Süresiz Nafakaya İlişkin Hukuki Değerlendirme ve Yurtdışında Nafaka

Nafakanın süresiz olması; ‘’nafaka yükümlüsü eşin ömür boyu nafaka ödemeye mahkum edilerek cezalandırılması, eşit kusurlu nafaka alacaklısı eşin ise mükafatlandırılması’’şeklindeki eleştirilere yol açmakta ve ‘’süresiz nafaka’’tartışması sıklıkla gündeme gelmektedir. 

Yoksulluk nafakası ve süresi Türk Medeni Kanunu’nun 175. Maddesinde düzenlenmiştir. Ancak bu kanun maddesi dikkate alınacak tek unsurun, kusur olduğunu belirtmektedir. Ekonomik durumlar, evlilik süreleri veya müşterek çocuğun olup olmamasının dikkate alınıp alınmayacağı ayrıntılı olarak açıklamamıştır. Lehine nafaka hükmedilecek kişinin erkek veya kadın olması konusunda bir ayrım yok ise de uygulamada bu nafaka genellikle kadınlar lehine hükmedilmektedir. Yoksulluk nafakasının ömür boyu sürecek şekilde olması adalet hissi ile bağdaşmayacak sonuçlar doğurmaktadır. 

Yoksulluk nafakasını Anayasaya hükümlerine göre incelediğimizde ise; 10. Madde de yer alan eşitlik ilkesine aykırılık görülmektedir. Anayasa madde 10 kadınlar ve erkeklerin eşit haklara sahip olduğunu belirtmekle birlikte verilen kararlar bu maddenin tam aksini yansıtmaktadır. Tabi ki bu kanıya varırken ülkemizde ki kadınların çalışma oranlarını dikkate alarak yorum yapmak gerekir ancak buna rağmen verilen kararlar erkeğe fazlaca yük bindirmektedir. Anayasa 41. Madde ise ailenin korunmasını düzenlemiştir. Bu maddeye göre aile Türk toplumunun temelini oluşturmaktadır. Yoksulluk nafakasının süresiz olması ise yeniden aile hayatı kurulmasını engelleyici bir role bürünmüştür. Yeniden evlenen nafaka yükümlüsü, boşandığı eş ile bağlantıyı kesememektedir. Bu sebep yeni kurulan ailede sorunlar yaratmaktadır. Ayrıca nafaka yükümlüsü eşin ödeyeceği nafaka süreye bağlanmadığı için ödediği para yeni doğacak çocukların da hayatını etkilemektedir.  

Yoksulluk nafakası tüm bunların yanında nafakayı alan eşi tembelliğe sürüklemektedir. Çalışma hayatından kendini çekmesi yada kayıt dışı çalışması olasıdır. Bu durum ekonomi ve sosyal hayata da olumsuz etki etmektedir. Ancak çalışamayacak durumda olan kişinin de unutulmaması gerekmektedir. Bu konuya ilişkin olarak yapılan eleştiriler de dikkate alınmak suretiyle yapılacak yasal düzenleme ile yoksulluk nafakası belli bir süreye bağlanırken, çalışamayacak durumda olan kişilere ise belli bir süre nafaka verilmesiyle birlikte, sonrasında eşe devlet desteği sağlanması mümkündür. 

Nafaka için verilecek olan bu süre nafaka talep eden tarafın hayatını kurması için de yeterli bir süre olmalıdır. Nafaka talep eden eş ise bu süre içerisinde çalışmaya sevk edilmelidir. 

ULUSLARARASI HUKUKTA NAFAKA UYGULAMASI VE SÜRELERİ

743 sayılı Medeni Kanun’a göre erkeğin, yoksulluk durumu olan eski eşine nafaka ödeme süresi 1 yıl ile sınırlandırılıyordu. Ancak Türk Medeni Kanununda 04.05.1988 tarihinde yapılan değişiklikle, değişikliğin Resmi Gazetede yayımlandığı 12 Mayıs 1988 tarihinden geçerli olmak üzere eski eşe ödenen nafaka süresi, ömür boyu olarak düzenlenmiştir.

