Defter ve Belge İbraz Etmeme Suçu ve Cezası

Vergi Usul Kanunu (VUK) kapsamında, ticari faaliyet gösteren her mükellefin ticari işlemleriyle ilgili defter ve belgeleri eksiksiz bir şekilde tutma ve belirlenen süre boyunca saklama zorunluluğu vardır. Bu düzenleme, ticari işlemlerin doğru bir biçimde kayıt altına alınmasını ve devletin vergi denetimlerini etkin şekilde gerçekleştirmesini sağlamak amacıyla oluşturulmuştur. Ancak burada kritik nokta, mükelleflerin bu belgeleri zamanında ve eksiksiz olarak vergi incelemesi yapan yetkililere sunmaları gerektiğidir.

Eğer mükellefler, herhangi bir geçerli mazeret olmaksızın bu defter ve belgeleri ibraz etmekten kaçınırlarsa, 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 359. maddesi uyarınca “Defter ve Belge İbraz Etmeme Suçu” işlemiş sayılırlar. Bu suç, ciddi yaptırımlar içermekte olup, 18 aydan 5 yıla kadar hapis cezası riski taşımaktadır.

1. Defter ve Belge İbraz ve Tutma Zorunluluğu

213 Sayılı Vergi Usul Kanunu (VUK) çerçevesinde, mükelleflerin defter ve belge tutma yükümlülüğü 171-242. maddeler arasında ayrıntılı bir şekilde düzenlenmiştir. Bu kanun, defterlerin nasıl tutulması gerektiğini ve hangi belgelerin düzenlenip saklanacağını açıkça belirler. Ayrıca, Türk Ticaret Kanunu’nun (TTK) 64. maddesi ve devamında yer alan hükümler, ticaretle uğraşan kişilere ticari defterleri tutma ve saklama zorunluluğu getirmektedir.

Bu düzenlemeler doğrultusunda, vergi mükelleflerinin aşağıda belirtilen defter ve belgeleri tutma ve saklama yükümlülüğü bulunmaktadır:

Zorunlu Defterler:

• Yevmiye Defteri: Günlük ticari işlemlerin sırasıyla kaydedildiği defterdir.
• Defter-i Kebir (Büyük Defter): Yevmiye defterine kaydedilen işlemlerin ilgili hesaplara göre toplandığı defterdir.
• Envanter Defteri: Yıl sonu itibarıyla işletmenin mevcut malvarlığı ve borçlarını gösteren defterdir.
• Karar Defteri (Anonim Şirketler için): Yönetim kurulu kararlarının kaydedildiği defterdir.
• Pay Defteri (Anonim Şirketler için): Hissedarların ve pay sahiplerinin kayıtlı olduğu defterdir.

Zorunlu Belgeler:

• Faturalar: Satılan mal veya hizmetler için düzenlenen belgeler.
• İrsaliyeler: Malın sevkiyatı sırasında düzenlenen belge.
• Gider Pusulaları: Kayıtlı olmayan kişilerden alınan mal veya hizmetler karşılığında düzenlenen belge.
• Müstahsil Makbuzları: Çiftçilerden alınan ürünler karşılığında düzenlenen belge.
• Ücret Bordroları: Çalışanlara ödenen ücretlerin kaydedildiği bordrolar.
• Bankadan Alınan Dekontlar, Makbuzlar: Yapılan bankacılık işlemlerine ilişkin belgeler.
• Tahsilat ve Tediye Makbuzları: Ödemelerin ve tahsilatların kaydedildiği belgeler.

2. Defter ve Belgelerin Saklanma Süresi

Vergi Usul Kanunu’na göre, ticari defterlerin ve belgelerin saklama süresi 5 yıldır. Ancak, bazı durumlarda bu süre uzayabilir:

• Zamanaşımı Süresi: Vergi cezası kesilen veya inceleme altına alınan mükelleflerin, vergi borçlarıyla ilgili belgeleri zamanaşımı süresi dolana kadar saklamaları gereklidir (5 yıl).
• Diğer Süreler: Türk Ticaret Kanunu’na göre bazı defterlerin (örneğin, pay defteri) daha uzun süre saklanması gerekebilir. Anonim şirketler açısından bu süre 10 yıla kadar çıkabilir.

