Yoksulluk Nafakası ve Şartları

Evlilik süresince eşler, bakım yükümlülükleri dolayısıyla, birbirlerinin ve çocuklarının geçimlerini sağlamak zorundadırlar. Esasen bu yükümlülük aile birliği içerisinde yaşamanın getirdiği olağan bir durumdur ve çoğu zaman bir yükümlülük olarak dahi görülmemektedir. Evliliğin olağan seyrinde, bir anlamda kanıksanarak göz ardı edilen bakım yükümlülüğü, eşlerin boşanma sürecine girmesiyle birlikte farklı şekilde önem kazanır. Zira, boşanma sonucunda, eşlerden en az birinin yoksulluğa düşmesi, yahut en azından, evlilik birliği içindeki hayat kalitesinin ciddi şekilde azalması söz konusu olabilir. Boşanma davası sürerken talepte bulunan eş için gerçekten böyle bir durumun oluşabileceğinin öngörülmesi halinde, boşandığı eşinin kendisine aylık olarak bir miktar para ödemesine karar verilebilir. Maddi olarak zor durumda olan tarafa yapılan bu ödemeye yoksulluk nafakası denmektedir.

Yazı İçeriği
1. Yoksulluk Nafakası Nedir?
2. Yoksulluk Nafakasının Diğer Nafaka Türlerinden Farkı
3. Kimler Yoksulluk Nafakası Talebinde Bulunabilir?
4. Yoksulluk Nafakasının Miktarının Belirlenmesi
5. Yoksulluk Nafakasının Artırılması ve Azaltılması
6. Yoksulluk Nafakasının Sona Ermesi
7. Yoksulluk Nafakası Talebinde Zamanaşımı
8. Yoksulluk Nafakasında Görevli ve Yetkili Mahkeme

Yoksulluk nafakası, Türk Medeni Kanunu (TMK) m. 175’te düzenlenmiştir. Buna göre yoksulluk nafakası,  boşanma sebebiyle yoksulluğa düşecek tarafa, boşanmada kusuru daha ağır olmamak koşuluyla, diğer tarafça ödenen nafakadır. Yoksulluk nafakasına hükmedilebilmesi için bunun mahkemeden talep edilmiş olması gerekir. Boşanma davasında talep edilebileceği gibi boşanma sonrası ayrı bir dava ile talep edilmesi de mümkündür. Yoksulluk nafakasının miktarı, eşlerin mali güçleri dikkate alınarak mahkemece belirlenecektir.

1. Yoksulluk Nafakası Nedir?

Yoksulluk nafakası, belirli şartların bir arada bulunması durumunda, boşanma sebebiyle yoksulluğa düşecek olan eşe, diğer eş tarafından ödenmesi kararlaştırılan nafakadır. Bu nafakaya hükmedilebilmesi için belirli şartların bir arada bulunması gerekmektedir. Bu şartlar sırasıyla;

Taraflardan Birinin Talepte Bulunması
Mahkemenin yoksulluk nafakasına hükmedebilmesi için yoksulluğa düşecek eşin talepte bulunması gerekir. Talepte bulunulmadığı takdirde mahkemece re’sen yoksulluk nafakasına hükmedilmesi mümkün değildir. Ayrıca talepte açıkça ve belirgin olarak nafaka miktarı da belirtilmelidir. Zira mahkeme, nafaka talebinde belirtilen miktarla üst sınır olarak bağlı olup, mahkemece talepten fazlasına hükmedilememektedir.

Talep Eden Eşin Kusurunun Daha Ağır Olmaması
Yoksulluk nafakası talep eden eşin, boşanmada daha az kusurlu veya kusursuz olması gerekmektedir. Talepte bulunan eşin daha kusurlu olması halinde lehine nafakaya hükmedilmesi mümkün değildir.

Talep Eden Eşin Yoksulluğa Düşmesi
Nafaka talep eden eşin gelir durumu, serveti, çalışma gücü gibi kıstaslar değerlendirilerek yoksulluğa düşüp düşmediği tespit edilmelidir. Yoksulluğun ağır olması gerekmez. Talep eden eşin, evlilik birliği esnasındaki hayat standartlarında fahiş değişim olmasını engelleyecek ve ortalama bir hayat sürmesine yetecek mali güce sahip olmadığının tespit edilmesi yeterlidir.

Nafaka Ödeyecek Eşin Mali Gücü İle Orantılı Olma
Mahkemece kararlaştırılacak nafaka, bunu ödeyecek olan eşin mali gücü ile orantılı olmalıdır. Şayet nafaka ödeyecek olan eşin mali gücü yoksa yoksulluk nafakası ödenmesine karar verilemez.

