Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu

Karşılıksız çek düzenleme suçu, bir çeki düzenleyen kişinin hesabında yeterli bakiye bulunmaması durumunda, muhatap bankanın çeki geri çevirerek üzerine “karşılıksızdır” yazması akabinde alacaklının şikayetiyle ortaya çıkar. Halk arasında “karşılıksız çek keşide etme” veya “karşılıksız çek düzenleme” olarak da adlandırılan bu suç, 5941 sayılı Çek Kanunu’nun 5. Maddesi’nde “Çekte Karşılıksızdır İşlemi Yapılmasına Sebebiyet Verme Suçu” olarak tanımlanmıştır.

Kanuni ibraz süresi içinde ibraz edilen ancak karşılıksız olduğu tespit edilen çeklerle ilgili olarak, “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebep olan kişi hakkında, hamilin şikayeti üzerine, her bir çek için 1500 güne kadar adli para cezasına hükmedilir. Ancak, hükmedilecek adli para cezası çekin karşılıksız kalan miktarından fazla olamaz. Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder.

Karşılıksız kalan çek bedelinin, çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihinden itibaren işleyecek ticari temerrüt faizi ile birlikte tamamen ödenmesi veya alacaklının şikayetinden vazgeçmesi durumunda:

• Yargılama aşamasında mahkeme tarafından davanın düşmesine karar verilir.
• Mahkûmiyet hükmünün kesinleşmesinden sonra mahkeme tarafından hükmün bütün sonuçlarıyla ortadan kaldırılmasına karar verilir.

Çek hamillerinin korunması amacıyla “süresi içerisinde ibrazında, çekle ilgili olarak karşılıksızdır işlemi yapılmasına sebebiyet vermek” eylemi suç olarak kabul edilmiştir. Bu eylemin işlenmesi halinde ilgili kişiler hakkında adli para cezası yaptırımı öngörülmüş ve adli para cezasının ödenmemesi halinde para cezasının doğrudan hapis cezasına dönüştürüleceği düzenlenmiştir.

1. Çek Nedir?

Çekin, yasal tanımına mevzuatımızda yer verilmemiştir. Yine de bir tanımlama yapmak gerekirse çek, düzenleyenin muhatap bankaya, lehtar ya da yetkili hamile kendi hesabına çekin üzerinde yazan bedeli ödeme emri verdiği, aynı zamanda yetkili hamile de bu bedeli muhataptan tahsil etme yetkisi veren kanunen emre yazılı bir kambiyo senedidir.

Çek, nitelikli bir havale ilişkisini bünyesinde barındırmakta olup diğer kambiyo senetlerinden farklı olarak kredi işlevine haiz olmayan bir ödeme aracıdır. Çekin düzenlenmesine neden olan asıl borç çekin verilmesi ile değil, çekin ödenmesi ile sona ereceğinden çek düzenlenmesi hukuken ifa uğruna edim niteliğine haizdir. Ancak uygulamada çek, vadeli olarak düzenlenmekte ve kredi aracı olarak kullanılmaktadır.

Çek hakkında daha detaylı bilgi için “Çekte Bulunması Gereken Zorunlu Unsurlar” isimli makalemizi inceleyebilirsiniz.

2. Karşılıksız Çek Nedir?

Karşılıksız çek, hamili tarafından ibraz süresi içerisinde ibraz edildiği halde, çeki düzenleyen kişinin hesabında yeterli bakiye bulunmaması durumunda ortaya çıkar. Bu durumda, muhatap banka çeki geri çevirerek üzerine “karşılıksızdır” yazısı ekler. Karşılıksız çek durumu, çekin ödeme talimatını veren kişinin hesabında yeterli bakiye olmaması nedeniyle çekin karşılıksız kaldığını ifade eder. Karşılıksızdır” işlemi, muhatap bankanın hamile kanunen ödemekle yükümlü olduğu miktarın dışında, çek bedelinin karşılanamayan kısmıyla sınırlı olarak yapılır.