3. Vergi Denetimi ve İncelemesinde İbraz Edilmesi Gereken Belgeler

Vergi incelemesi sırasında mükellefler, aşağıda belirtilen belgeleri ibraz etmek zorundadır:

• Ticari Defterler: Yevmiye, büyük defter, envanter defteri gibi ticari işlemlerin kaydedildiği defterler.
• Faturalar ve İrsaliyeler: Yapılan ticari işlemleri gösteren belgeler.
• Tahsilat ve Tediye Makbuzları: Alınan ve yapılan ödemelere dair belgeler.
• Ücret Bordroları ve Çalışanlara İlişkin Belgeler: Çalışanlara ödenen ücretlerin kayıtları.
• Banka Ekstreleri ve Dekontlar: Yapılan banka işlemlerine dair belgeler.
• Kira Sözleşmeleri ve Kira Ödemelerine İlişkin Belgeler: İşletme giderlerinin belgelendirilmesi amacıyla ibraz edilmelidir.

Vergi denetimi veya incelemesi sırasında bu belgelerin tam ve eksiksiz bir şekilde ibraz edilmemesi, mükellefler açısından ceza kesilmesi veya idari yaptırımların uygulanmasına neden olabilir. Özellikle defter ve belge ibraz etmeme veya eksik ibraz etme durumunda, mükellefler hakkında re’sen takdir yoluna gidilebilir ve cezai yaptırımlar söz konusu olabilir.

4. Defter ve Belge İbraz Etmeme Suçu

4.1. Hukuki Düzenleme

Defter ve belgeleri ibraz etmeme (gizleme) suçu, Vergi Usul Kanunu’nun 359. maddesinde düzenlenmiştir. Bu suç, mükelleflerin vergi incelemesi sırasında defter ve belgeleri saklamaları veya gizlemeleriyle ilgilidir.

Madde 359/2: “Defter, kayıt ve belgeleri tahrif edenler veya gizleyenler veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge düzenleyenler veya bu belgeleri kullananlar hakkında on sekiz aydan beş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Varlığı noter tasdik kayıtları veya sair suretlerle sabit olduğu halde, inceleme sırasında vergi incelemesine yetkili kimselere defter ve belgelerin ibraz edilmemesi, bu fıkra hükmünün uygulanmasında gizleme olarak kabul edilir. Gerçek bir muamele veya duruma dayanmakla birlikte bu muamele veya durumu mahiyet veya miktar itibariyle gerçeğe aykırı şekilde yansıtan belge ise, muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belgedir.”

Vergi incelemesi süreci hakkında detaylı bilgi almak için Vergi İncelemesi Nedir? ve Vergi İncelemesi Yapılmasının Sebepleri başlıklı yazılarımızı inceleyebilirsiniz.

4.2. Suçun Faili

Defter Tutma Mecburiyetinde Olanlar: Ticaret yapanlar ve vergi kanunlarına göre defter tutması gerekenler bu suçu işleyebilir. 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK)’nun 64. maddesi uyarınca, tacirler ticari defter tutmakla yükümlüdür. Her tacir, ticari işletmesiyle ilgili iktisadi ve mali durumu, borç ve alacak ilişkilerini ve vergilendirmeye tabi diğer bilgileri defterinde belirtmek zorundadır. Türk Ticaret Kanunu’nun 64. maddesi, Vergi Usul Kanunu’na atıfta bulunarak, defter ve belge ibraz etmeme suçunun faili olabilecek tacirleri belirler. Bu nedenle, ticari işletmesiyle ilgili defter tutmakla yükümlü tacirler bu suçun faili olabilir.

