Vergi uyuşmazlıklarında uzlaşma tabirinin tanımı yerleşik Danıştay kararlarında yer alan ifadeler baz alınarak yapılabilir. Buna göre vergi uyuşmazlıklarında uzlaşma, mükellefler ya da adlarına ceza kesilenler ile vergi dairesi arasında, vergi kanunlarının uygulanması nedeniyle doğan uyuşmazlıkların, karşılıklı görüşme yolu ile çözüme kavuşturulmasıdır.
Uzlaşma yolunda uyuşmazlık, ödenecek olan vergi ve ceza miktarı üzerinde mutabakat sağlanması suretiyle daha başlangıçta ortadan kaldırılmaktadır. Böylece yargısal yol ve usullerin uygulanmasına gerek kalmamaktadır.
Yazı İçeriği
1. Vergi Uyuşmazlıklarında Uzlaşma
Vergi uyuşmazlıklarında uzlaşma, Vergi Usul Kanunu’nda belirli hükümlerle düzenlenmiş iki ana kategoriye ayrılır: tarhiyat öncesi ve tarhiyat sonrası uzlaşma. Tarhiyat öncesi uzlaşma, 1998 yılında yapılan düzenlemeyle kanuna eklenmişken, tarhiyat sonrası uzlaşma daha önce uygulanmaya başlanmış olup, her iki yöntemde de uyuşmazlıkların yargıya taşınmadan çözülmesi amaçlanır.
1.1. Tarhiyat Öncesi Uzlaşma (VUK Md. 344 ve 344/A)
Tarhiyat öncesi uzlaşma, vergi incelemesi sürecinde, henüz tarh işlemi yapılmadan başvurulabilen bir yöntemdir ve Vergi Usul Kanunu’nun 344 ve 344/A maddelerinde düzenlenmiştir. Tarhiyat öncesi uzlaşma, vergi incelemesi devam ederken mükellefin incelemeye tabi olduğu süre boyunca uzlaşma yoluna başvurabilmesini sağlar. Tarhiyat öncesi uzlaşma, kanuna sonradan eklenen bir düzenleme olup, uygulanacağı durumlar sınırlıdır. Bu uzlaşma türü, mükellefler açısından çeşitli avantajlar sunar ve aşağıdaki aşamalardan oluşur:
- Vergi İncelemesi Süreci: Vergi incelemesi başladığı andan itibaren, mükellef hakkında düzenlenecek son inceleme tutanağı hazırlanana kadar her zaman tarhiyat öncesi uzlaşmaya başvurabilir. Bu süre zarfında, mükellef uzlaşma talebini ilgili birime iletir.
- Uzlaşma Görüşmeleri: Tarhiyat öncesi uzlaşma talebinde bulunan mükellef ile inceleme yapan yetkili birim arasında yapılan görüşmelerde, henüz tarh edilmemiş olan vergi miktarı ve cezalar üzerinde anlaşmaya varılması amaçlanır.
- Sonuç: Taraflar arasında uzlaşma sağlanırsa, tespit edilen vergi borcu ve cezalar üzerinden bir uzlaşma tutanağı düzenlenir. Bu aşamada uzlaşma sağlanamazsa, konu tarhiyat sonrası uzlaşma sürecine veya yargıya taşınabilir.
1.2. Tarhiyat Sonrası Uzlaşma (VUK Md. 376)
Tarhiyat sonrası uzlaşma, vergi idaresinin tarh işlemini (vergi tarhiyatını) gerçekleştirmesi yani mükellefe vergi ve ceza ihbarnamesi göndermesi sonrasında devreye giren uzlaşma türüdür ve Vergi Usul Kanunu’nun 376. maddesinde düzenlenmiştir. Uygulamada uzlaşma dendiğinde genellikle tarhiyat sonrası uzlaşma kastedilir. Bu uzlaşma türünde mükellef, tarhiyatı yapılan vergi ve ceza ihbarnamesinin kendisine tebliği tarihinden itibaren uzlaşma yoluna başvurabilir. Tarhiyat sonrası uzlaşma aşağıdaki adımları içerir:
- İhbarnamenin Tebliği ve Başvuru Süresi: Vergi dairesi, mükellefe vergi ve ceza ihbarnamesini tebliğ ettikten sonra, mükellefin uzlaşma talebinde bulunması için 30 günlük bir süre tanır. Bu süre içinde başvurulması, uzlaşma sürecinin başlaması için zorunludur.
- Uzlaşma Görüşmeleri: Mükellef ve vergi idaresi arasında yapılan uzlaşma görüşmelerinde, ödenecek vergi ve ceza miktarlarında mükellefin ödeme koşullarını kolaylaştıracak bir anlaşma yapılır. İlgili komisyon, belirli sınırlar dahilinde indirime gidebilir.
- Uzlaşma Tutanaklarının Kesinliği: Tarafların uzlaşması durumunda, bir uzlaşma tutanağı düzenlenir. Bu tutanak kesin nitelik taşır; uzlaşılan miktar artık yargı konusu yapılamaz. Bu özellik, yargı süreçlerini önlemek amacıyla uzlaşmanın en önemli avantajıdır.
2. Uzlaşmanın Konusu ve Kapsamı
Vergi uyuşmazlıklarında uzlaşma, ikmalen, re’sen veya idarece tarh edilen vergiler ve bunlara bağlı cezalar üzerinden vergi ziyaına yol açılması durumunda devreye girer. Ancak, kaçakçılık suçu gibi istisnalar için uzlaşma yolu uygulanmaz. Uzlaşma, mükellef ile vergi idaresinin yargıya gitmeden anlaşarak uyuşmazlıkları çözmesini sağlayan bir süreçtir. Mükellef, uzlaşma talebinde bulunurken aşağıdaki gerekçeleri öne sürebilir:
- Kanun hükümlerinin yanlış anlaşılması sonucu vergi ziyaına yol açılması: Vergi kanunlarının yeterince anlaşılmaması, bilgi eksikliği veya yanlış anlamalar nedeniyle yapılan hatalar mükellefin uzlaşmaya başvurmasını gerektirebilir.
- Vergi Usul Kanunu’nun 369. maddesinde tanımlanan yanılma durumu: Vergi Usul Kanunu (VUK) 369. madde, vergi idaresinin yanlış yönlendirmesi nedeniyle yapılan işlemleri “yanılma” kapsamında ele alır ve mükellefe uzlaşma talep etme hakkı tanır. Yanılma, vergi idaresinin verdiği bilgi veya yönlendirmeler sonucu yapılan yanlış işlemleri kapsar.
- Vergi Usul Kanunu’nun 116, 117 ve 118. maddelerinde belirtilen vergi hataları: VUK’a göre, maddi, hesap veya vergilendirme hataları gibi vergi hataları ile diğer maddi hatalar uzlaşmaya konu edilebilir. Vergilendirme sürecinde yapılan yanlışlıklar ya da yanlış hesaplamalar düzeltilmek amacıyla uzlaşmaya tabi tutulabilir.
- Yargı kararları ve idarenin aynı olayla ilgili farklı yorumlar yapması: Mükellef ile vergi idaresi arasında vergiye konu olayda yorum farklılıkları nedeniyle vergi ziyaına yol açılması durumunda uzlaşma yolu gündeme gelebilir.
Bu durumlarda mükellef, uzlaşma başvurusunda bulunarak vergi ve cezalarda indirim yapılmasını veya idare ile anlaşma sağlanmasını talep edebilir.
3. Uzlaşma Başvurusu Nasıl Yapılır?
Uzlaşma başvurusu, mükellefin vergi ve ceza ihbarnamesinin kendisine tebliğ edilmesinden itibaren otuz gün içinde yapılmalıdır. Bu süre içinde yapılmayan başvurular geçersiz sayılır. Uzlaşma talebi, mükellefin durumuna göre ilgili komisyona yapılır:
- Vergi Dairesi Başkanlığı bulunan yerlerde: Başvurular, Vergi Dairesi Uzlaşma Komisyonu’na yapılır.
- Vergi Dairesi Başkanlığı olmayan yerlerde: Başvurular, Defterdarlık Uzlaşma Komisyonu’na yapılır.
Başvuru dilekçesi, mükellef tarafından bizzat ya da resmi vekâletini taşıyan vekil tarafından komisyona iletilir. Dilekçe, elden teslim edilebileceği gibi taahhütlü posta yoluyla da gönderilebilir.
4. Uzlaşma Süreci
Uzlaşma süreci, vergi mükellefi ile vergi idaresi arasında, yargıya gitmeden vergi ve ceza miktarları üzerinde anlaşma sağlanmasını amaçlayan bir süreçtir. Bu süreç, vergi uyuşmazlıklarını hızlı ve etkin bir şekilde çözmeyi hedefler. Aşağıda, uzlaşma sürecinin adım adım nasıl işlediği detaylı olarak açıklanmıştır:
4.1. Uzlaşma Başvurusunun Yapılması
Uzlaşma başvurusunun geçerli olabilmesi için vergi ve ceza ihbarnamesinin mükellefe tebliğ edilmesinden itibaren 30 gün içinde uzlaşma talebinde bulunulması gerekmektedir. Mükellef, bağlı olduğu Vergi Dairesi Başkanlığı bulunan yerlerde Vergi Dairesi Uzlaşma Komisyonu’na, diğer yerlerde ise Defterdarlık Uzlaşma Komisyonu’na başvurur. Başvuru, mükellef veya onun vekâlet verdiği bir temsilci tarafından yapılabilir ve başvuru dilekçesi elden teslim edilebileceği gibi taahhütlü posta yoluyla da gönderilebilir.
4.2. Uzlaşma Görüşmesine Çağrı
Başvuru yapıldıktan sonra, ilgili komisyon, uzlaşma görüşmesi için mükellefi davet eder. Görüşme tarihi ve saati, komisyon sekretaryası tarafından mükellefe yazılı olarak bildirilir ve bu bildirim, görüşme tarihinden en az on beş gün önce yapılır. Bildirimde, mükellefin bizzat veya resmi vekil aracılığıyla görüşmeye katılabileceği belirtilir.
4.3. Uzlaşma Görüşmesi ve Nihai Teklif
Uzlaşma görüşmesi, mükellef ile vergi dairesi yetkililerinin belirlenen tarihte bir araya gelmesiyle gerçekleşir. Bu görüşmede taraflar, ödenecek vergi ve ceza miktarını görüşür ve karşılıklı olarak uygun bir anlaşma miktarı belirlemeye çalışır. Uzlaşma görüşmeleri sırasında mükellef, vergi yükümlülüğünün hafifletilmesi veya ödeme koşullarının iyileştirilmesi konusunda indirim talep edebilir. Vergi idaresi ise, belirli yasal sınırlar çerçevesinde bu talepleri değerlendirebilir. