Vergi İncelemesi, bir vergi denetim türü olup, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 135-141. maddeleri arasında düzenlenmiştir. İnceleme yapmaya yetkili kişiler tarafından mükelleflerin ödemesi gereken vergilerin doğruluğunun araştırılması, tespit edilmesi ve olası vergi kayıp ve kaçaklarının saptanarak ortadan kaldırılması amaçlanmaktadır.
Vergi aşamalarının sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi için, mükellefin vermiş olduğu beyannamenin gerçek durumla örtüşür olması, yetkili makamlarca da vergiyi doğuran olayın, beyanname ile uyuşup uyuşmadığını tespit edilerek sürecin bu şekilde yönlendirilmesi gerekmektedir. Vergi incelemesi, yükümlülerin beyan esasını kötüye kullanmasını engellemek ve verilen beyannamelerinin denetimini sağlamak gibi amaçlarla yapılmaktadır.
Yazı İçeriği
1. Vergi İncelemesi Nedir?
2. Vergi İncelemesinin Sebepleri
2.1. İhbar
2.2. Sektör İncelemeleri
2.3. Risk Analizi
2.4. Karşılıklı İnceleme
3. Sıkça Sorulan Sorular
Vergilendirme sürecinin nasıl işlediğine dair daha detaylı bilgiye ulaşmak için “Vergilendirme Süreci” isimli yazımızı inceleyebilirsiniz.
1. Vergi İncelemesi Nedir?
Vergi incelemesi, esasen vergi beyanlarının gerçek duruma uyup uymadığının kontrolüne yarayan bir denetim mekanizmasıdır. Günümüzde vergi sistemi, mükelleflerin vermiş olduğu beyannamelere dayanmaktadır. Dolayısıyla ödenecek vergi, mükellefin beyan etmiş olduğu matrah üzerinden hesaplanır.
213 sayılı Vergi Usul Kanunu madde 134 uyarınca vergi incelemelerinin amacı şu şekilde gösterilmiştir;
“Vergi incelemesinden maksat, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak tespit etmek ve sağlamaktır. İncelemeye yetkili olanlar tarafından lüzum görüldüğü takdirde inceleme, işletmeye dâhil iktisadi kıymetlerin fiili envanterinin yapılmasına ve beyannamelerde gösterilmesi gereken unsurların tetkikine da teşmil edilebilir. Fiili envanterin yapılmasının gerektirdiği ve incelemeyi yapan tarafından tasdik edilen giderler Hazinece mükellefe ödenir.”
İşbu mevzuat hükmünden görüleceği üzere vergi incelemesi, genel olarak yükümlünün yerine getirmesi gereken yükümlülüklerini, yasaya ve usule uygun yerine getirip getirmediğinin tespiti ve buna göre gerçek matrahın belirlenmesini sağlamaktadır. Dolayısıyla vergi incelemesi yapılırken yetkililer tarafından, yükümlünün hem lehine hem de aleyhine hususlar tespit edilip incelemede her birine yer verilmektedir.
Vergi incelemesi yapanlar tarafından gerekli görülmesi halinde yükümlünün defter, evrak ve diğer kayıt hesapları incelenebileceği gibi fiili durumun araştırılması suretiyle de inceleme yapılması mümkündür.
2. Vergi İncelemesinin Sebepleri
VUK madde 137 uyarınca “defter ve hesap tutmak, evrak ve vesikaları muhafaza ve ibraz etmek mecburiyetinde olan gerçek ve tüzel kişiler vergi incelemelerine tabidirler.”
Dolayısıyla defter ve hesap tutmakla yükümlü gerçek veya tüzel kişi vergi mükellefleri, vergi incelemesine tabiidirler. Ayrıca belirtmek gerekir ki VUK madde 138’de de açıkça öngörüldüğü üzere yükümlünün daha önceden vergi incelemesiyle karşı karşıya kalması, yeniden inceleme yapılmasına engel değildir. Zira yetkili makam tarafından tarh zamanaşımı süresi içerisinde her zaman vergi incelemesi yapılabilir.
Vergi mükellefinin, vergi incelemesine alınması için pek çok sebep olabilir. Uygulamada sıklıkla karşılaşılan sebepler ise şu şekilde sıralanabilir;
2.1. İhbar
Mükellefin vergi işlemlerinde usulsüzlük yaptığına dair ciddi ve somut bir ihbarın mevcudiyeti halinde vergi idaresince bu ihbar çerçevesinde vergi incelemesi yapılabilmektedir. Yapılan ihbarda ilgili durum yeterince sağlam bilgi ve belgelerle temellendirilmişse, aramalı vergi incelemesi yoluyla polis eşliğinde ev ve iş yerlerinin aranması dahi söz konusu olabilecektir. Ayrıca son yıllarda sayıları gittikçe artan ödül avcıları da ihbar ikramiyesinden faydalanabilmek için mükellefler aleyhine ciddi ihbarlar yaparak bu şekilde vergi incelemelerine sebebiyet verebilmektedir.
2.2. Sektör İncelemeleri
Yükümlünün herhangi bir risk teşkil eden durumu olmasa dahi faaliyet gösterdiği sektörün tamamının vergi incelemesine alınması söz konusu olabilir. Bu hallerde incelemeye dayanak gösterilen husus ile sınırlı olarak aynı sektörde faaliyet gösteren her mükellef, vergi incelemesi altına alınabilecektir. Ancak unutulmaması gerekir ki idarenin herhangi bir gerekçe göstermeksizin sektörel vergi incelemesi yapması da mümkündür.
2.3. Risk Analizi
Vergi Denetim Kurulu nezdinde mevcut olan risk analiz merkezinde, mükellefin faaliyet gösterdiği alana göre risk değişkenleri hesaplanabilir. İlgili değişkenler vergi kaçırma ihtimalini yüksek gösteriyorsa bu halde de mükellefin vergi incelemesi ile karşılaşma ihtimali söz konusu olabilecektir. Bu değişkenlere örnek olarak; haklı sebebe dayanmaksızın kâr oranının çok düşük çıkması, ticari bilanço kârından çok yüksek indirimler yapılmış olması, beyannamelerde tutarsızlıklar olması durumları verilebilir.
Bu hallerden birinin tespiti mükellefin vergi incelemesine alınmasına sebebiyet verecektir.
2.4. Karşılıklı İnceleme
Yükümlünün ticari ilişkide bulunduğu firmanın vergi incelemesine alınması ve bu incelemede elde edilen sonuçlar neticesinde ilgili mükellefin de incelemeye alınmasına karar verilmesi mümkündür.
Görüleceği üzere mükelleflerin incelemeye alınması için çeşitli sebepler bulunmakta olup bu hususların henüz hukuki bir çerçevesi çizilmemiştir. Dolayısıyla vergi incelemesine alınan mükelleflerin inceleme için dayanak gösterilen sebebe itiraz etmeleri söz konusu olamayacaktır.
3. Sıkça Sorulan Sorular
Vergi İncelemesi Hangi Hallerde Yapılır?
Vergi mükellefinin, vergi incelemesine alınması için pek çok sebep olabilir. Mükellefin ihbar edilmiş olması, yükümlünün faaliyet gösterdiği sektörün incelemeye alınması, risk analizi sonucunda vergi kaçırma ihtimalinin yüksek görülmesi, yükümlünün ticari ilişkide olduğu işletmenin incelemeye alınması bu sebeplerden bazılarıdır. Ancak sayılan bu sebepler olmasa dahi her zaman vergi incelemesi yapılması mümkündür.
Vergi İncelemesi Geriye Dönük Olarak Kaç Yıl İçin Yapılır?
Vergi incelemesi tam inceleme ve sınırlı inceleme olarak iki türlüdür. Tam vergi incelemesinde geçmiş dönemlerin tamamına ilişkin inceleme yapılırken, sınırlı vergi incelemesinde yalnızca belirli bir dönem için vergi incelemesi yapılır.
Vergi İncelemesi Sürecine Mükellefin Hakları Nelerdir?
Vergi incelemesi sürecinde mükellefin çeşitli hakları bulunmaktadır. Bunlardan bazıları şu şekildedir:
* Vergi inceleme görevlisinin kimliğini ibraz etmesini talep etme hakkı
* İncelemenin işyerinde yapılmasını talep etme hakkı
* İncelemenin hangi sebeple yapıldığına ve içeriğine ilişkin bilgi edinme hakkı
* Vergi incelme tutanağının bir nüshasını talep etme hakkı
* Vergi inceleme raporunun içeriğini öğrenme hakkı
Bu yazı yalnızca bilgilendirme amaçlı yayımlanmış olup, tüm hakları Kulaçoğlu Hukuk Bürosu’na aittir. Vergi Hukuku mevzuatı ve özellikle de İdari Yargılama Usul Kanunu, diğer hukuk alanlarına nazaran daha ayrıntılı sayılabilecek kurallar içermekte olup, hak kaybına uğranılmaması açısından, herhangi bir işlem yapılmadan önce “Vergi Hukuku” alanında hizmet veren avukatlardan hukuki destek alınmasını tavsiye ederiz.