Vergi Usul Kanunu’na göre de defter tutmak zorunda olan kişiler belirlenmiştir. Bu kişiler; ticaret ve sanat erbapları, ticaret şirketleri, iktisadi kamu müesseseleri, dernek ve vakıflara ait iktisadi işletmeler, serbest meslek erbapları ve çiftçilerdir. Dolayısıyla, Vergi Usul Kanunu’na göre yukarıda belirtilen mükellefler, defter ve belge ibraz etmeme suçunun faili olabilecek kişilerdir.

Defter Tutma Mecburiyetinde Olmayanlar: Gelir vergisinden muaf esnaf, basit usulde kazanç sağlayanlar ve bazı kurumlar bu suçun faili olamazlar.

4.3. Suçun Kanuni Unsurları

İbrazı İstenen Defter ve Belgelerin Mahiyeti

Defter ve Belge İbraz Etmeme suçunun konusu, vergi kanunları uyarınca tutulması zorunlu olan defter ve belgelerdir. Vergi Usul Kanunu’na göre tutulması gerekmeyen belgelerin ibraz edilmemesi bu suçu oluşturmaz. İbrazı istenen belgelerin noter tasdikli veya sair kayıtlarla ispat edilmiş olması gerekmektedir.

İbraz Etmeme Fiilinin Yetkili Memurlara Karşı Gerçekleştirilmiş Olması

Bu suçun oluşabilmesi için defter ve belgelerin vergi incelemesi sırasında yetkili memurlar tarafından istenmesi ve mükellefin bu belgeleri ibraz etmemesi gerekmektedir. Vergi Müfettişleri, Vergi Müfettiş Yardımcıları, ilin en büyük mal memuru ve vergi dairesi müdürleri yetkili kişilerdir. Yetkisiz kişilere ibraz edilmemesi suç oluşturmaz.

Mükellefe Defter ve Belgelerin İbrazı İçin Süre Verilmiş Olması

Defter ve Belge İbraz Etmeme suçunun oluşabilmesi için mükellefe ibraz için süre verilmiş olmalıdır. Vergi Usul Kanunu’nun 14. maddesine göre, yetkili kişiler tarafından mükellefe en az 15 gün süre verilmelidir. Bu süre içinde ibraz edilmemesi halinde suç oluşur.

Defter ve Belgelerin Saklama Süresinin İçinde İbraz Talebinde Bulunulması

Vergi Usul Kanunu’na göre, mükellefler defter ve belgeleri 5 yıl boyunca saklamak ve talep halinde ibraz etmekle yükümlüdür. Saklama süresi geçtikten sonra ibraz yükümlülüğü ortadan kalkar ve suç oluşmaz.

5. Defter ve Belge İbraz Etmemenin Mazeretleri

Defter ve belge ibraz etmemenin çeşitli mazeretleri olabilir. Bu mazeretlerin hukuken kabul edilebilir olması ve vergi incelemeleri sırasında geçerli sayılması gerekmektedir. Vergi Usul Kanunu’nun 13. maddesinde belirtilen mücbir sebepler, bu mazeretlerin geçerliliğini belirlemede önemli bir rol oynar. Mücbir sebepler, kişinin iradesi dışında gelişen ve vergi yükümlülüklerini yerine getirmeyi engelleyen durumlardır. İşte bu mazeretlerin detaylı açıklamaları:

Ağır Kaza, Ağır Hastalık ve Tutukluluk

Kişinin ağır kaza geçirmesi, ağır hastalık yaşaması veya tutuklu bulunması durumunda, defter ve belgelerin ibrazı gerekçelendirilmiş bir mazeret olarak kabul edilebilir. Bu durumlarda, kişinin fiziksel veya hukuki durumu nedeniyle belgeleri ibraz etmesi mümkün olmayabilir. Mazeretin geçerliliği, tıbbi raporlar veya tutukluluk belgeleri ile kanıtlanmalıdır.

