Boşanmada Ortak Velayet Kararı

Türk hukukunda geleneksel uygulama, boşanma sonrası velayetin ebeveynlerden birine bırakılması yönündedir. Ancak son yıllarda, çocuğun üstün yararı göz önünde bulundurularak, ebeveynlerin velayet hakkını ortak kullanabileceğine dair mahkeme kararları da verilmeye başlanmıştır. Ortak velayet, boşanmış ebeveynlerin, velayete ilişkin tüm hak, yetki ve yükümlülükleri müştereken yerine getirmelerini ifade eder. Bu modelde, anne ve baba, çocuğun bakım ve eğitimine dair kararları birlikte alarak ebeveynlik rollerini sürdürmeye devam ederler.

Bu yazıda, ortak velayetin hukuki temelleri, uygulanma şartları, ebeveynlerin hak ve sorumlulukları ile çocuğun gelişimi üzerindeki etkileri detaylı şekilde ele alınacaktır. Ortak velayet kararının nasıl alındığı, sürecin nasıl işlediği ve mahkemelerin bu konuda nasıl bir tutum sergilediği gibi önemli konulara dair rehber niteliğinde bilgiler sunulacaktır.

1. Velayet Nedir?

Velayet, ergin olmayan çocukların bakım, eğitim ve korunması için anne ve babalarına tanınan bir hak ve sorumluluktur. Türk Medeni Kanunu’nun 335. maddesine göre, evlilik birliği devam ettiği sürece çocuklar anne ve babalarının velayeti altındadır. Bu hak kapsamında ebeveynler, çocuğun gelişimi, eğitimi, temsili ve korunması ile ilgili kararları alabilirler.

1.1. Velayet Hakkının Hukuki Dayanağı

Türk Medeni Kanunu’nun 336. maddesine göre, evlilik devam ettiği sürece velayet anne ve baba tarafından ortak olarak kullanılır. Ancak boşanma davası söz konusu olduğunda, eşler velayet konusunda anlaşamazlarsa, mahkeme çocuğun üstün yararını gözeterek velayeti anneye veya babaya bırakmaktadır.

1.2. Velayet Hakkının Kullanımı

• Evlilik devam ettiği sürece anne ve baba velayet hakkını birlikte kullanır (TMK m. 336).
• Boşanma durumunda velayet genellikle ebeveynlerden birine verilir.
• Ortak velayet halinde, anne ve baba çocuğun bakım ve eğitimine dair kararları müştereken alır.

Velayet hakkı, çocuğun üstün yararına aykırı kullanıldığında mahkeme tarafından sınırlandırılabilir veya tamamen kaldırılabilir. Bu nedenle, ebeveynlerin bu hakkı çocuğun fiziksel ve ruhsal gelişimine uygun bir şekilde kullanması gerekir.

1.3. Boşanma Sonrası Velayet Türleri

Boşanma, ebeveynlerin evlilik birliğini sona erdirse de, çocuklarıyla olan ilişkilerini tamamen koparmadığı bir süreçtir. Boşanma davasında velayetin hangi ebeveyne verileceği veya ortak kullanımının mümkün olup olmadığı mahkeme tarafından değerlendirilir. Türk hukukunda boşanma sonrası velayet iki farklı şekilde düzenlenebilir:

• Tek Taraflı Velayet: Tek taraflı velayet, boşanma sonrası çocuğun velayetinin yalnızca bir ebeveyne verilmesi durumudur. Bu durumda: Mahkeme, velayeti belirlerken çocuğun yaşını, ebeveynlerin ekonomik ve sosyal durumlarını, çocuğun eğitim ve sağlık gereksinimlerini ve üstün yararını göz önünde bulundurur. Genellikle küçük yaşlardaki çocukların anne bakımına daha fazla ihtiyaç duyduğu kabul edilse de, her olay kendi içinde değerlendirilerek karar verilir.
• Ortak Velayet: Ortak velayet, boşanmış ebeveynlerin çocuğun velayetini müşterek olarak paylaşması anlamına gelir. Bu modelde: Türk hukuk sisteminde geleneksel olarak tek taraflı velayet uygulaması yaygın olsa da, son yıllarda mahkemeler ortak velayet kararları vermeye başlamıştır. Velayetin hangi ebeveyne verileceği veya ortak kullanımının mümkün olup olmadığı konusunda mahkeme, her durumda çocuğun üstün yararını gözeterek karar verir.