Nafaka hemen her ülkenin yasalarında yer almakta olup, uygulamasında ciddi farklılıklar bulunmaktadır. Ancak aşağıda yer alan örnekler incelendiğinde, Türk Medeni Kanununda yer alan “Süresiz Nafaka” uygulamasının, Uluslararası hukukta pek kabul görmediği hatta en ağır uygulamalardan birisi olduğu söylenebilir.

Nafakaya konusunda farklı hukuk sistemlerine ilişkin örnekler;

• Almanya

Alman kanunlarına göre boşanabilmek için az  1 yıl evli kalmak zorunluluğu bulunmakta olup, boşanma davalarında, Türkiye’de olduğu gibi nafaka tutarı, nafaka ödeyecek kişinin ekonomik durumuna göre belirlenmektedir. Nafakanın süresi, tarafların yaş, sağlık durumu, işi, eğitimi, müşterek çocuğun bakımı ve hakkaniyet ilkesinin dikkate alınması sonrasında belirlenmekte olup, nafaka süreli veya süresiz olabiliyor. Nafaka alan eş, meslek edinmekle sorumlu tutuluyor

• İsviçre

İsviçre Medeni Kanunu madde 125’te yer alan yoksulluk nafakası, bir süreye bağlanmamaktadır. Ancak İsviçre hukukunda yoksulluk tespiti ve nafaka miktarı tayin edilirken evliliğin süresi dikkate alınır. Bu konuda doktrin ve içtihat, nafakanın süresiz olarak tayin edilmesinden doğabilecek hakkaniyete aykırı durumların önüne geçmek için 2000’de yürürlüğe giren kanun değişikliği öncesinde eski İsviçre boşanma hukuku döneminde bazı çözümler üretmekteydi. 

Bu dönemde doktrinde 5 yıldan kısa sürmüş evliliklere kısa süreli, 5-10 yıl arası sürmüş evliliklere orta süreli, 10 yıldan fazla sürmüş evliliklere de uzun süreli evlilik denmekte ve nafakanın tespitinde evliliklerin ne kadar sürmüş olduğunun önemli bir kıstas olduğuna işaret edilmekteydi. Bugün de İsviçre hukuk doktrinlerinde benzer eğilimler devam etmektedir. Bu noktada;

• 5 yıldan az sürmüş evliliklerin boşanma durumunda geleceklerine pek bir etkisi olmayacağı yönünde bir karine (negatif karine)kabul etmiştir. 

• 10 yıldan fazla süren evliliklerde ise ters yönde bir görüş benimsenmiştir. Boşanmanın hayatlarına etkisi bir hayli yüksek olduğu düşünülmektedir (pozitif karine).
• 5-10 sene arasında ki evliliklerde ise bir karine öngörülmemiştir. Bu konuda en dikkat çekecek konu ise 18 aydan kısa sürmüş çocuksuz evlilikler açısından herhangi bir nafaka gerekmeyeceğine dair yargı kararlarının içtihat haline gelmesidir. Federal Mahkeme’nin bu konu hakkında 2005 yılında verdiği karar buna örnek olarak gösterilebilir. İşbu karara göre, 18 aydan kısa süren evliliklerde yoksulluk nafakasının verilmeyeceği açıkça belirtilmiştir. O halde 1,5 yıllık ve daha az süren evliliklerde, yoksulluk nafakasına kural olarak karar verilemeyecektir. Bu sonuç çok kısa süre evli kaldıktan sonra, eski eşin süresiz biçimde nafaka ödemesinin hakkaniyetsiz olduğu düşüncesinden doğmuştur. 

Sonuç olarak, evliliğin ne kadar sürdüğü İsviçre Hukuku açısından büyük önem arz etmektedir.

• Fransa

Fransa’da nafaka süreli ve sınırlıdır;

Boşanma durumunda genel olarak bir kereye mahsus olmak üzere nafaka ödenmekte olup, ödenecek nafaka tutarı tarafların özel durumları dikkate alınmak suretiyle mahkeme tarafında belirlenmektedir. Çok önemli istisnalar haricinde, nafakayı ödemekle yükümlü kılınan tarafın maaş ve gelirlerinde artış olsa dahi değiştirilmemektedir. İstisnası ise, kusurlu eşin daha aza nafaka almasıdır. Kusursuz yada daha az kusurlu eş ve aldatılan eş ayrıca maddi ve manevi zarar tazminatı talep edebilmektedir.