Yangın, Deprem ve Su Basması Gibi Afetler

Vergi ödevlerinin yerine getirilmesini engelleyen yangın, yer sarsıntısı (deprem) veya su basması gibi doğal afetler, defter ve belgelerin tahrip olmasına veya kaybolmasına neden olabilir. Bu tür afetlerin belgeler üzerindeki etkileri, ilgili afet raporları ve resmi belgelerle desteklenmelidir. Mükellefler, afet sonrası vergi dairesine durumu bildirmelidir.

Mecburi Gaybubetler (Yokluk)

Kişinin iradesi dışında gerçekleşen ve belgelerin ibrazını engelleyen mecburi gaybubetler (örneğin, zorunlu olarak uzak bir bölgede bulunma), mazeret olarak kabul edilebilir. Bu durumlar, ilgili belgelerle ve mecburi gaybubetin nedenleriyle kanıtlanmalıdır. Belgeler, yerel idari makamlar veya ilgili kurumlar tarafından onaylanmalıdır.

Defter ve Belgelerin Elden Çıkması

Sahibinin iradesi dışında gerçekleşen olaylar sonucu defter ve belgelerin kaybolması veya tahrip olması durumunda, bu durum bir mazeret olarak değerlendirilebilir. Defter ve belgelerin kaybolma veya tahrip olma nedenleri, ilgili polis raporları veya tahrip raporları ile kanıtlanmalıdır.

5.1.Mücbir Sebeplerin ve Mazeretlerin Hukuki Geçerliliği

Vergi Usul Kanunu’nun 13. maddesine göre, mücbir sebeplerin varlığı halinde vergi yükümlülüklerinin süreleri işlememekte ve ibraz yükümlülüğü geçici olarak ya da tamamen ortadan kalkmaktadır. Bu durumun hukuki geçerliliği şu şekildedir:

Mücbir Sebeplerin Geçici Olarak Ortadan Kalkması: Mücbir sebep durumlarında, vergi yükümlülüğüne ilişkin süreler işlememektedir. Bu sebeplerin varlığı halinde ibraz yükümlülüğü, mücbir sebep ortadan kalkıncaya kadar doğmaz.

Mücbir Sebep Nedeniyle İbraz Yükümlülüğünün Ortadan Kalkması:  Eğer mücbir sebep nedeniyle ibrazı istenen defter ve belgeler zayi olmuşsa veya tahrip olmuşsa, bu durumda ibraz yükümlülüğü tamamen ortadan kalkar.

Mükelleflerin, mücbir sebebin varlığını kanıtlamaları gerekmektedir. Bu sebeplerin geçerli sayılabilmesi için, mücbir sebep durumunun resmi belgelerle ve gerekçelendirilmiş olarak ortaya konması gerekmektedir. Mücbir sebep olarak değerlendirilen durumların, ilgili yetkili makamlar tarafından onaylanmış ve belgelenmiş olması önemlidir.

6. Defter ve Belge İbraz Etmeme Suçunda Soruşturma ve Kovuşturma

6.1. Şikayet ve Zamanaşımı

Defter ve Belge İbraz Etmeme Suçu için soruşturma ve kovuşturma yapılması şikayete bağlı değildir. Bu nedenle, bu suçtan dolayı cezai süreç başlatılması için herhangi bir şikayet gerekmez. Kişiler, her zaman ilgili mercilere ihbar yoluyla bu suçu bildirebilirler. Ancak, bu suç için 8 yıllık bir dava zamanaşımı süresi bulunmaktadır. Bu nedenle, Defter ve Belge İbraz Etmeme Suçu nedeniyle 8 yıl içinde soruşturma ve kovuşturma sürecinin başlatılması gerekmektedir.

