Mirasçılıktan Çıkarma – Mirastan Men

Mirastan men olarak bilinen mirasçılıktan çıkarma,  mirasçının, aile bağlarını önemli ölçüde zedelenmesi halinde,  mirastan men edilerek mirastaki saklı payına ulaşmasını engelleyebilen istisnai bir düzenlemedir.

Kanun koyucu sınırlı hallerde, saklı paylı mirasçıların mirasçılıktan çıkarılmasına olanak vermiştir. 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nda, “cezai” ve “koruyucu” olmak üzere iki farklı çıkarma hali düzenlenmiştir. Buna göre, miras bırakanın saklı paylı mirasçısının bazı davranışları, aile bağlarının önemli ölçüde zedelenmesine neden olmuşsa, “mirasçılıktan cezai çıkarma” hali gündeme gelebilecektir. Bu durumda mirastan çıkarılan kimse, mirasçılık sıfatını kaybedecektir. “Koruyucu mirasçılıktan çıkarma” ise, borç ödemekten aciz olan saklı paylı mirasçının, sahip olduğu saklı miras payının yarısının, alt soyuna özgülenmesidir. Bu durumda borç ödemeden aciz belgesi bulunan alt soyun, bütün miras payının alacaklılara geçmesi önlenerek çıkartılan kimsenin alt soyunun mirastan pay alabilmesi istenmiştir.

Mirasçılıktan çıkarma işlemi, ölüme bağlı tasarruflar olan “miras sözleşmesi” veya “vasiyetname” yolu ile yapılabilmektedir.  Miras bırakanın yaptığı bu ölüme bağlı tasarrufta muhakkak çıkarma sebebini belirtmesi gerekmektedir. Ayrıca belirtmek gerekir ki, çıkarılan kimse tarafından gerekli koşulların oluşması halinde tenkis ve iptal davaları açılabilecektir.

1. Mirasçılıktan Çıkarma (Iskat) Kavramı

Mirasçılıktan çıkarma, saklı paylı mirasçıların, saklı paylarının tamamına yahut bir kısmına ulaşmalarını engelleyen istisnai bir hal olarak düzenlenmiştir. Mirasçılıktan çıkarma sebeplerini anlatmadan evvel, bu durum ile karşılaşabilecek olan saklı paylı mirasçıların kimler olduğunu açıklamakta fayda görüyoruz. Buna göre, saklı paylı mirasçılar, miras bırakanın alt soyu yani çocukları, torunları, torunların çocukları; miras bırakanın ana babası ve sağ kalan eşidir.

Aslında mirasçılıktan çıkarma işleminin muhatabı olan saklı paylı mirasçıların miras payları, kanun koyucu tarafından korunmak istenmektedir. Zira görüldüğü üzere bu kimseler miras bırakanla oldukça yakın kan bağına sahip olan kişilerdir. Bu nedenle bu kimselerin sahip olduğu miras paylarının kanun koyucunun belirlediği oranın altında kalması istenmemiştir. Fakat saklı paylı mirasçının bazı davranışları korunmak istenen bu aile bağını derinden sarsabilir veya ortadan kaldırabilir. Böyle bir durumda da bu kişiler lehine saklı pay öngörülmesinin herhangi bir anlamı ve amacı kalmayacaktır ve mirastan çıkarma kurumu işletilebilecektir.

2. Mirasçılıktan Çıkarma Sebepleri

Yukarıda bahsedildiği üzere saklı paylı mirasçının bazı davranışları mirasçılıktan çıkarma işleminin yapılmasına sebep olabilir. Böyle bir çıkarma haline, “cezai mirasçılıktan çıkarma” veya “cezalandırıcı mirasçılıktan çıkarma” denilmektedir. Bu durumda, aile bağlarının derinden sarsan saklı paylı mirasçının, mirastan pay alması engellenmek istenmiştir.

Mevzuatımızda bunun dışında bir de “koruyucu mirasçılıktan çıkarma” kurumu mevcuttur. Burada ise miras bırakan, kendi alt soyunun borçlarını ödemekten aciz olması halinde, ona kalacak miras payının tamamının alacaklılara geçmesini önlemek istemektedir. Örneğin, babasının oldukça fazla borcu olması nedeniyle dedesinden kalan mirasa ulaşamayacak olan çocuğun miras hakkı bu şekilde korunabilmektedir.

3. Cezai (Cezalandırıcı) Mirasçılıktan Çıkarma

4721 sayılı Türk Medeni Kanunu 510. maddesinde aşağıdaki durumlarda, miras bırakanın saklı paylı mirasçısını mirasçılıktan çıkartabileceği düzenlenmiştir.

• Saklı paylı mirasçı, miras bırakana veya miras bırakanın yakınlarından birine karşı ağır bir suç işlemişse mirasçılıktan çıkartılabilir.
• Saklı paylı mirasçı, miras bırakan yahut miras bırakanın aile üyelerine karşı aile hukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemişse, mirasçılıktan çıkartılabilir.

Kanunda sayılan bu haller sınırlı sayıdadır. Yani bu sebepler dışında mirasçılıktan çıkarma kurumunun işletilmesi mümkün değildir.

Görüldüğü üzere mirasçılıktan cezai çıkarma, saklı paylı mirasçının bazı davranışları nedeniyle miras bırakan ile aralarındaki aile bağını zedelemesi halinde söz konusu olmaktadır. Söz gelimi, mirasçının, miras bırakana karşı süregelen biçimde ağır hakaretler etmesi, mirasçılıktan çıkarma sebebi olarak kabul edilebilir. Zira böyle bir durumda mirasçı ile miras bırakan arasında yakın aile bağından kaynaklı, var olması beklenen saygı ve sevginin ortadan kalktığı düşünülecektir.

3.1. Ağır Bir Suç İşlenmesi

Yukarıda mirasçılıktan çıkarma sebeplerinden biri olarak saklı paylı mirasçının ağır bir suç işlemesinden bahsettik. Ancak bu suçun niteliğine ilişkin herhangi bir netlik olmadığını söylemek gerekir. Yani hangi suçların ağır suç olarak kabul edileceğine ilişkin mevzuatımızda bir düzenleme yer almamaktadır. Bu nedenle, somut olayın özellikleri dikkate alınarak suçun niteliği ve mirasçılıktan çıkarma sebebi olup olmadığı değerlendirilmelidir.  Bu durumda, saklı paylı mirasçının suç teşkil eden fiili, aile bağlarını zedelemiş yahut aile bağlarının kopmasına neden olmuşsa mirasçılıktan çıkarma sebebinin var olduğu kabul edilebilir. Önemle belirtmek isteriz ki, mirasçının fiili, Türk Ceza Kanunu hükümleri uyarınca mutlaka suç teşkil etmelidir. Örneğin, mirasçının miras bırakanın çok sevdiği bir vazoyu yanlışlıkla kırmış olması nedeniyle aile bağlarının zayıflaması mirasçılıktan çıkarma nedeni olarak kabul edilemez.

3.2. Aile Hukukundan Doğan Yükümlülüklerin İhlal Edilmesi

Bir diğer cezai mirasçılıktan çıkarma sebebi, mirasçının aile hukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemiş olmasıdır. Aile hukukundan doğan yükümlülüklere örnek olarak; evladın ana babasına bakma yükümlülüğü, eşlerin birbirlerine karşı sadakat yükümlülüğü verilebilir. Bu yükümleri yerine getirmeyen taraf için mirastan çıkarma durumu söz konusu olabilecektir. Keza, ana veya babanın evladına karşı nafaka yükümlüğünü yerine getirmemesi durumunda da aile hukukundan doğan yükümlülüklerin ihlal edildiği kabul edilecektir. Böyle bir durumda, miras bırakan evladın, nafaka yükümlülüğünü yerine getirmeyen babayı mirasçılıktan çıkarması mümkün olabilecektir. Ancak önemle belirtmek isteriz ki, burada da yine somut olayın özellikleri dikkate alınarak mirasçılıktan çıkarma sebebinin oluşup oluşmadığı hâkim tarafından değerlendirilecektir.

