Olumsuz Güvenlik Soruşturmasına İtiraz ve İptal Davası

7315 Sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu’nda ilk defa veya yeniden memuriyete yahut kamu görevine atanacaklar hakkında arşiv araştırması ve güvenlik soruşturması yapılacağı düzenlenmiştir. Buna göre memur veya kamu görevlisi olacak kişilerin atamaya ilişkin şartlara ek olarak arşiv araştırması ve güvenlik soruşturması formunda çıkan sonucunun olumsuz olmaması da gerekmektedir. Ancak olumsuz güvenlik soruşturması veya arşiv araştırması kararı tarafsız, objektif ve kanunda öngörülen usullere uygun verilmedir. 

Yazı İçeriği
1. Olumsuz Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Hakkında Hukuki Düzenleme
2. Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Nedir?
3. Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kimler Hakkında Yapılır?
4.Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırmasını Yapacak Birimler ile Değerlendirme Komisyonu
5. Olumsuz Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırmasına Karşı Dava Yolu

Tüm idari işlemlerde olduğu gibi güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması işleminde de kamunun kendisine tanınan takdir yetkisini hukuka ve kamu yararına uygun kullanma zorunluluğu vardır. Aksi halde olumsuz güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması sebebiyle atamanın iptaline veya memuriyetle ilişiğin kesilmesine yönelik karar hukuka aykırı olacak ve İdare Mahkemesi’nde iptal edilebilecektir. 

1. Olumsuz Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Hukuki Düzenleme

2016 yılında 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na eklenen ek maddeyle devlet memurluğuna alınacaklarda aranan genel şartlara “Güvenlik soruşturması ve/veya arşiv araştırması yapılmış olmak” şartı eklenmişti. Ancak bu hüküm Anayasa Mahkemesi tarafından hukuka aykırı olması sebebiyle iptal edilmiştir. Bunun üzerine 07.04.2021 tarihli ve 7315 Sayılı Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu kabul edilerek yürürlüğe girmiştir. 
Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının yapılmasına ve elde edilecek verilerin kullanılmasına ilişkin temel ilkeleri ve kimler hakkında yapılacağını açıkça düzenlemektedir. Keza, araştırma konusu edilecek bilgi ve belgelerin neler olduğu, bu bilgilerin ne şekilde kullanılacağı, hangi mercilerin soruşturma ve araştırma yapacağı da bu kanunla netlik kazanmıştır. Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasında elde edilen bilgileri karara bağlayacak olan Değerlendirme Komisyonuna ilişkin detaylarla toplanan verilerin güvenliği, saklanma ve silinme süreleri de burada düzenlenmiştir.

2. Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Nedir?

Arşiv Araştırması herhangi bir kişinin resmi kayıtların incelenmesi olup arşiv araştırması formunda belirlenen hususlara ilişkin somut belgeler üzerinden ilerleyen bir araştırmadır. Arşiv araştırması;

• Kişinin adli sicil kaydının,
• Kişinin kolluk kuvvetleri tarafından hâlen aranıp aranmadığının,
• Kişi hakkında herhangi bir tahdit olup olmadığının,
• Kişi hakkında kesinleşmiş mahkeme kararları yahut devam eden veya sonuçlanmış olan soruşturma ya da kovuşturmalar kapsamındaki olguların,
• Hakkında kamu görevinden çıkarılma ya da kesinleşmiş memurluktan çıkarma cezası olup olmadığının

mevcut kayıtlardan tespit edilmesinden ibarettir.
Güvenlik soruşturmasında ise sadece güvenlik soruşturması formunda yer verilen hususlara ilişkin somut veriler değil değerlendirmeler de yer almaktadır. 7315 Sayılı Kanun’un 5. maddesine göre güvenlik soruşturması;