Şikayet hakkı ile ilgili daha fazla bilgi için ‘’Şikayet Hakkı ve Şikayetten Vazgeçmenin Sonuçları’’ başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

6.2. Görevli ve Yetkili Mahkeme

Görevli Mahkeme: Defter ve belge ibraz etmeme suçu, Türk Ceza Kanunu’nun 359. maddesi kapsamında düzenlenmiş bir suçtur. Bu suçla ilgili davalarda görevli mahkeme Asliye Ceza Mahkemesi‘dir. Asliye Ceza Mahkemeleri, ceza davalarıyla ilgili ilk derece mahkemeleri olarak görev yapar.

Yetkili Mahkeme: Görevli Asliye Ceza Mahkemesi, suçun işlendiği yer mahkemesi olarak yetkilidir.

6.3. Cezanın Ertelenmesi

Defter ve Belge İbraz Etmeme Suçu için hükmedilen cezanın 2 yıl veya daha az olması halinde, cezanın ertelenmesi mümkündür. Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 51. maddesi gereğince, işlediği suçtan dolayı iki yıl veya daha az süreyle hapis cezasına mahkum edilen kişinin cezası ertelenebilir. Cezanın ertelenebilmesi için, kişinin daha önce üç aydan fazla hapis cezasına mahkum edilmemiş olması ve bir daha suç işlemeyeceği yönünde mahkemede bir kanaat oluşması gerekmektedir.

6.4. Etkin Pişmanlık

Defter ve belge ibraz etmeme suçunda etkin pişmanlık hükümleri uygulanamaz. Etkin pişmanlık indirimi, sadece Türk Ceza Kanunu’nda açıkça belirtilen suç tipleri için geçerlidir. Defter ve Belge İbraz Etmeme Suçu için TCK’da herhangi bir düzenleme olmadığından, bu suç için etkin pişmanlık hükümleri kapsamında ceza indirimi mümkün değildir.

6.5. Hükmün Açıklanmasının Geriye Bırakılması

Defter ve Belge İbraz Etmeme Suçu için hükmedilen cezanın 2 yıl veya daha az olması halinde, hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB) kararı verilebilir. HAGB kararı verilebilmesi için, sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkûm olmamış olması, bir daha suç işlemeyeceği yönünde mahkemede bir kanaat oluşması ve kamunun uğradığı zararın aynen iade, suçtan önceki hale getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi gerekmektedir. HAGB kararı verilen hükümde, mahkûm olunan hapis cezası ertelenemez ve kısa süreli olması halinde seçenek yaptırımlara çevrilemez.

7. Sıkça Sorulan Sorular

Vergi İncelemesinde Defter Belge İbraz Etmeme Cezası Nedir?

Vergi müfettişleri defter ve belgelerin ibrazını talep edebilir. İbraz edilmemesi durumunda 18 aydan 5 yıla kadar hapis cezası uygulanır. Vergi Usul Kanunu’na göre defter ve belge tutmakla yükümlü olan tacirler, bu defterleri ve belgeleri 5 yıl süreyle muhafaza etmek zorundadır. İnceleme sırasında noter tasdik kayıtları ve diğer suretlerle varlığı sabit olan defter ve belgelerin ibraz edilmemesi gizleme olarak kabul edilir ve 18 aydan 5 yıla kadar hapis cezasına hükmedilir.

Ticari Defter ve Belgelerin İşyerinde Bulundurulmaması Durumunda Hangi Ceza Verilir?

İşyerinde bulundurulmayan defterler için özel usulsüzlük cezası kesilir. Vergi Usul Kanunu’nun 353. maddesine göre, günlük kasa defteri, günlük perakende satış ve hasılat defteri gibi defterlerin işyerinde bulundurulmaması halinde her tespit için özel usulsüzlük cezası kesilir. Bu cezanın kesilebilmesi için tespitin vergi incelemesine yetkili kişilerce yapılması gerekmektedir.