Konuyla ilgili detaylı bilgi almak için Boşanmada Çocuğun velayeti Kime Verilir? başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

2. Ortak Velayet Nedir?

Ortak velayet, çocuğun velayet hakkına giren tüm yetki, hak ve yükümlülüklerin anne ve baba tarafından müştereken kullanılmasıdır. Bu sistemde, boşanmış ebeveynler çocuğun bakım, eğitim, sağlık ve diğer temel konularına ilişkin kararları birlikte alır ve sorumlulukları eşit şekilde paylaşır.

Mevcut Türk Medeni Kanunu’na göre, boşanma sonrasında velayetin genellikle ebeveynlerden birine verilmesi gerekmektedir. Ancak uygulamada, belirli şartların oluşması halinde mahkemeler tarafından ortak velayet kararı da verilebilmektedir.

3. Türk Hukukunda Ortak Velayet

Türk hukukunda kural olarak ortak velayet kabul edilmemektedir. Türk Medeni Kanunu’nun 336. maddesi gereğince, evlilik devam ettiği sürece velayet anne ve baba tarafından birlikte kullanılır. Ancak boşanma veya ayrılık durumunda, çocuğun velayeti eşlerden birine bırakılır. Bu çerçevede, velayetin tek bir ebeveyne verilmesi esas alınmıştır ve diğer ebeveyn yalnızca mahkemenin belirlediği günlerde çocukla kişisel ilişki kurabilir.

Ancak zamanla gelişen hukuki ve sosyal koşullar çerçevesinde, ortak velayet kavramı da mahkemeler tarafından değerlendirilmiş ve bazı durumlarda uygulanabilir hale gelmiştir. Bu bölümde, Türk hukukunda ortak velayetin gelişimi, mahkeme kararları ve uluslararası düzenlemelerin etkisi ele alınacaktır.

3.1. Ortak Velayetin Hukuki Temelleri

Ortak velayet, Türk Medeni Kanunu’nun 336. maddesinin ikinci fıkrasında yer alan:

“Ortak hayata son verilmiş veya ayrılık hâli gerçekleşmişse hâkim, velâyeti eşlerden birine verebilir.”

ifadesi çerçevesinde tartışma konusu olmuştur. Her ne kadar kanunda velayetin eşlerden birine verilmesi gerektiği belirtilse de, bu hüküm ortak velayeti yasaklayan açık bir düzenleme içermemektedir. Bu nedenle uygulamada, mahkemelerin belirli şartların gerçekleşmesi halinde ortak velayet kararı verdiği görülmektedir.

Mahkemeler, ortak velayet kararı verirken çocuğun üstün yararını dikkate almakta ve ebeveynler arasındaki iletişim düzeyini göz önünde bulundurmaktadır. Özellikle çekişmeli boşanmalarda, ebeveynler arasındaki anlaşmazlıkların çocuğun psikolojisine zarar verebileceği gerekçesiyle, ortak velayetin uygulanmasının mümkün olmayabileceği vurgulanmaktadır.

3.2. Türkiye’de Ortak Velayet ile İlgili İlk Mahkeme Kararları

Ortak velayet kavramı, Türkiye’de ilk kez İzmir 4. Aile Mahkemesi’nin 27.05.2009 tarihli 448 E. 470 K. sayılı kararında uygulamaya geçirilmiştir. Bu davada:

• Taraflar, müşterek çocuğun velayetinin ortak olarak kullanılmasını kabul etmiştir.
• Mahkeme tarafından atanan uzman, çocuğun her iki ebeveyniyle de aktif iletişimde olmasının çocuğun üstün yararına uygun olduğunu belirten bir rapor sunmuştur.
• Mahkeme, ebeveynlerin uzlaşmacı yaklaşımını ve uzman raporundaki değerlendirmeleri dikkate alarak ortak velayete karar vermiştir.

Ancak benzer dönemde yabancı mahkemeler tarafından verilen ortak velayet kararlarının tanınması ve tenfizi konusunda Yargıtay, ortak velayetin Türk kamu düzenine aykırı olduğu gerekçesiyle bu kararları kabul etmemiştir.