• Hollanda

Hollanda’da nafaka süreli ve sınırlıdır;

Hollanda da açılan boşanma davalarında hükmedilebilecek nafaka için esas alınan kriter evliliğin ne kadar devam etmiş olduğudur. 5 yıldan az süren evliliklerde, nafaka evlilik süresiyle sınırlı olup, 5 yılın üzerindeki evliliklerin boşanmayla sonuçlanması halinde, nafaka ödeme süresi maksimum 12 yıldır.

• İngiltere

Nafaka ve süresinin belirlenmesi boşanma davasına bakan mahkeme ve hakimin takdirinde olup, tarafların mevcut ekonomik durumları ve yaşları başta olmak üzere pek çok kriter esas alınmaktadır. İngiltere’de nafakanın kısmen de olsa, süreli ve sınırlı olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. 

• Abd

ABD federal bir sisteme sahip olup, hemen her konuda eyaletler arası ciddi farklar bulunmaktadır. Örfi hukuk sisteminin uygulandığı ABD’de hakimin takdir yetkisi diğer hukuk sistemlerine kıyasla oldukça geniş olup, nafaka konusunda da eyaletler arası farklılıklar bulunmakla birlikte hakimin takdir yetkisi esastır. Hakim takdir yetkisi doğrultusunda nafakanın miktarını ve süresini belirleyebilmektedir.

• Suudi Arabistan

Suudi erkekler, dört eş sahibi olabilir ve bu eşlerin Müslüman, Yahudi ya da Hristiyan olması konusunda bir sınırlama yoktur. Ancak Müslüman kadınlar, yalnızca Müslüman erkeklerle evlenebilmektedir. Bir kadının, Suudi Arabistan dışında diğer Müslüman ülkelerden bir erkekle evlenebilmesi için de devletin izin vermesi gerekmektedir. Boşanma ya da dul kalma durumunda, bir kadın erkek çocuğunun velayetini en fazla yedi yaşına kadar, kız çocuğunun velayetini de dokuz yaşına kadar elinde tutabilir; bu yaşlardan sonra ise, çocuklarının velayetini ya babalarına ya da babalarının ailesine vermek zorundadır. Nafaka konusunda ise kadın boşandığı eşinden üç ay için nafaka parası alabilmektedir.

• İsrail

Musevîlikte dini nikahta hahamın iki tanık huzurunda damada imzalatarak geline sunduğu güvence belgesi vardır. Kocanın karısına karşı maddi yükümlülüklerini özetleyen bu belge ketuba olarak adlandırılmaktadır. İsrail’de boşanma durumunda nafaka işlemleri için başvurulan temel belge ketubadır.

Yahudi yasalarına göre, bir kadın evlilik süresince alışkın olduğu yaşam tarzını devam ettirebilecek oranda nafaka talep hakkına sahiptir. 

İsrail yasaları her ne kadar kadın açısından nafakayı mutlak bir hak olarak görse de, bazı istisnalarda getirmiştir. Sadakatsizlik başta olmak üzere, kusurlu tarafın kadın olması ve uzlaşma, kadının nafaka hakkını kaybetmesine yol açabilecek durumlardır. 

• Japonya

Kadınların ekonomik özgürlüğü olan Japonya’da evlilik normal olduğu kadar, boşanma da bir o kadar normaldir. Bu sebeple boşanma oranları bir hayli yüksek olup, çocuklar kesinlikle anne ile kalmaktadır. 

Boşanma halinde kadın, erkeğin gelirinin yarısı kadar nafakaya hak kazanabilmektedir. İki tarafında boşanmak istemesi halinde, mahkemeye gerek olmaksızın, iki şahit önünde belediyeden alınan boşanma kağıdını taraflarca imzalanması ve belediyeye teslimi ile boşanma gerçekleşmektedir.