasına sahip olan kişi ya da kurum, markasını kullanmaya yetkili kıldığı işletmelerin mal ve hizmetlerini çeşitli yönlerden garanti etmiş olur. Garanti markasına sahip olmak, o mal ve hizmetlerin belli kalite standartlarına eriştiğini göstermektedir. Bu durum, ilgili sektörde ve piyasadaki rekabette önemli olmasının yanı sıra, çoğu zaman hizmet ve mal alıcıları yönünden bir tercih edilme sebebi de oluşturur. Garanti markasına verilebilecek en uygun ve ülkemiz açısından en bilindik örnek Türk Standartları Enstitüsü’nün belirlediği kıstaslara uygunluğun göstergesi olan “TSE markası”dır. Ya da bazı ürünlerin üzerinde gördüğümüz CE işareti, ürünün Avrupa standartlarına uygunluğunun göstergesi olan bir başka garanti markası örneğidir. Garanti markası klasik marka tanımının aksine ayırt ediciliği değil ortak özelliği ve/veya kaliteyi yansıtır.
Garanti markasının, marka sahibinin veya marka sahibine iktisaden bağlı olan işletmenin mal veya hizmetlerinde kullanılması yasaktır.
4. Ortak Marka
Üretim veya ticaret ya da hizmet işletmelerinden oluşan bir grup tarafından kullanılan işarete, ortak marka denir. Ortak marka, gruptaki işletmelerin mal veya hizmetlerini diğer işletmelerin mal veya hizmetlerinden ayırt etmeye yarar.
Ortak marka, tek başına markalaşması zor ve düşük getirili olacak küçük ölçekli işletmelerin bir araya gelerek ürünlerini geniş kitlelere tanıtmak için birlik oluşturmalarıdır. 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanun kapsamında kurulan kooperatif birlikleri ortak markanın en net şeklini ortaya koyar. Örneğin, pamuk, incir, üzüm ve zeytin kooperatifleri ortak bir marka oluşturabilirler.
Garanti markası veya ortak markanın tescili için, markanın kullanımına ilişkin usul ve esasları gösteren teknik şartnamenin başvuruyla birlikte sunulması zorunludur.
5. Marka Üzerindeki Haklar
Marka üzerindeki hakkın ortaya çıkmasında, diğer fikri ve sınai haklardan farklı olarak özgünlük aranmaz. Herkesin bildiği kelimenin, şeklin, harfin, müzik ve dahi kokunun marka olarak seçiminde sakınca bulunmamaktaysa da, marka tesciline konu edilen şeyin mutlaka ayırt edici olması gerekmektedir. Seçilen markanın korunur hale gelmesi için ise tescil şarttır. Marka üzerindeki hak soyut bir hak olmakla birlikte ekonomik bir değeri haiz ve herkese karşı ileri sürülebilen malvarlığına dâhil haklardandır. Bu hakkın koruması ise, tescil yoluyla sağlanır. Tescilli markanın satışla başkasına devri mümkün olduğu gibi, mirasla intikal ettirilmesi, lisans, yani kullanım izni verilmesi, ayrıca işletmeden bağımsız olarak rehin edilmesi söz konusu olabilir.
Patent, faydalı model, endüstriyel model ve tasarım gibi fikri ve sınai haklar belli bir süreyle sınırlı olarak korunabilmekteyken; marka, TPMK’ya yapılacak tescille sonsuza kadar korunabilir. Ancak, marka sahibinin, oluşturduğu markayı koruyabilmesi için tescil ve sürelere dikkat etmesi gerekmekte olup tescilinin, 10 yılda bir yenilenmesi gerekir. Yenileme talebi, marka sahibi tarafından koruma süresinin sona erdiği tarihten önceki altı ay içinde yapılarak yenileme ücretinin ödendiğine ilişkin bilgi Kuruma sunulmalıdır. Ortak markanın yenilenmesi içinse, gruba dâhil işletmelerden birinin talebi yeterlidir.
Marka tescilinden doğan hakları, münhasıran marka sahibi kullanır. Marka sahibi, izinsiz olarak yapılması halinde belli fiillerin önlenmesini talep edebilir. Ancak; marka sahibi, üçüncü kişiler tarafından dürüstçe ve ticari hayatın olağan akışı içinde, markasının kanuna uygun biçimde kullanılmasını engelleyemez.
Diğer taraftan, marka hakkına tecavüzün nasıl gerçekleştiği, sonuçları ve markaya tecavüz halinde uygulanabilecek yaptırımlar ile ilgili detaylı bilgi için “Marka Hakkına Tecavüz” yazımızda detaylıca incelenmiştir.
6. Marka Tescili
Marka tescili yaptırırken kişiler yahut firmalar öncelikle TPMK’ya başvuru yapmak zorundadır. Tüm belgelerin eksiksiz olarak tamamlanmasının ardından belgeler Türk Patent Enstitüsü’ne teslim edilir. Sınai Mülkiyet Kanunu’nun “Başvuru şartları, sınıflandırma ve bölünme” başlıklı 11. maddesinde, marka başvurusunda bulunurken hangi belgelerin ibraz edilmesi gerektiği tek tek sayılmaktadır. Başvuruyu alan TPMK tarafından, başvuru konusu mal/hizmetin, Türk Patent Kurumu’nun resmi sitesinde yayımlanan güncel Nice Sınıflandırma Listesine göre hangi sınıfa ait olduğu belirlenir.
Ayrıca başvurunun, yetkili kişilerce yapılıp yapılmadığı da incelenerek mevzuata uygun kişilerin yaptığı başvurular, SMK m.11 uyarınca şekli uygunluk incelemesine tabi tutulur. İlgili kanun hükmü uyarınca herhangi bir eksiklik bulunmayan başvuru, başvurunun alındığı tarih, saat ve dakika itibarıyla kesinleşir. Şekli eksiklik bulunduğu tespit edilen başvurularda ise, başvuru sahibine 2 aylık ek süre verilerek eksiklerin tamamlanması beklenir. 2 aylık süre içerisinde eksik belgeler tamamlanmaz ise marka tescil başvurusu TPMK tarafından iptal edilebilir. İkinci aşamada ise tüm evraklar incelemeye alındıktan sonra başvuru usule uygun olarak değerlendirilir.
Kesinleşen başvuruya ilişkin, TPMK tarafından, SMK m.5’te sayılan mutlak ret veya varsa nispi ret sebeplerinden birinin olup olmadığı incelenir. Başvuru kapsamındaki mal veya hizmetlerin bir kısmı ya da tamamı için hukuka aykırılıklar tespit edilen başvuru bu mal veya hizmetler bakımından reddedilerek, tescil edilmez.
Diğer taraftan, TPMK Resmi Marka Bülteni, usule uygun olarak görülen markanın yayınlandığı bülten olup tescil sürecinin sonraki aşama, usule uygun bulunan markanın bu bültende yayınlanmasıdır. Markanın son aşamasında sicil kaydı oluşturularak Marka Tescil Belgesi ve marka sicil da sahibine teslim edilir.
Marka tescilinin şartlarına, tescilin sağladığı hak ve imkanlara ve markanın sona erme hususuna ilişkin detaylara “Markanın Tescili ve Markanın Sağladığı Haklar” ulaşabilirsiniz.
7. Marka Tescili Başvurusunda Bulunabilecek Kişiler
- Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları.
- Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde yerleşim yeri olan veya sınai ya da ticari faaliyette bulunan gerçek veya tüzel kişiler.
- Paris Sözleşmesi veya Dünya Ticaret Örgütü Kuruluş Anlaşması hükümleri dahilinde başvuru hakkına sahip kişiler.
- Karşılıklılık ilkesi uyarınca, Türkiye Cumhuriyeti uyruğundaki kişilere sınai mülkiyet hakkı koruması sağlayan devletlerin uyruğundaki kişiler.
- Türkiye’de marka başvurusunda bulunma hakkına sahiptir.
Diğer taraftan, “Eser Sahibinin Hakları, Hakkın Korunması ve Devri” yazımızda incelendiği üzere, mevzuatımız uygun eserlerde sahibine birtakım hak ve korumalar sağlamaktadır. Hangi fikir ve sanat mahsullerinin “eser” olarak kabul edilebileceği ve eser sahibine tanınan haklar 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK)‘nda düzenlenmiştir. Bu bağlamda, mali ve manevi hakları ihlal edilen eser sahibinin başvurabileceği hukuki yollar hakkında detaylı bilgi için “FSEK Kapsamında Eser Sahibi Tarafından Açılabilecek Davalar” isimli makalemizi inceleyebilirsiniz.