• Görevin gerektirdiği niteliklerle ilgili kolluk kuvvetleri ve istihbarat ünitelerindeki olgusal verilerinin,
• Yabancı devlet kurumları ve yabancılarla ilişiğinin,
• Terör örgütleri veya suç işlemek amacıyla kurulan örgütlerle eylem birliği, irtibat ve iltisak içinde olup olmadığının

mevcut kayıtlardan ve kişinin görevine yansıyacak hususların denetime elverişli olacak yöntemlerle yerinden araştırılmak suretiyle tespit edilmesidir.
Görüleceği üzere hem arşiv araştırması hem de güvenlik soruşturmasının hangi bilgiler kullanılarak yapılacağı açıkça kanunda düzenlenmiştir. Bu bilgiler dışına çıkılarak olumsuz güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması kararı verilmesinin hukuka aykırı olacağı tartışmasızdır. Ancak kimi durumlarda, kanunda belirtilen hususlara ilişkin ulaşılan bilgiler nihayetinde, aday memurun güvenlik soruşturması olumsuz olsa dahi verilecek karar yine de hukuka aykırı olabilmektedir. Zira güvenlik soruşturması, içerdiği tüm unsurlar birlikte değerlendirildiğinde, kişilerin, bir kamu hakkını kullanmasının ‘sakıncalı’ olup olmadığını saptamak amacıyla başvurulan bir araçtır. Neyin sakıncalı/sakıncasız olduğunun tespiti; yansızlık, objektiflik, ideolojik tarafsızlık, hukuka bağlılık ve çoğulculuk gibi, demokratik devletin temel varsayımlarıyla çelişen ve sakıncalı nitelikte bulunanları ‘dışlamak’ anlamına gelmektedir.

3. Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kimler Hakkında Yapılır?

657 Sayılı kanunun, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasına ilişkin hükmünün iptal edilme gerekçesi, ilk defa veya yeniden memuriyete yahut kamu görevine atanacak tüm kişileri kapsamasıdır. Anayasa Mahkemesinin ilgili mevzuat düzenlemesini iptal ilişkin kararda, tüm kişilerin güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması kapsamına dahil edilmesi Anayasaya aykırı bulunmuştur. Sonradan yürürlüğe giren 7315 Sayılı kanunun Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu’ndaysa, atanacak belli başlı bazı kişiler için güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması şartı getirilmiştir. Buna göre arşiv araştırması;

• Milli Savunma Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı, jandarma, emniyet, sahil güvenlik ve istihbarat teşkilatlarında çalıştırılacak kamu personeli,
• Ceza infaz kurumları ve tutukevlerinde çalışacak personel, 
• Kamu kurum ve kuruluşlarında çalışacak öğretmenler, 
• Üst kademe kamu yöneticileri, 
• Özel kanunları uyarınca güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasına tabi tutulan kişiler,
• Milli güvenlik açısından stratejik önemi haiz birim, proje, tesis, hizmetlerde statüsü veya çalıştırma şekline bağlı olmaksızın istihdam edilenler,
• Kurum ve kuruluşlarda, yetkili olmayan kişilerin bilgi sahibi olmaları hâlinde devlet güvenliğinin, ulusal varlığın ve bütünlüğün, iç ve dış menfaatlerin zarar görebileceği veya tehlikeye düşebileceği bilgi ve belgelerin bulunduğu gizlilik dereceli birimlerde çalıştırılacak kamu personeli

hakkında sadece ilk defa veya yeniden memuriyete yahut kamu görevine atama sırasında yapılacaktır.

4. Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırmasını Yapacak Birimler ile Değerlendirme Komisyonu

Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması; Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü ve mahalli mülki idare amirlikleri tarafından yapılır. Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapmakla görevli birimler, bakanlıklardan, kamu kurum ve kuruluşlarının arşivlerinden, elektronik bilgi işlem merkezlerinden gerekli bilgileri, belgeleri, kararları ve kayıtları alabilirler. Ancak bu yetkileri, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması kapsamında kendilerine iletilen taleple sınırlıdır.
Yaptırılan güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması sonucunda elde edilen verilerin değerlendirilmesi, kanunun 7. maddesine göre oluşturulmuş Değerlendirme Komisyonu tarafından yapılır. Değerlendirme Komisyonu; MİT Başkanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü ve mahalli mülki idare amirlikler tarafından iletilen verilere ilişkin nesnel ve gerekçeli değerlendirmeler yaparak atamaya yetkili amire sunar. Değerlendirme Komisyonunun bu değerlendirme sonucunu yazılı olarak sunması zorunludur. Atamaya yetkili amir ise bu değerlendirmeleri nazara alarak atama veya atamama yönünde karar verir.

5. Olumsuz Güvenlik Soruşturmasına Karşı Dava Yolu

Gizli olmaları nedeniyle, kişilerin kendileriyle ilgili güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması değerlendirme sonucuna karşı bağımsız olarak dava açabilmeleri oldukça düşük bir olasılıktır. Kişiler, çoğunlukla, atanmama kararı nedeniyle, olumsuz güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasından haberdar olur.
Güvenlik soruşturmalarının olumsuz olduğuna ilişkin kararlar ve bunun da kaynakları arasında yer alan fişlemeler, idarenin kamu gücüne dayalı olarak tek yanlı tesis edilen ve hukuk düzeninde sonuç doğuran işlemlerdendir. Bu kararlar, aday memurun menfaatini ihlal eden ‘etkili hazırlık işlemleri’ niteliğindedirler. Bu sebepten ötürü de, “İdari İşlemlere İtiraz ve İptal Davası” başlıklı yazımızda izah edilen usul ve şartlara tabi olarak iptal davasına konu edilebilirler.
Güvenli soruşturması ve arşiv araştırması olumsuz geldiği için atanamayanlar, asli memurluğa atanamayanlar veyahut memuriyetle ilişiğin kesilenler, kanuni süresi içinde iptal davası açabilirler. Dava açma süresi, kararın tebliğini izleyen günden itibaren 60 gün ile sınırlıdır. 
Diğer taraftan, memuriyetle ilişiğin kesilmesiyle tekrar memuriyete atanma arasında geçen sürede alınamayan maaş ve diğer haklar gibi uğranılan zararların tazmini tam yargı davasıyla talep edilebilir. Bu dava türüne ilişkin detaylı incelememize “İdari İşlemin İptali Davası Sonrası Açılacak Tazminat (Tam Yargı) Davası” isimli yazımızda yer verilmiştir.
Konumuzla ilgili olaraksa, memuriyetle ilişiği kesilen aday memurların hem iptal davası hem de tam yargı davası açma hakları olup bunlar 3 farklı şekilde ikame edebilirler. 
İlk ihtimal olarak, memuriyetle ilişikleri kesilmek suretiyle hakları ihlal edilen kişiler, buna sebep olan idari işlem dolayısıyla doğrudan doğruya tam yargı davası açabilirler.
İkinci ihtimal olarak, hem haklarını ihlal eden kararın iptalini hem de uğradıkları zararın tazminini aynı davada talep edebilir, iptal ve tam yargı davalarını birlikte açabilirler. 
Son ihtimal olarak ise, ilk önce iptal davası açarak bu davanın karara bağlanması üzerine, iptal edilen karar dolayısıyla uğradıkları zararın tazminini tam yargı davasına konu edebilirler. Bu ihtimalde tam yargı davası açma süresi, iptal kararının tebliğinden veya işlemin icrası sebebiyle doğan zararlar söz konusuysa bahse konu icra tarihinden itibaren 60 gündür.
Keza, memurlar ya da kamu görevlileri, bu yazımızda örneklendirildiği gibi çeşitli suretlerde, görevlerinden  ihraç edilebilmektedir. Verilen bu kararın hukuka aykırı olduğunu düşünen ilgili kişinin “Göreve Dönme Talebinin Reddi Kararına İtiraz ve İptal Davası” yazımızda anlatıldığı üzere dava açma hakkı mevcuttur.