Cezai mirasçılıktan çıkarma sebepleri, çoğu zaman mirastan yoksunluk halleri ile benzerlik göstermektedir. Örneğin, saklı paylı mirasçının, miras bırakanı kasten yaralaması, hem mirastan çıkarma hem de mirastan yoksunluk nedeni olarak değerlendirilebilir.

4. Koruyucu Mirasçılıktan Çıkarma

TMK m. 513’e göre koruyucu mirasçılıktan çıkarma, miras bırakanın “hakkında borç ödemeden aciz belgesi bulunan alt soyunu, saklı payının yarısı için mirasçılıktan” çıkarmasıdır. Bu hüküm, alt soyun borç ödemeden aciz olması halinde, mirasçıya kalacak miras payının tamamının alacaklıların eline geçmesini önlemek amacıyla düzenlenmiştir. Zira aksi durumda, saklı paylı mirasçının alt soylarının miras payına ulaşması mümkün olamayacaktır.

Burada kanun koyucu tarafından menfaatler dengesi gözetilerek, mirastan çıkarılan alt soya ait olan saklı payın yarısının onun alt soyuna özgülenmesi mümkün kılınmıştır. Görüldüğü üzere böyle bir durumda miras payının tamamının alt soya özgülenmesi söz konusu değildir. Zira alacaklıların da hiçbir şekilde alacaklarına ulaşamamaları hakkaniyete aykırılık teşkil edecektir. Bu nedenle, saklı payın yarısının özgülenmesi gerektiği hükme bağlanmıştır.

4.1. Payın Yarısının Alt Soya Özgülenmesi

Yukarıda belirtildiği üzere koruyucu mirasçılıktan çıkarmada, çıkartılan alt soyun miras payının yarısı, kendisinin doğmuş ya da doğacak olan çocuklarına özgülenmelidir. Yani, söz gelimi miras bırakan dedenin, borç ödemeden aciz olan evladı, bir çocuk sahibiyse; dede evladının sahip olduğu miras payının yarısını torununa özgülemelidir. Buradaki doğmuş olan çocuk ile kastedilen miras bırakanın vefat ettiği anda hayatta olan çocuklardır. Doğacak olana çocuk kavramından anlaşılması gereken ise, miras bırakanın vefatı anında en azından anne rahmine düşmüş olan çocuktur. Yani kanun koyucu ceninin de miras hakkını korumak istemiştir.

4.2. Koruyucu Mirasçılıktan Çıkarma İşleminin İptali

Önemle vurgulanmalıdır ki, miras bırakanın vefatı anında mirasçının borç ödemeden aciz belgesinin hükmü kalkmışsa, yani örneğin mirasçının borcu kalmamışsa, mirasçı mirasçılıktan çıkarma işlemini iptal ettirebilir. Aynı şekilde, mirasçının borcu, saklı payının yarısını aşmıyorsa da iptal talebinde bulunulabilir.

5. Mirasçılıktan Çıkarma Yöntemleri Nelerdir?

TMK m. 510 ve 513’teki sebeplerin oluşması, kendiliğinden mirasçılıktan çıkarmaya neden olmayacaktır. Bunun için miras bırakanın iradesini ortaya koyması gerekmektedir. TMK m. 510’da, miras bırakanın saklı paylı mirasçısını ölüme bağlı tasarrufla mirasçılıktan çıkartabileceği hükme bağlanmıştır. Buradaki ölüme bağlı tasarruf ile anlaşılması gereken ise, mirasçılık sözleşmesi ve vasiyetnamedir. Şu halde mirasçılıktan çıkarma işlemi, miras sözleşmesi hazırlanılarak yapılabileceği gibi miras bırakan tarafından vasiyetname hazırlanarak da yapılabilir.

5.1. Vasiyetname İle Mirasçılıktan Çıkarma

Özellikle cezai mirasçılıktan çıkarma hallerinde, işin doğası gereği bir miras sözleşmesi yapılması pek muhtemelen görünmemektedir. Bu nedenle miras bırakan bir vasiyetname hazırlayarak bu talebini dile getirebilecektir. Vasiyetname ise; resmi vasiyetname, el yazılı vasiyetname ve sözlü vasiyetname olarak üç farklı şekilde yapılabilmektedir. Mirasçılıktan çıkarma işlemi yapmak isteyen kimse için imkân olması halinde, birçok açıdan daha avantajlı olan resmi vasiyetnamenin yapılmasını tavsiye etmekteyiz.

