Vergi İncelemesi Yapılmasının Sebepleri

Vergi incelemesi, esasen vergi beyanlarının gerçek duruma uyup uymadığının kontrolüne yarayan bir denetim mekanizmasıdır. 

Günümüzde vergi sistemi, mükelleflerin vermiş olduğu beyannamelere dayanmaktadır. Bu da ödenecek verginin, mükellefin beyan etmiş olduğu matrah üzerinden hesaplanması anlamına gelmektedir.

Vergi aşamalarının sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi için, mükellefin vermiş olduğu beyannamenin gerçek durumla örtüşür olması, yetkili makamlarca da vergiyi doğuran olayın, beyanname ile uyuşup uyuşmadığını tespit edilerek sürecin bu şekilde yönlendirilmesi gerekmektedir. Vergi incelemesi, yükümlülerin beyan esasını kötüye kullanmasını engellemek ve verilen beyannamelerinin denetimini sağlamak gibi amaçlarla yapılmaktadır.

213 sayılı Vergi Usul Kanunu madde 134 uyarınca vergi incelemelerinin amacı şu şekilde gösterilmiştir;

“Vergi incelemesinden maksat, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak tespit etmek ve sağlamaktır. İncelemeye yetkili olanlar tarafından lüzum görüldüğü takdirde inceleme, işletmeye dâhil iktisadi kıymetlerin fiili envanterinin yapılmasına ve beyannamelerde gösterilmesi gereken unsurların tetkikine da teşmil edilebilir. Fiili envanterin yapılmasının gerektirdiği ve incelemeyi yapan tarafından tasdik edilen giderler Hazinece mükellefe ödenir.”

İşbu mevzuat hükmünden görüleceği üzere vergi incelemesi, genel olarak yükümlünün yerine getirmesi gereken yükümlülüklerini, yasaya ve usule uygun yerine getirip getirmediğinin tespiti ve buna göre gerçek matrahın belirlenmesini sağlamaktadır. Dolayısıyla vergi incelemesi yapılırken yetkililer tarafından, yükümlünün hem lehine hem de aleyhine hususlar tespit edilip incelemede her birine yer verilmektedir. 

Vergi incelemesi yapanlar tarafından gerekli görülmesi yükümlünün defter, evrak ve diğer kayıt hesapları incelenebileceği gibi fiili durum araştırılması suretiyle de inceleme yapılması mümkündür. Vergilendirme sürecinin nasıl işlediğine dair daha detaylı bilgiye ulaşmak için “Vergilendirme Süreci – Verginin Tarhı, Tebliği, Tahakkuku ve Tahsili” adresindeki yazımızı inceleyebilirsiniz.

2. VERGİ İNCELEMESİNİN SEBEPLERİ

VUK madde 137 uyarınca; 

“…defter ve hesap tutmak, evrak ve vesikaları muhafaza ve ibraz etmek mecburiyetinde olan gerçek ve tüzel kişiler vergi incelemelerine tabidirler.” 

Dolayısıyla defter ve hesap tutmakla yükümlü gerçek veya tüzel kişi vergi mükellefleri, vergi incelemesine tabiidirler. Ayrıca belirtmek gerekir ki VUK madde 138’de de açıkça öngörüldüğü üzere yükümlünün daha önceden vergi incelemesiyle karşı karşıya kalması, yeniden inceleme yapılmasına engel değildir. Zira yetkili makam tarafından tarh zamanaşımı süresi (geriye dönük beş yıl) sonuna kadar her zaman vergi incelemesi yapılabilir. 

Vergi mükellefinin, vergi incelemesine alınması için pek çok sebep olabilir. Uygulamada sıklıkla karşılaşılan sebepler ise şu şekilde sıralanabilir;

2.1. İHBAR 

Mükellefin vergi işlemlerinde usulsüzlük yaptığına dair ciddi ve somut bir ihbarın mevcudiyeti halinde vergi idaresince bu ihbar çerçevesinde vergi incelemesi yapılabilmektedir. Hatta üçüncü kişi, ihbarında iddiasını yeterince sağlam bilgi ve belgelerle temellendirmişse yükümlünün aramalı vergi incelemesi şeklinde polis eşliğinde ev ve iş yerlerinin aranmasına maruz kalması dahi söz konusu olabilecektir. Ayrıca son yıllarda sayıları gittikçe artan ödül avcıları da ihbar ikramiyesinden faydalanabilmek için mükellefler aleyhine ciddi ihbarlar yaparak bu şekilde vergi incelemelerine sebebiyet verebilmektedir. 

2.2. SEKTÖR İNCELEMELERİ

Yükümlünün herhangi bir risk teşkil eden durumu olmasa dahi faaliyet gösterdiği sektörün tamamının vergi incelemesine alınması söz konusu olabilir. Bu hallerde incelemeye dayanak gösterilen husus ile sınırlı olarak aynı sektörde faaliyet gösteren her mükellef, vergi incelemesi altına alınabilecektir. Ancak unutulmaması gerekir ki idarenin herhangi bir gerekçe göstermeksizin sektörel vergi incelemesi yapması da mümkündür. 

2.3. RİSK ANALİZİ 

VDK nezdinde mevcut olan risk analiz merkezinde, mükellefin faaliyet gösterdiği alana göre hesaplamış olan risk değişkenleri, vergi kaçırma ihtimalini yüksek gösteriyorsa bu halde de mükellefin vergi incelemesi ile karşılaşma ihtimali yüksek olacaktır. Bu değişkenler örneğin; haklı sebebe dayanmaksızın kâr oranının çok düşük çıkması, ticari bilanço kârından çok yüksek indirimler yapılmış olması, beyannamelerde tutarsızlıklar olması hallerinde oldukça yüksek çıkacak olup mükellefin vergi incelemesine alınmasına sebebiyet verecektir. 

2.4. KARŞILIKLI İNCELEME 

Yükümlünün ticari ilişkide bulunduğu firmanın vergi incelemesine alınması ve bu incelemede elde edilen sonuçlar neticesinde ilgili mükellefin de incelemeye alınmasına karar verilmesi mümkündür. 

Görüleceği üzere mükelleflerin incelemeye alınması için çeşitli sebepler bulunmakta olup bu hususların henüz hukuki bir çerçevesi çizilmemiştir. Dolayısıyla vergi incelemesine alınan mükelleflerin inceleme için dayanak gösterilen sebebe itiraz etmeleri söz konusu olamayacaktır. 

Yazımızda sıklıkla atıfta bulunduğumuz 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’na ulaşmak için bkz:

Ayrıca vergi incelemesine dair daha detaylı bilgiye ulaşmak için “Vergi İncelemesi Nedir?” adresindeki yazımıza göz atabilirsiniz.