Saklı Paylı Mirasçıların Tenkis Davası Açma Hakkı

Genel Olarak

Hukukumuzda vefat eden kişinin, mirasının tamamı üzerinde tasarruf etme imkânı bulunmamaktadır.Türk Medeni Kanunu uyarınca kişi, yalnızca mirasının saklı paylı mirasçıların miras payları düşüldükten sonra kalan kısmı üzerinde özgürce tasarrufta bulunabilir.
Murisin bu kurala riayet etmemesi durumunda ise saklı payları ihlal edilen mirasçılar tenkis davası ile murisin saklı paylarını ihlal eden tasarruflarının iptalini sağlayabilirler.

Saklı Paylı Mirasçılar ve Saklı Pay Oranları

Mirasbırakanın tasarruflarıyla terekede hak sahibi olmalarını önleyemeyeceği yasal mirasçılara saklı paylı mirasçılardenilmektedir.

Türk Medeni Kanunu’na göre;

• Altsoy yasal miras payının ½’si kadar
• Ana ve babadan her biri için yasal miras payının ¼’ü kadar
• Sağ kalan eş için, 
  Altsoy veya ana ve baba zümresiyle birlikte mirasçı olması halinde yasal miras payının tamamı.
  Diğer hallerde yasal miras payının ¾’ü kadar

Saklı pay hakkına sahip olacaklardır. 

Bu kişilerin saklı payları azaltılamayacağı gibi kanunda yer alan haller dışında (Mirastan Yoksunluk, Mirası Ret, Mirastan Feragat, Mirasçılıktan Çıkarma) saklı payları için mirastan mahrum bırakılmaları da söz konusu değildir. 

Mirasbırakanın Tasarruf Oranının Belirlenmesi

Yukarıda belirtildiği üzere muris saklı paylı mirasçıların saklı pay oranları düşüldükten sonra miras üzerinde serbestçe tasarrufta bulunabilecektir. 

Murisin bu serbestçe tasarrufta bulunabileceği kısmı hesaplayabilmek için tenkis hesabında esas alınacak terekenin belirlenmesi gerekmektedir.

Tenkis hesabında esas alınacak tereke şu şekilde belirlenecektir:

Türk Medeni Kanunu m.565 tenkise tabi sağlararası kazandırmaları şu şekilde sıralamıştır;

1. Mirasbırakanın, mirasçılık sıfatını kaybeden yasal mirasçıya miras payına mahsuben yapmış olduğu sağlararası kazandırmalar, geri verilmemek kaydıyla altsoyuna malvarlığı devri veya borçtan kurtarma yoluyla yaptığı kazandırmalar ya da alışılmışın dışında verilen çeyiz ve kuruluş sermayesi,
2. Miras haklarının ölümden önce tasfiyesi maksadıyla yapılan kazandırmalar,
3. Mirasbırakanın serbestçe dönme hakkını saklı tutarak yaptığı bağışlamalar ve ölümünden önceki bir yıl içinde âdet üzere verilen hediyeler dışında yapmış olduğu bağışlamalar,
4. Mirasbırakanın saklı pay kurallarını etkisiz kılmak amacıyla yaptığı açık olan kazandırmalar.

Şu durumda yukarıdaki formül ile mirasbırakanın terekesi hesaplanacak ve bu tereke üzerinden saklı pay oranına göre saklı pay miktarı çıkarılarak mirasbırakanın mirasın ne kadarı üzerinde serbestçe tasarrufta bulunabileceği ortaya çıkacaktır.

Tenkiste Sıra

Yukarıdaki hesaplamaya göre mirasbırakanın tasarruflarının saklı payları ihlal etmesi halinde tenkis gerçekleştirilecektir. Tenkiste sıra ise Türk Medeni Kanunu m.570’te düzenlenmiştir. Buna göre tenkis;

1. İlk olarak ölüme bağlı tasarruflardan, her birinden orantılı olarak
2. İkinci olarak sağlararası tasarruflardan, en yeni tarihliden en eskiye doğru
3. Üçüncü olarak kamuya yararlı ölüme bağlı tasarruflardan, her birinden orantılı olarak,
4. Dördüncü olarak kamuya yararlı sağlararası kazandırmalardan, en yeni tarihliden eskiye doğru

 Şeklindeki sırayla, saklı paylı mirasçılar paylarını alana kadar gerçekleştirilecektir. 

Tenkis Davasında; Hak Düşürücü Süre, Görevli ve Yetkili Mahkeme

Tenkis davasında hak düşürücü süreler özel olarak düzenlenmiştir. Buna göre; 

• Mirasçılar saklı paylarının zedelendiğini öğrendikten itibaren bir yıl içinde tenkis davası açmalıdırlar. Aksi halde bu süreden itibaren tenkis davası açma hakları düşecektir. 

• Bununla birlikte her halde mirasbırakanın ölümü tarihinden itibaren 10 yıl geçmekle tenkis davası açma hakkı düşecektir. 

• Tenkis davasında görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesi olmakla birlikte yetkili mahkeme ölen kimsenin son yerleşim yeri mahkemesidir.

Tenkis Davasında Harç

Tenkis davaları, miras paylarının saklı payı ihlal edilen kişilerin bu haklarının temin edilmesi amacını taşımaktadır.  Miras hukukunda miras bırakanın ölümü ile geride bıraktığı malvarlığı ve bu malvarlığındaki saklı pay oranları, kısacası miras üzerindeki tenkis hesabının yapılması, dava açıldığı esnada çoğunlukla mümkün olamamaktadır. Bu nedenle dava açılırken çoğunlukla harca esas olmak üzere düşük bir bedel gösterilmektedir. Davanın devamı esnasında, bilirkişi tarafından tenkis hesabı yapıldıktan sonra, harç tamamlanarak, talep edilen tutarın miktarı artırılabilir. 

Sonuç olarak;

Türk Medeni Kanunu bir yandan kişiye ölümünden sonra geriye bırakacağı mirası üzerinde hak sahibi olacak kişileri belirleme özgürlüğü verirken bir yandan da bu özgürlüğü saklı paylı mirasçılar ile sınırlamıştır. 

Mirasbırakının saklı paylı mirasçıların saklı paylarını ihlal etmesi ise doğrudan bir geçersizlik hali olarak düzenlenmemiş ve saklı paylı mirasçıların mirasbırakanın iradesine saygı göstermeleri ihtimali düşünülerek istenirse tenkis davası ile bu hakkın kullanılabileceği düzenlenmiştir.

Saklı payı ihlal edilen mirasçı, ölüme bağlı tasarrufun lehtarına karşı tenkis davası açabilir ve tasarrufun mirasbırakanın öldüğü an itibariyle geçersizliğini bu dava ile sağlayabilir.

Bununla birlikte, tenkis davasından çok farklı bir dava olmakla birlikte uygulamada terditli olarak beraber açılabilen bir dava türü olan “muris muvazaasına dayalı tapu iptal ve tescil davası”na ve her iki dava türünün kıyaslamasına dair daha detaylı bilgiye ulaşmak için Muris Muvazaasına Dayalı Tapu İptal ve Tescil Davası makalemizi okuyabilirsiniz.