3.3. Yargıtay’ın Ortak Velayete Bakışı ve İçtihat Değişikliği

Ortak velayetin tanınması ve uygulanabilirliği konusundaki en önemli değişim, Yargıtay 2. Hukuk Dairesi’nin 20.02.2017 tarihli kararıyla gerçekleşmiştir. Bu tarihe kadar, Yargıtay boşanma sonrası ortak velayet kararlarını Türk Medeni Kanunu’na ve Türk kamu düzenine aykırı görerek reddetmekteydi. Ancak 2017 yılında alınan yeni karar ile:

• Ortak velayetin Türk kamu düzenine açıkça aykırı olmadığı belirtilmiştir.
• Ortak velayete ilişkin yabancı mahkeme kararlarının tanınmasına ve tenfizine olanak sağlanmıştır.
• Ortak velayetin çocuğun üstün yararını koruyacak şekilde uygulanabileceği kabul edilmiştir.

Bu karar, Türk hukukunda ortak velayetin uygulanabilirliği açısından önemli bir içtihat değişikliği anlamına gelmektedir.

4. Ortak Velayet Kararı Verilebilmesi İçin Gerekli Şartlar

Türk hukukunda boşanma sonrası ortak velayet kural olarak kabul edilmemektedir. Ancak mahkemeler, belirli şartların sağlanması durumunda çocuğun üstün yararını gözeterek ortak velayet kararı verebilmektedir. Ortak velayete hükmedilebilmesi için ebeveynlerin iş birliği yapabilmesi, çocuğun fiziksel ve psikolojik gelişiminin zarar görmemesi ve çocuğun üstün yararının korunması esas alınır. Mahkeme, ortak velayet kararı verirken çeşitli kriterleri göz önünde bulundurur.

Çocuğun Üstün Yararı İlkesi

Mahkemeler, velayet konusunda karar verirken çocuğun üstün yararını gözetmek zorundadır. Ortak velayetin çocuğun fiziksel, duygusal ve psikolojik gelişimine katkı sağlayacağı kanaatine varılırsa, mahkeme ortak velayete karar verebilir. Çocuğun sağlıklı bir ortamda büyüyebilmesi, eğitim ve sağlık haklarından en iyi şekilde yararlanabilmesi için velayet düzenlemesi yapılırken çocuğun ihtiyaçları dikkate alınmalıdır.

Ebeveynlerin Ortak Velayeti Kabul Etmesi ve İş Birliği Yapabilmesi

Ortak velayette gönüllülük esastır. Anne ve babanın ortak velayet konusunda anlaşmaya varmış olması önemlidir. Ebeveynlerin ortak velayeti kabul etmesi ve çocuğun yetiştirilmesi konusunda uyumlu bir şekilde hareket edebilmesi gerekmektedir. Çekişmeli boşanmalarda ortak velayet uygulaması, ebeveynler arasındaki anlaşmazlıkların çocuğa yansımasına neden olabileceğinden, uygulamada ortak velayet kararı genellikle sadece anlaşmalı boşanmalarda verilmektedir.

Çocuğun Görüşünün Alınması

Türk Medeni Kanunu ve uluslararası sözleşmelere göre, idrak çağındaki çocukların velayetle ilgili görüşleri dikkate alınmalıdır. Genellikle 8 yaş ve üzeri çocukların görüşleri değerlendirilirken, 12 yaş ve üzeri çocukların görüşlerine daha fazla ağırlık verilmektedir. Çocuğun ortak velayet hakkında ne düşündüğü de dikkate alınır ve mahkeme, çocuğun fikrini alarak karar verebilir. Ancak çocuğun üstün yararı gerektiriyorsa, mahkeme çocuğun görüşüne aykırı bir karar da verebilir.

Uzman Görüşü ve Sosyal İnceleme Raporları

Mahkemeler, ortak velayet kararı vermeden önce psikolog, pedagog ve sosyal hizmet uzmanlarından rapor talep edebilir. Uzman raporları, çocuğun hangi ebeveynle daha sağlıklı bir ilişki sürdürebileceği konusunda hâkime rehberlik eder. Mahkeme, ebeveynlerin çocuğa uygun bir ortam sağlayıp sağlayamayacağını ve çocuğun psikolojik durumunu değerlendirmek için sosyal inceleme raporlarına başvurabilir. Eğer uzman görüşleri, ebeveynlerin ortak velayet için uygun olmadığı yönündeyse, mahkeme ortak velayete karar vermeyebilir.

Ortak Velayete Engel Teşkil Eden Durumlar

Bazı durumlar, ortak velayet kararının verilmesine engel teşkil edebilir. Bunlar arasında, ebeveynlerden birinin çocuğa karşı fiziksel veya psikolojik şiddet uygulamış olması, aile içi şiddet veya çocuk istismarı iddialarının bulunması, ebeveynlerden birinin çocuğun bakımına ilgisiz olması veya yükümlülüklerini yerine getirmemesi ve ebeveynler arasında şiddetli ve sürekli anlaşmazlıkların bulunması yer almaktadır. Bu gibi durumlar mevcutsa, ortak velayet yerine çocuğun üstün yararı gözetilerek tek taraflı velayet kararı verilir.

5. Ortak Velayet Sürecinde Ebeveynlerin Hak ve Sorumlulukları

Ortak velayet, anne ve babanın velayet kapsamındaki tüm hak, yetki ve sorumlulukları müştereken paylaşmasını gerektirir. Bu sistemde, ebeveynler çocuğun bakımından eğitimine, sağlığından hukuki temsiline kadar birçok konuda ortak karar alarak süreci yürütmekle yükümlüdür.

Mahkeme tarafından ortak velayete karar verilmesi durumunda, ebeveynlerin hak ve sorumlulukları belirli bir çerçeve içinde şekillenir. Bu kapsamda, ortak velayet sahibi ebeveynlerin sahip olduğu haklar ve yükümlülükler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

5.1. Ortak Velayet Sahibi Ebeveynlerin Hakları

Ortak velayet sahibi ebeveynler, çocukla ilgili konularda eşit haklara sahiptir. Bu haklar şunlardır:

5.1.1. Çocukla Kişisel İlişki Kurma Hakkı

• Ortak velayet sahibi ebeveynlerin, çocuklarıyla eşit şekilde vakit geçirme hakkı vardır.
• Ebeveynler, çocuklarıyla belli bir düzen içinde zaman geçirebilecekleri bir program belirleyebilir.
• Mahkeme, çocuğun gelişimine ve ihtiyaçlarına uygun bir şekilde ebeveynlerin çocukla ilişki kurma takvimini belirleyebilir.

5.1.2. Çocuğun Eğitim, Sağlık ve Gelişimi ile İlgili Kararlarda Eşit Yetki

• Eğitim Hakkı: Çocuğun hangi okula gideceği, eğitimiyle ilgili alınacak tüm kararlar ortak alınmalıdır.
• Sağlık Hakkı: Çocuğun sağlık tedavileri, aşıları, hastane süreçleri gibi konularda ebeveynlerin birlikte karar alma hakkı vardır.
• Sosyal ve Kültürel Gelişim: Çocuğun sosyal faaliyetlere katılımı, tatil programları, spor ve sanat gibi alanlara yönlendirilmesi ebeveynlerin ortak kararıyla belirlenir.

5.1.3. Çocuğun Yasal Temsilcisi Olma Hakkı

• Ortak velayet sahibi ebeveynler, çocuğun hukuki işlemlerinde yasal temsilci olarak birlikte hareket eder.
• Çocuğun adına yapılan işlemler (pasaport çıkartılması, banka hesabı açılması vb.) her iki ebeveynin onayıyla gerçekleştirilir.

5.1.4. Çocuğun İkametgahı Üzerinde Eşit Hakka Sahip Olma

• Çocuğun nerede yaşayacağı konusunda ortak karar alınmalıdır.
• Eğer ebeveynlerden biri çocuğu farklı bir şehirde veya ülkede yaşatmak isterse, diğer ebeveynin onayı gereklidir.