5.2. Miras Sözleşmesi İle Mirasçılıktan Çıkarma

Koruyucu mirasçılıktan çıkarma işlemi açısından ise miras sözleşmesinin yapılması daha olasıdır. Burada da vurgulanması gereken husus “miras sözleşmesi yapabilmek için ayırt etme gücüne sahip ve ergin olmak, kısıtlı bulunmamak” gerektiğidir. Elbette burada da vasiyetname düzenlenerek, saklı paylı mirasçının mirasçılıktan çıkartılması mümkündür.

Miras sözleşmesi ve vasiyetname yapılması hakkında detaylı bilgiye “Miras Hukuku Nedir?” başlıklı makalemizden ulaşabilirsiniz.

Önemle vurgulamak isteri ki, mirasçılıktan çıkarma işleminin geçerliliği, miras bırakanın gerçekleştirdiği ölüme bağlı tasarrufta, çıkartma sebebini belirtmesine bağlıdır. Söz gelimi, miras bırakan vasiyetnamesinde, mirasçısının kendisine bakmadığından, kendisini yıllardır görmediğinden bahisle aile hukukundan doğan yükümlükleri ihlal ettiğini belirtmelidir.

6. Mirasçılıktan Çıkarmanın Sonuçları Nedir?

Mirasçılıktan cezai çıkarmada, saklı paylı mirasçı, miras payının tamamı kaybedeceğinden, mirasçılık sıfatını da kaybedecektir. Bu nedenle çıkarılan mirasçı, mirasçılık sıfatına bağlı olanaklardan yararlanamayacaktır.

Mirasçılıktan çıkarma işleminin miras bırakanın mal varlığı üzerindeki tasarruf hakkına etkisi bakımından ise ikili bir ayrıma gitmek gerekir. Bilindiği üzere saklı paylı mirasçılar miras bırakanın kendi mal varlığı üzerinde dilediği gibi tasarrufa bulunmasını engelleyebilmektedir. Burada da şayet, çıkarılan mirasçının saklı paylı mirasçıları varsa (örneğin çocukları), bu mirasçının payı çocuklarına intikal edecektir. Yani çıkarılan mirasçı sanki kendilerinden önce ölmüş gibi çocuklar miras payı üzerinde hak sahibi olacaktır. Fakat çıkarılan mirasçının da saklı paylı mirasçıları yoksa miras bırakan bu kişinin miras payı üzerinde dilediği gibi tasarrufa bulunabilecektir.

Koruyucu mirasçılıktan çıkarma halinde ise, kısmi bir çıkarma söz konusu olduğu için saklı paylı mirasçı, mirasçılık sıfatını kaybetmeyecektir. Bu nedenle, mirasçı saklı payının yarısı oranında mirasın paylaşımına katılacaktır.  Hatta diğer mirasçıların, mirasçılık sıfatı nedeniyle sahip oldukları her türlü hakka ve sorumluluğa da sahip olacaktır.

Mirastan menin altsoya etkileri hakkında detaylı bilgiye “Mirasçılıktan Çıkarmanın Altsoya Etkisi” başlıklı makalemizden ulaşabilirsiniz.

7. Mirasçılıktan Çıkarılan Kimse Ne Yapabilir?

Mirasçılıktan çıkarılan kimse, çıkarma sebeplerinin oluşmadığını düşünüyorsa ya da gösterilen sebeplerin gerçek olmadığını iddia ediyorsa tenkis davası açabilecektir. Keza, çıkarma işlemine ilişkin yapılan ölüme bağlı tasarrufun iptali dava açılması da mümkündür.

Mirasçılıktan çıkartılan saklı paylı mirasçının açabileceği davalara ilişkin daha detaylı bilgi için “Tenkis Davası Nedir“ ve “Vasiyetnamenin İptali“ başlıklı makalelerimizi inceleyebilirsiniz.

8. Sıkça Sorulan Sorular