Çekin karşılıksız olduğuna dair işlem, muhatap banka tarafından yapılır. Hamilin talepte bulunması halinde, karşılıksızdır işleminin nasıl yapılacağı 5941 Sayılı Çek Kanunu’nda düzenlenmiştir. Konuyla alakalı olarak çekte karşılıksızdır işlemine ilişkin daha detaylı bilgi için “Karşılıksız Çek” isimli yazımızı inceleyebilirsiniz.

3. Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu

Kanuni ibraz süresi içinde ibraz edilen ancak karşılıksız olduğu tespit edilen çeklerle ilgili olarak, “karşılıksızdır” işlemi yapılmasına sebep olan kişi hakkında, hamilin şikayeti üzerine, her bir çek için 1500 güne kadar adli para cezasına hükmedilir. Ancak, hükmedilecek adli para cezası çekin karşılıksız kalan miktarından fazla olamaz. Mahkeme ayrıca, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağına; bu yasağın bulunması hâlinde, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının devamına hükmeder.

3.1. Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunun Faili

Fail, suçun oluşumu için gereken fiili hareketleri gerçekleştiren yani suçu işleyen kişidir. Karşılıksız çek düzenleme suçunun faili Çek Kanunu’nun 5. maddesinde düzenlenmiştir. Söz konusu madde uyarınca karşılıksız çek düzenleme suçunun faili şu kişiler olabilir;

• Çek hesabı sahibi gerçek veya tüzel kişi ise bizzat kendisidir.
• Çek sahibi tüzel kişi ise, tüzel kişi adına çek keşide edenlerdir.
• Karşılıksız çekin bir sermaye şirketi adına düzenlenmesi durumunda ayrıca yönetim organıdır.
• Ayrıca, ticaret siciline tescil edilen şirket yetkilileridir.

3.2. Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunun Şartları

Karşılıksız çek düzenleme suçunun şartları, 5941 Sayılı Çek Kanunu’nun 5. Maddesinde detaylı bir şekilde düzenlenmiştir. Bu kanuna göre, karşılıksız çek düzenleme suçu için aşağıdaki şartlar bulunmaktadır:

• Çek, süresi içerisinde ibraz edilmelidir.
• Çekin arkasına “karşılıksızdır” olduğunu belirten şerh, ilgili banka tarafından işlenmelidir.
• Çek hamili olan alacaklı, süresi içerisinde şikayet yoluna başvurmalıdır.

4. Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Şikayet

Karşılıksız çek düzenleme suçu, çek düzenleyen kişinin hesabında yeterli bakiye bulunmaması nedeniyle çekin karşılıksız kalması durumunda ortaya çıkar. Ancak, Karşılıksız çek düzenleme suçu, şikayete tabi bir suç olduğundan, suçun işlenmesiyle ilgili yasal işlem başlatılabilmesi için, mağdur olan alacaklının (hamilin) şikayette bulunması şarttır.

4.1. Şikayet Hakkı Olanlar

Çek kanunu uyarınca şikâyet hakkı çekin yetkili hamiline aittir. Yargıtay, karşılıksız çek düzenleme suçunda şikayet hakkı sahibi bakımından verdiği bir karar göre;

“Karşılıksız çek düzenleme suçunda şikayet hakkının; çeki tahsil amacıyla bankaya ibraz eden hamil ile karşılıksızdır işlemi yapıldıktan sonra çeki elinde bulunduran ve aynı zamanda karşılıksızdır işlemi yapılmadan önceki dönemde geçerli ve meşru ciranta olan kişiye ait olacağına” (Yargıtay 19. Ceza Dairesinin 10.05.2018 Tarih, 2018/3072 E., 2018/5874 K.) dair hüküm kurmuştur.

Yargıtay’ın bu kararı ile şikayet hakkına sahip olan kişiler;

• Çekte karşılıksızdır işlemini yapan ve çeki elinde bulunduran hamil,
• Çekte karşılıksızdır işlemini yapan hamile ödeme yaparak çeki elinde bulunduran ve karşılıksızdır işlemini yapan kişiden önce ciranta olan kişi

şeklinde belirlenmiştir.

4.2. Şikâyet Süresi

Şikâyet süresi çekte karşılıksızdır işlemi yaptıran ve çeki elinde bulunduran hamil bakımından çekin bankaya ibraz edildiği günden itibaren üç aydır.

4.3. Şikayet Usulü

Karşılıksız çek düzenleme suçunda şikayet, icra mahkemesine sözlü olarak ya da dilekçe ile yapılabilir. Hamilin şikayetini icra mahkemesine iletilmesiyle birlikte dava süreci başlamış olur. Karşılıksız çek düzenleme suçunda şikayet, davanın açılması için gerekli olan bir şarttır ve bu nedenle dava, şikayet olmadan açılamaz. Dolayısıyla, karşılıksız çek düzenleme suçunda şikayet, dava açılabilmesi için bir zorunluluktur ve dava sürecinin temelini oluşturur.

5. Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Şikayetten Vazgeçme

Karşılıksız çek keşide etme suçunda şikayette bulunan alacaklı, yargılamanın her aşamasında olduğu gibi yargılama sonucunda verilen kararın kesinleşmesinden sonra dahi şikayetinden vazgeçebilir. Yargılama aşamasında şikayetten vazgeçilmesi halinde mahkemece davanın düşmesine karar verilir. Verilen hüküm sonrasında şikayetten vazgeçilmesi halinde ise mahkeme tarafından hükmün bütün sonuçlarının ortadan kaldırılması kararı verilir.

6. Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunun Yaptırımları

Karşılıksız çek düzenleme suçunu işleyen kişiler hakkında çeşitli yaptırımlar öngörülmüştür. Bu yaptırımlar arasında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı, adli para cezası ve hapis cezası gibi önemli cezalar bulunmaktadır. Ayrıca, tüm çek yapraklarının bankalara iadesi gibi ek yaptırımlar da söz konusudur.

6.1. Adli Para Cezası

Çek Kanunu m. 5/1-c.1 gereğince, çekin karşılıksız bırakılması halinde fail aleyhinde binbeşyüz güne kadar adli para cezasına hükmedilecektir. Dahası, mevzuatımızda, bu suç için nispi para cezası sistemi öngörülmüş olup hükmedilecek adli para cezası, çek bedelinin karşılıksız kalan miktarından az olamayacaktır.

Bahse konu adli para cezasının mutlaka peşinen ve tek seferde ödenmesi gerekmeyip, mahkeme tarafından iki yılı aşmamak kaydıyla en az dört taksit hâlinde ödenmesi kararlaştırabilir. Taksitler zamanında ödenmezse geri kalan borcun tamamı tahsil edilerek ödenmeyen kısım hapis cezasına çevrilir. Üstelik, hapis cezasında ön ödeme, uzlaşma ve/veya hükmün açıklanmasının geriye bırakılmasıyla ilgili hükümler de uygulanamayacak olup mahkeme hükmünde bu hususlar açıkça belirtilir.

6.2. Çek Hesabı Açma Ve Çek Düzenleme Yasağı

Çek K. m.5/1’e göre çekin karşılıksız çıkması halinde mahkeme bazı kişiler hakkında “çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı” kararı da verebilecektir. Kişi hakkında daha önceden verilen böyle bir yasak var ise, yasağın devamına hükmedilecektir. Detaylı bilgi için “Çek Düzenleme ve Çek Hesabı Açma Yasağı” isimli makalemizi inceleyebilirsiniz.

Karşılıksız çek keşide etme suçu nedeniyle yapılan yargılama sonunda mahkeme tarafından;

• Beraat,
• Ceza verilmesine yer olmadığı,
• Davanın düşmesi,
• Davanın reddine,

karar verilmesi halinde aynı kararda, çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağının kaldırılmasına karar verilir.