Tüm şartların bir arada bulunması durumunda mahkemece yoksulluk nafakasına hükmedilmesi mümkündür.

2. Yoksulluk Nafakasının Diğer Nafaka Türlerinden Farkı

Türk Medeni Kanunu uyarınca, bakım yükümlülüğünden doğan nafaka türleri; tedbir nafakası, yoksulluk nafakası ve iştirak nafakası olarak üçe ayrılmaktadır. Yukarıda da açıkladığımız üzere yoksulluk nafakası, boşanma kararının kesinleşmesinden itibaren yoksulluğa düşen eşe ödenen bir nafaka türüdür. Ancak boşanma davası sürerken yani henüz taraflar boşanmadan önce de eşlerden birinin maddi anlamda zor duruma düşmesi mümkündür. Bu durumda hâkim boşanma kesinleşmeden önce eşin ihtiyaçlarının karşılanması için tedbir nafakasına hükmedebilir. Aynı şekilde boşanma davası sürerken müşterek çocuğun bakım, eğitim ve sağlık giderlerinin oluşabileceği, hayatın olağan akışının doğal bir sonucudur. Bu sebeple henüz boşanma davası sürerken müşterek çocuğun giderleri için çocuğun geçici velayetine sahip eş lehine tedbir nafakasına hükmedilmesi mümkündür.

Gerek eşin geçimi gerekse müşterek çocuğun ihtiyaçları için mahkemece re’sen kararlaştırılan tedbir nafakası dava süresince hükmedilen geçici bir nafakadır. Boşanma kararı kesinleştikten sonra şartları sağlandığı takdirde tedbir nafakası yerine eş için yoksulluk, çocuğun bakım, eğitim ve sağlık giderleri için iştirak nafakasına hükmedilir.

3. Kimler Yoksulluk Nafakası Talebinde Bulunabilir?

Yoksulluk nafakasını boşanma sebebiyle yoksulluğa düşecek olan eş talep edebilir. Nafakanın temel amacı da nazara alındığında, nafaka bir zenginlik aracı olmayıp, boşanma neticesinde eşlerin geçimlerini sağlayabilmesi için öngörülmüş bir düzenlemedir. Gerçekten yoksulluğa düşmeyecek, kendi malvarlığı veya geliri ile kendisini idame ettirebilecek taraf, yoksulluk nafakası talebinde bulunamayacaktır.

Ancak talepte bulunan eşin yoksulluğa düşmesi dışında diğer şartları da sağlaması gerekir. Buna göre talepte bulunan eş, diğer eşe göre daha kusurlu olmamalıdır. Ayrıca nafaka ödeyecek olan tarafın, mali gücünün bulunması gerekmektedir.

Önemle belirtmek gerekir ki yoksulluk nafakasına ilişkin olarak talepte bulunma hakkı, gerekli koşulların mevcut olması halinde her iki eşe de tanınmıştır. Toplumumuzda yerleşmiş olan genel kanının aksine, yoksulluk nafakasına ilişkin düzenlemeler kadın-erkek ayrımı yapılmaksızın eşlere eşit olarak uygulanmaktadır. Önemli olan yasada belirtilmiş koşulların mevcudiyeti olup, bu talebin hangi eşten geldiğinin bir önemi bulunmamaktadır.

Yargıtay 2. Hukuk Dairesi, 20.12.2016 tarihli kararıyla “boşanma sonucunda yoksulluğa düşecek olan ‘ağır kusurlu olmayan’ ‘erkeğe’ ekonomik durumu yeterli olan ‘karısının’ yoksulluk nafakası vermesine” hükmetmiştir.

Talepte bulunan eşin, maaşlı ve sigortalı bir işte çalışması, düzenli gelirinin olması gibi gerekçeler, tek başlarına, nafaka alamayacağı anlamına gelmez. Nafaka talebinde bulunan eşin, maaşının ve kira geliri, emekli aylığı gibi diğer gelirlerinin, kendisini yoksulluktan kurtaracak düzeyde olup olmadığı önem taşır. Bu noktada çalışan eşin de yoksulluk nafakası talep etmesi mümkündür.

Konu ile ilgili detaylı bilgi için “Çalışan Eş Nafaka Talep Edebilir Mi?” başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

4. Yoksulluk Nafakasının Miktarının Belirlenmesi

Yoksulluk nafakası, talep edenin geçinmesi için gerekli miktarda ve diğer tarafın ekonomik durumuna uygun olarak hâkim tarafından belirlenir. Tarafların ekonomik ve sosyal durumları, mal varlıkları, aylık gelir ve giderleri araştırarak hukuka ve hakkaniyete uygun olarak nafaka miktarına karar verilir.

