Tenkis Davası Nedir?

Türk Medeni Kanunu (TMK) uyarınca vefat eden kişi (muris), sağlararası kazandırmaları veyahut ölüme bağlı kazandırmaları (vasiyetname) ile mirasının tamamı üzerinde tasarruf etme özgürlüğüne sahip değildir. Zira, muris yalnızca malvarlığının saklı paylı mirasçıların miras payları düşüldükten sonra kalan malvarlığı üzerinde özgürce tasarrufta bulunabilir. Murisin aksi yöndeki tasarruflarıyla saklı payları ihlal edilen mirasçılar ve bazı durumlarda saklı pay mirasçılarının alacaklıları, tenkis davası açarak ihlale konu tasarrufların iptalini sağlayabilirler. Diğer bir ifadeyle tenkis davası, miras bırakanın tasarruf özgürlüğünü aşan sağlar arası ve ölüme bağlı tasarrufların yasal sınıra çekilmesi amacıyla açılan yenilik doğurucu bir davadır. Tenkis davasında görevli ve yetkili mahkeme miras bırakanın son yerleşim yerinde bulunan Asliye Hukuk Mahkemesi’dir. TMK m.571 gereğince tenkis davası açma hakkı, mirasçıların saklı paylarına tecavüz edildiğini öğrendikleri andan itibaren bir yıl içinde açılmazsa zamanaşımına uğrar. Vasiyetnameler hakkında dava açma hakkı ise vasiyetnamenin açıldığı tarihten ve diğer tasarruflar hakkında mirasın açılmasından itibaren on yıl geçmekle düşer.

Yazı İçeriği
1. Tenkis Davası Açabilecek Saklı Paylı Mirasçıları ve Saklı Pay Oranları
2. Tenkis Davasında Miras bırakanın Tasarruf Oranı
3. Tenkise Tabi Sağlararası Kazandırmalar
4. Tenkise Tabi Olmayan Tasarruflar
5. Tenkise Tabi Tasarruflarda Sıralama (Tenkiste Sıra)
6. Tenkis Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme
7. Tenkis Davasında Hak Düşürücü Süre (Zamanaşımı)
8. Tenkis Davasında Harç

Mevzuatımız uyarınca, herkes, ölümünden sonra geriye bırakacağı mirası üzerinde hak sahibi olacak kişileri belirleme özgürlüğüne sahip olmakla beraber, saklı pay mirasçıları bu durumun istisnasını oluşturur. Zira, saklı pay mirasçılarının saklı pay oranları, miras bırakanın malvarlığında özgür iradesiyle yapacağı birtakım ölüme bağlı tasarruflara ve hatta sağlığındaki bazı sağlar arası kazandırmalara rağmen korunabilir. Ancak mevzuatımızda, miras bırakının saklı pay mirasçılarının saklı paylarını ihlal etmesi, doğrudan bir geçersizlik hali olarak düzenlenmemiştir. Saklı payları ihlal edilen mirasçıların, miras bırakanın iradesine saygı göstermeleri ihtimali düşünülerek, aksi yönde irade göstermeleri halinde ise, tenkis davası açarak bu hakkı kullanabilecekleri düzenlenmiştir. Tenkis davası, miras bırakanın saklı pay ihlaline konu tasarrufunun lehtarına karşı açılabilir ve tasarrufun, miras bırakanın öldüğü an itibariyle geçersizliği sağlanabilir.

1. Tenkis Davası Açabilecek Saklı Paylı Mirasçıları ve Saklı Pay Oranları

Miras bırakanın tasarruflarıyla terekede hak sahibi olmalarını önleyemeyeceği yasal mirasçılara saklı paylı mirasçılar denilmektedir.

Türk Medeni Kanunu m. 506’ya göre;

• Altsoyun saklı pay oranı, yasal miras payının ½’si kadardır.
• Ana ve babadan her biri için saklı pay oranları, yasal miras paylarının ¼’ü kadardır.
• Sağ kalan eşin saklı payı belirlenirken hangi zümre ile beraber mirasçı olduğuna göre değişiklik arz etmektedir. Eğer ki, sağ kalan eş, altsoy veya ana ve baba zümresiyle birlikte mirasçı olmuşsa, saklı pay oranı, yasal miras payının tamamıdır. Diğer hallerde ise yasal miras payının ¾’ü kadar saklı paya sahip olacaktır.

Bu kişilerin saklı pay oranları azaltılamayacağı gibi “Mirastan Feragat”, “Mirasçılıktan Çıkarma”, “Mirasın Reddi” yazılarımızda belirtilen haller dışında saklı payları için mirastan mahrum bırakılmaları da imkansızdır. 

2. Tenkis Davasında Miras Bırakanın Tasarruf Oranı

Yukarıda belirtildiği üzere muris saklı paylı mirasçıların saklı pay oranları düşüldükten sonra miras üzerinde serbestçe tasarrufta bulunabilecektir. Murisin bu serbestçe tasarrufta bulunabileceği kısmı hesaplayabilmek için tenkis hesabında esas alınacak terekenin doğru bir şekilde belirlenmesi gerekmektedir.