5.2. Ortak Velayet Sahibi Ebeveynlerin Yükümlülükleri

Ortak velayet sahibi ebeveynler, sadece haklara sahip olmakla kalmaz, aynı zamanda çocuğun sağlıklı ve dengeli bir ortamda büyümesini sağlamak adına belirli yükümlülüklere de tabidir. Bu yükümlülükler şunlardır:

5.2.1. Çocuğun Bakımı ve Gözetimi

• Ebeveynler, çocuğun fiziksel ve psikolojik gelişimini destekleyerek, ona sağlıklı bir yaşam alanı sunmakla yükümlüdür.
• Beslenme, giyim, barınma ve diğer temel ihtiyaçlar ortak olarak karşılanmalıdır.
• Çocuğun duygusal gelişimini desteklemek amacıyla ebeveynler arasında sağlıklı bir iletişim sağlanmalıdır. 

5.2.2. Ebeveynlerin Finansal Sorumlulukları

• Ortak velayet durumunda her iki ebeveyn de çocuğun maddi ihtiyaçlarını karşılamakla yükümlüdür.
• Çocuğun eğitim giderleri, sağlık masrafları, sosyal ve kültürel harcamaları ortak karşılanmalıdır.
• Mahkeme, gelir durumlarına göre ebeveynlerin çocuğun masraflarını paylaşmasını kararlaştırabilir.
• Ortak velayet durumunda nafaka yükümlülüğü, velayetin paylaşılma şekline göre belirlenir. Eğer çocuğun günlük bakımını büyük ölçüde bir ebeveyn üstleniyorsa, diğer ebeveynden katkı payı olarak nafaka talep edilebilir.

5.2.3. Çocuğun Eğitim ve Sosyal Hayatına Destek Olma

• Ebeveynler, çocuğun okul başarısını ve gelişimini desteklemekle yükümlüdür.
• Derslerine yardımcı olmak, eğitim kurumlarıyla iletişimde olmak ve sosyal aktiviteleri teşvik etmek ortak sorumluluklar arasındadır.

5.2.4. Ortak Karar Alma Zorunluluğu

• Ortak velayetin gereği olarak, ebeveynlerin çocuğun hayatıyla ilgili önemli konularda ortak karar alma zorunluluğu vardır.
• Çocuğun hayatını etkileyen kritik konularda (sağlık, eğitim, ikamet vb.) tek taraflı kararlar alınamaz.

5.2.5. Çocuğun Üstün Yararı İlkesine Uygun Hareket Etme

• Velayet hakkı, çocuğun üstün yararına uygun şekilde kullanılmalıdır.
• Ebeveynler arasındaki kişisel çekişmelerin çocuğa zarar vermesi engellenmelidir.
• Çocukla ilgili kararlar alınırken çocuğun duygusal, fiziksel ve psikolojik gelişimi göz önünde bulundurulmalıdır.

6. Ortak Velayet Anlaşmaları

Ortak velayet, anne ve babanın çocuğun bakım, eğitim, sağlık ve genel gelişimi konusundaki sorumluluklarını paylaşmasını gerektirir. Boşanma sürecinde veya sonrasında, ebeveynler arasında ortak velayet konusunda yazılı bir anlaşma yapılması, sürecin düzenli ve sorunsuz işlemesine yardımcı olabilir. Bu tür bir anlaşma, taraflar arasında doğabilecek uyuşmazlıkları en aza indirerek çocuğun üstün yararını koruma amacını taşır.

6.1. Ortak Velayet Sözleşmesi Nasıl Hazırlanır?

Ortak velayet sözleşmesi, ebeveynlerin çocuğun bakımına ilişkin görev ve sorumluluklarını net bir şekilde düzenleyen hukuki bir belgedir. Mahkeme tarafından onaylandığında bağlayıcı hale gelir ve hukuki güvence sağlar.

6.2. Ortak Velayet Sözleşmesinde Bulunması Gereken Maddeler

Bir ortak velayet sözleşmesi şu temel unsurları içermelidir:

Çocuğun adı, doğum tarihi ve T.C. kimlik numarası

• Tarafların Kimlik Bilgileri ve Çocuğa Ait Bilgiler
• Anne ve babanın adı, soyadı, T.C. kimlik numaraları ve adresleri

Çocuğun İkametgahı ve Konaklama Düzeni

• Çocuğun asıl ikametgahının hangi ebeveynin yanında olacağı
• Çocuğun hangi ebeveynle ne kadar süreyle kalacağına dair detaylı bir düzenleme
• Resmi tatiller, bayramlar ve özel günlerde (doğum günleri, yılbaşı vb.) ebeveynlerin paylaşım planı