Bununla birlikte nafaka ödeyecek eşin mali gücü yoksulluk nafakasının üst sınırını teşkil edecektir. Nafaka ödeyecek olan eşin mali gücünün bulunmaması durumunda yoksulluk nafakasına hükmedilmesi mümkün değildir. Yoksulluk nafakasının amacı, nafaka talep edeni yoksulluktan kurtarmak olup talep edenin zenginleşmesi değildir.

Mali gücün tespitinde, ödeme yapacak olan eşin giderleri ve bakmakla yükümlü olduğu örneğin yeni eşi ve çocuklarının ihtiyaçları da göz önünde bulundurulmalıdır.

Ayrıca tarafların anlaşmalı boşanma davasında da, yoksulluk nafakasına ilişkin olarak miktar, para cinsi gibi belirlemelerde bulunmaları ve bunlara anlaşmalı boşanma protokolünde yer vermeleri mümkündür. Önemle belirtmek gerekir ki, anlaşmalı boşanmada nafaka talebinden vazgeçilmişse boşanma sonrası nafakaya ilişkin olarak ayrı bir dava açılması mümkün değildir.

5. Yoksulluk Nafakasının Artırılması ve Azaltılması

Yoksulluk nafakasına hükmedildikten sonra, nafaka yükümlüsünün veya nafaka alacaklısının sosyal ve ekonomik durumları değişebileceği gibi dönemin ekonomik koşulları da farklılaşabilir. Bu gibi durumlarda talep üzerine hâkim değişen koşulları göz önünde bulundurarak nafakanın arttırılmasına, azaltılmasına veya nafakanın kaldırılmasına hükmedebilir. Ancak, bunun için, talepte bulunan eşin, dava açması gerekir.

6. Yoksulluk Nafakasının Sona Ermesi

TMK’nın 175. maddesine göre yoksulluk nafakası kural olarak süresizdir. Ancak bazı hallerde nafakanın sona ermesi mümkündür. TMK m. 176’ya göre irat biçiminde ödenmesine karar verilen nafaka, alacaklı tarafın yeniden evlenmesi ya da taraflardan birinin ölümü hâlinde kendiliğinden sona erecektir.

Yoksulluk nafakası taraflardan birinin ölümü ile sona erer. Mirasçıların nafaka ödenmesini talep etme hakları olmadığı gibi sağ kalan tarafa nafaka ödemekle de yükümlü değildirler. Bununla birlikte ölüm anına kadar muaccel olmuş ancak ödenmemiş olan nafaka alacaklarının mirasçılar tarafından talep edilebilmesi mümkündür.

Nafaka alacaklısının yeniden evlenmesi, nafakayı kendiliğinden sona erdirir. Ancak borçlu tarafın yeniden evlenmesi nafaka ödemesine engel değildir. Borçlu taraf, evlendiği gerekçesiyle geçiminin zorlaştığını ve mali gücünün nafaka vermeye elverişli olmadığını iddia ederek nafakada indirim talep edebilir.

Alacaklı tarafın evlenme olmaksızın fiilen evliymiş gibi yaşaması, yoksulluğunun ortadan kalkması ya da haysiyetsiz hayat sürmesi hâlinde ise mahkeme kararıyla kaldırılması mümkündür. Bu durumların varlığı halinde mahkemeye başvurularak nafakanın kaldırılması talep edilmelidir. Söz konusu durumların ispatlanması durumunda hâkim nafakanın kaldırılmasına karar vermek zorunda olup bu konuda herhangi bir takdir hakkı bulunmamaktadır.

7. Yoksulluk Nafakası Talebinde Zamanaşımı

TMK m. 178’e göre; “Evliliğin boşanma sebebiyle sona ermesinden doğan dava hakları, boşanma hükmünün kesinleşmesinin üzerinden bir yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.” Bu hüküm gereği boşanma davası dışında müstakil bir dava ile nafaka talep edildiği takdirde 1 yıllık zamanaşımı süresine dikkat edilmesi gerekmektedir.

8. Yoksulluk Nafakasında Görevli ve Yetkili Mahkeme

Yoksulluk nafakasının boşanma davası ile birlikte talep edilmesi halinde görevli ve yetkili mahkeme, ilgili davaya bakan mahkeme olacaktır. TMK m. 168’e göre boşanma davalarında, eşlerden birinin yerleşim yeri veya davadan önce son defa altı aydan beri birlikte oturdukları yer aile mahkemesi yetkilidir.

Boşanma davasından ayrı talep edilen yoksulluk nafakası içinse görevli ve yetkili mahkeme eşlerden birinin yerleşim yerinde bulunan aile mahkemesidir. Aile mahkemesinin olmadığı yerlerde ise asliye hukuk mahkemesi görevli mahkemedir.