6.3. Hapis Cezası

Karşılıksız çek düzenleme suçunda yaptırım olarak doğrudan hapis cezası uygulanmaz. Ancak hükmedilen adli para cezasının ödenmemesi halinde bu adli para cezası hapis cezasına dönüşür. Çek kanununda yer alan özel düzenleme gereği adli para cezalarının ödenmemesi halinde doğrudan hapis cezasına çevrilir.

Ayrıca, hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı kararı verilmiş olan kişi, buna rağmen çek düzenlerse, fiil daha ağır cezayı gerektiren başka bir suç oluşturmadığı takdirde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.

7. Dava Ve Ceza Zamanaşımı

Karşılıksız çek düzenleme suçunda dava zamanaşımı 8 yıl iken ceza zamanaşımı 10 yıldır. Dolayısıyla eğer 8 yıl içerisinde yargılama yoluna gidilmezse artık bu suç bakımından dava açılma imkanı ortadan kalkar.

8. Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Görevli ve Yetkili Mahkeme

Görevli Mahkeme:

Karşılıksız çek keşide etme (düzenleme) suçuna ilişkin yapılacak yargılamada görevli mahkeme İcra Ceza Mahkemeleridir.

Yetkili Mahkeme:

• Çekin tahsil için bankaya ibraz edildiği yer,
• Çek hesabının açıldığı banka şubesinin bulunduğu yer,
• Hesap sahibinin yerleşim yeri
• Şikâyetçinin yerleşim yeri

İcra ceza mahkemesidir.

9. Karşılıksız Çek Keşide Etme Suçunda Zararın Ödenmesi

Karşılıksız çeki düzenleyen kişi eğer zararın ödemesini kanundaki hükümlere göre gerçekleştirirse etkin pişmanlıktan yararlanacaktır. Ödeme, dava açılmadan önce yapılabileceği gibi dava açıldıktan sonra veya dava sonucu verilen karar kesinleştikten sonra da yapılabilir.   

9.1. Dava Açılmadan Önce Zararın Ödenmesi

Dava açılmadan önce karşılıksız çek bedelinin ödenmesi halinde icra mahkemesine şikayet edilse dahi davanın düşmesine karar verilecektir.

9.2. Dava Açıldıktan Sonra Zararın Ödenmesi

Dava açıldıktan sonra karşılıksız kalan çek bedelinin, çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanunî ibraz tarihinden itibaren işleyecek 3095 sayılı Kanuna göre ticarî işlerde temerrüt faiz oranı üzerinden hesaplanacak faizi ile birlikte tamamen ödeyen kişi hakkında davanın düşmesine karar verilecektir.

9.3. Karar Kesinleştikten Sonra Zararın Ödenmesi

Karşılıksız çek keşide etme suçunda yargılama nihayete erip hüküm kurulduktan sonra ödeme yapılması halinde hüküm bütün sonuçlarıyla ortadan kalkar. Ancak bu durum için karşılıksız kalan çek bedelinin, çekin üzerinde yazılı bulunan düzenleme tarihine göre kanunî ibraz tarihinden itibaren işleyecek 3095 sayılı Kanuna göre ticarî işlerde temerrüt faiz oranı üzerinden hesaplanacak faizi ile birlikte tamamen ödenmesi gereklidir.

10. Karşılıksız Çek Düzenleme Suçunda Kanun Yolu

Taraflar, icra mahkemesi tarafından verilen nihai karara karşı kararın tefhimi veya tebliğinden itibaren 7 gün içinde bir üst kanun yolu olan istinaf yoluna başvurabilirler. İstinaf kanun yoluna başvurulması halinde Bölge Adliye Mahkemelerince verilen kararlar kesindir.

11. Sıkça Sorulan Sorular