Çocuğun Eğitim ve Okul Hayatı

• Çocuğun hangi okulda eğitim alacağına ilişkin karar mekanizması
• Okul masraflarının hangi oranda paylaşılacağı
• Özel ders, kurs veya spor aktivitelerine katılım konularında ebeveynlerin sorumlulukları

Sağlık ve Acil Durumlar

• Çocuğun sağlık hizmetlerinden nasıl yararlanacağı
• Acil durumlarda ebeveynlerden hangisinin yetkili olacağı
• Çocuğun tedavi ve ilaç kullanımı gibi sağlık konularında nasıl karar verileceği

Çocuğun Mali Giderleri ve Nafaka Düzeni

• Çocuğun günlük ve uzun vadeli mali ihtiyaçlarının nasıl karşılanacağı
• Hangi ebeveynin, çocuğun hangi masraflarını üstleneceği
• Ortak velayet durumunda nafaka yükümlülüğünün nasıl düzenleneceği

Çocuğun Yasal Temsili ve Hukuki İşlemler

• Çocuğun hukuki işlemlerinde hangi ebeveynin temsil yetkisine sahip olacağı
• Pasaport, vize, banka hesabı gibi yasal işlemlerde ebeveynlerin sorumlulukları

Çocuğun Kişisel ve Sosyal Gelişimi

• Çocuğun sosyal etkinliklere katılımı, kültürel ve sanatsal gelişimi için alınacak kararlar
• Çocuğun tatil planlarının nasıl yapılacağı
• Çocuğun dinî eğitimi ve inanç konularında nasıl karar verileceği

Ebeveynler Arasındaki İletişim ve Karar Alma Mekanizması

• Ortak velayet sürecinde ebeveynlerin hangi durumlarda nasıl iletişim kuracağı
• Önemli kararların nasıl alınacağı (örneğin, çocuğun okul değiştirmesi veya yurtdışına çıkışı)
• Ebeveynler arasında anlaşmazlık çıkması durumunda başvurulacak çözüm yolları (örneğin, arabuluculuk)

Çocuğun Görüşü ve Katılımı

• Çocuğun yaşına ve olgunluk seviyesine bağlı olarak, karar alma süreçlerine nasıl dahil edileceği
• Çocuğun ortak velayet süreciyle ilgili görüşlerini nasıl ifade edebileceği

Sözleşmenin Süresi ve Değiştirilme Koşulları

• Ortak velayet anlaşmasının hangi süreyle geçerli olacağı
• Taraflardan birinin sözleşmede değişiklik yapmak istemesi halinde nasıl bir prosedür izleneceği

6.3. Ortak Velayet Sözleşmesinin Hukuki Açıdan Bağlayıcılığı

• Ortak velayet sözleşmesi, tarafların özgür iradeleriyle düzenlenmişse ve mahkeme tarafından onaylanmışsa, hukuken bağlayıcı hale gelir.
• Mahkeme, sözleşmenin çocuğun üstün yararına uygun olup olmadığını denetler ve gerektiğinde bazı maddeleri değiştirme yetkisine sahiptir.
• Taraflardan birinin sözleşmeye uymaması halinde, diğer taraf mahkemeye başvurarak velayet hükümlerinin ihlal edildiğini ileri sürebilir.
• Ortak velayet konusunda verilen bir mahkeme kararı, taraflardan birinin talebi üzerine değiştirilebilir. Örneğin, ebeveynlerden birinin ortak velayeti suistimal etmesi veya çocuğun çıkarlarına aykırı hareket etmesi durumunda, mahkemeye başvurularak velayet yeniden düzenlenebilir.

Sonuç

Ortak velayet anlaşmaları, ebeveynler arasındaki iş birliğini sağlamlaştırarak çocuğun gelişimi için en uygun ortamı sunmayı amaçlar. Açık ve net bir şekilde düzenlenmiş bir sözleşme, hem ebeveynlerin sorumluluklarını belirler hem de çocuğun haklarının korunmasını sağlar.

Bu nedenle, ortak velayet sözleşmesinin hukuki geçerliliğe sahip olması ve çocuğun üstün yararına uygun şekilde düzenlenmesi büyük önem taşımaktadır.