Tenkis hesabında esas alınacak tereke şu şekilde belirlenecektir:

Tereke Aktifleri

–

Cenaze Giderleri Tereke Borçları Tedbir Masrafları Birlikte Yaşayanların Üç Aylık Geçim Giderleri

+

Sağlararası Karşılıksız Kazandırmalar (Denkleştirmeye Tabi Kazandırmalar) (Tenkise Tabi Sağlararası Kazandırmalar) (Hayat Sigortası Satınalım Bedeli)

3. Tenkise Tabi Sağlararası Kazandırmalar

Türk Medeni Kanunu m.565 tenkise tabi sağlararası kazandırmaları şu şekilde sıralamıştır:

• Miras bırakanın, mirasçılık sıfatını kaybeden yasal mirasçıya miras payına mahsuben yapmış olduğu sağlararası kazandırmalar.
• Geri verilmemek kaydıyla altsoyuna malvarlığı devri veya borçtan kurtarma yoluyla yaptığı kazandırmalar ya da alışılmışın dışında verilen çeyiz ve kuruluş sermayesi.
• Miras haklarının ölümden önce tasfiyesi maksadıyla yapılan kazandırmalar.
• Miras bırakanın serbestçe dönme hakkını saklı tutarak yaptığı bağışlamalar ve ölümünden önceki bir yıl içinde âdet üzere verilen hediyeler dışında yapmış olduğu bağışlamalar.
• Miras bırakanın saklı pay kurallarını etkisiz kılmak amacıyla yaptığı açık olan kazandırmalar.

Miras bırakanın bırakacağı mirasın ne kadarlık kısmı üzerinde serbestçe tasarruf imkanının olduğu yukarıdaki formül uyarınca hesaplanabilir. Buna göre öncelikle, miras bırakanın tereke aktifleri, yani sahip olduğu taşınmaz, para, alacak gibi malvarlığı değerleri hesaplanmalıdır. Tereke aktiflerinden, miras bırakanın cenaze giderler, tereke borçları, tedbir masrafları ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin üç aylık geçim giderleri çıkarılmalıdır. Sonrasında, bulunan bu bedele, yukarıda listelenen sağlar arası kazandırmaların eklenmesi suretiyle, miras bırakanın tenkise tabi terekesi hesaplanmış olur. Hesaplanan bu tereke üzerinden, miras bırakanın saklı pay mirasçılarının saklı pay oranlarının çıkarılması nihayetinde, miras bırakanın mirası üzerinde serbestçe tasarrufta bulunabileceği malvarlığı değeri hesaplanmış olur.

4. Tenkise Tabi Olmayan Tasarruflar

Tenkise tabi tasarruflar, emredici biçimde ve sınırlı sayıda düzenlenmiştir. Bu nedenle, kanunda düzenlenmemiş olan sağlar arası tasarruflar, ivazsız olarak yapılmış olsalar bile tenkise tabi tutulmazlar. Uygulamada en sık karşılaşılan örnekleri şunlardır;

• Adet üzerine verilen hediyeler.
• Miras bırakanın serbestçe dönme hakkını saklı tutmadığı ve ölümünden önceki bir yıldan daha önce yapmış olduğu bağışlamalar.
• Ahlaki bir ödevin yerine getirilmesi amacıyla verilen şeyler.
• Kazanılmamış haktan feragat edilmesi.
• Eşler arasındaki mal rejiminden kaynaklanan talepleri.

5. Tenkise Tabi Tasarruflarda Sıralama (Tenkiste Sıra)

Yukarıdaki hesaplamaya göre miras bırakanın tasarruflarının saklı payları ihlal etmesi halinde tenkis gerçekleştirilecektir. Tenkiste sıra ise Türk Medeni Kanunu m.570’te düzenlenmiştir. Buna göre tenkis;

• İlk olarak ölüme bağlı tasarruflardan, her birinden orantılı olarak yapılır.
• Saklı pay ihlalinin devam etmesi halinde, ikinci olarak sağlararası tasarruflardan, en yeni tarihliden en eskiye doğru tenkis gerçekleştirilir.
• Saklı pay ihlali hala giderilemez ise, üçüncü olarak kamuya yararlı ölüme bağlı tasarruflardan, her birinden orantılı olarak tenkis yapılır.
• Saklı paylı mirasçılarının saklı paylarını almaları halen sağlanamamış olur ise, dördüncü olarak kamuya yararlı sağlararası kazandırmalardan, en yeni tarihliden eskiye doğru tenkis gerçekleştirilecektir. 

6. Tenkis Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme

Tenkis davasında görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesi olmakla birlikte yetkili mahkeme ölen kimsenin son yerleşim yeri mahkemesidir.

7. Tenkis Davasında Hak Düşürücü Süre (Zamanaşımı)

Tenkis davasında hak düşürücü süreler özel olarak düzenlenmiştir. Buna göre; 

• Mirasçılar saklı paylarının zedelendiğini öğrendikten itibaren bir yıl içinde tenkis davası açmalıdırlar. Aksi halde bu süreden itibaren tenkis davası açma hakları düşecektir. 
• Bununla birlikte her halde miras bırakanın ölümü tarihinden itibaren 10 yıl geçmekle tenkis davası açma hakkı düşecektir. 

8. Tenkis Davasında Harç

Tenkis davaları, miras paylarının saklı payı ihlal edilen kişilerin bu haklarının temin edilmesi amacını taşımaktadır.  Miras hukukunda miras bırakanın ölümüyle geride bıraktığı malvarlığı ve bu malvarlığındaki saklı pay oranları, kısacası miras üzerindeki tenkis hesabının yapılması, dava açıldığı esnada çoğunlukla mümkün olamamaktadır. Bu nedenle dava açılırken çoğunlukla harca esas olmak üzere düşük bir bedel gösterilmektedir. Davanın devamı esnasında, bilirkişi tarafından tenkis hesabı yapıldıktan sonra, harç tamamlanarak, talep edilen tutarın miktarı artırılabilir. 

Diğer taraftan, esasen tenkis davasından çok farklı bir dava olan “muris muvazaasına dayalı tapu iptal ve tescil davası” uygulamada tenkis davasıyla birlikte terditli olarak açılabilmektedir. Muvazaa davasına ve her iki dava türünün kıyaslamasına dair daha detaylı bilgiye “Muris Muvazaasına Dayalı Tapu İptal ve Tescil Davası“ yazımızda yer verilmiştir.