Ticari Defter ve Belgeler Kaç Yıl Saklanır?

Türk Ticaret Kanunu’na göre 10 yıl, Vergi Usul Kanunu’na göre 5 yıl saklanır. Türk Ticaret Kanunu’nun 82. maddesine göre mükellefler, kullandıkları defter ve belgeleri 10 yıl boyunca saklamak zorundadır. Vergi Usul Kanunu’nun 253. maddesine göre ise, defter ve belgeler 5 yıl süreyle muhafaza edilmelidir.

Defter ve Belgelerin Zarar Görmesi Halinde Ne Zaman ve Nereye Başvurulur?

Zayi belgesi için dava açılması gerekmektedir. Tacirlerin defter ve belgeleri yangın, su baskını, yer sarsıntısı veya hırsızlık gibi sebeplerle zayi olursa, bu durumu öğrendikleri tarihten itibaren 30 gün içinde zayi belgesi için dava açmaları gerekmektedir. Bu dava, tacirin ticari işletmesinin bulunduğu yer Asliye Ticaret Mahkemesi’nde açılmalıdır.

Çift Defter Tutma Cezası Nedir?

Çifte defter tutma, vergi kaçakçılığı olarak kabul edilir ve 18 aydan 5 yıla kadar hapis cezası öngörülür. Vergi Usul Kanunu’na göre, defter ve belge tutmakla yükümlü kişilerin, hesap ve işlemleri başka defter veya kayıt ortamlarına kaydetmeleri vergi kaçakçılığı suçu sayılır ve 18 aydan 5 yıla kadar hapis cezasına hükmedilir. Vergi Usul Kanunu kapsamında suç olarak değerlendirilen eylemler hakkında detaylı bilgi almak için Vergi Ziyaı Suçu ve Cezası başlıklı yazımızı inceleyebilirsiniz.

Süresi Geçtikten Sonra Defter ve Belge İbrazı Mümkün Müdür? Cezayı Kaldırır mı?

Süresi geçtikten sonra ibraz edilen belgeler cezayı kaldırmaz. Vergi Usul Kanunu’na göre, vergi incelemeye yetkili kişilerce istendiğinde mükelleflerin defter ve belgeleri ibraz etmeleri gerekmektedir. Ancak deprem, su baskını, yangın gibi mücbir sebeplerin varlığı halinde defter ve belgelerin ibraz edilmesi mümkün olmayabilir. Bu gibi durumlarda mükellefin mücbir sebebi ispat etmesi ile idarece ibraz süresinin uzatılmasına karar verilebilir veya ibraz gereği ortadan kalkabilir. Mücbir sebep olmaksızın defterlerin süresinden sonra sunulması, defterlerin hiç tutulmamış olarak yorumlanır ve cezayı kaldırmaz.

Vergi Cezalarında Zamanaşımı Kaç Yıldır?

Vergi suçlarında zamanaşımı süresi 8 yıldır. Vergi suçları, şikayete tabi suçlar arasında yer almadığından savcılık tarafından re’sen veya ihbar üzerine soruşturulan suçlardandır. Bu suçları işleyenler hakkında ihbarda bulunmak için bir süre sınırlaması yoktur, ancak dava zamanaşımı süresi 8 yıldır. Dolayısıyla, 8 yıl içinde vergi suçları ile ilgili dava açılmazsa, suç zamanaşımına uğrar.

Bu yazı yalnızca bilgilendirme amaçlı yayımlanmış olup, tüm hakları Kulaçoğlu Hukuk Bürosu’na aittir. Vergi Hukuku mevzuatı ve özellikle de İdari Yargılama Usul Kanunu, diğer hukuk alanlarına nazaran daha ayrıntılı kurallar içermektedir. Hak kaybına uğramamak için herhangi bir işlem yapılmadan önce “Vergi Hukuku” alanında hizmet veren avukatlardan hukuki destek alınmasını tavsiye ederiz.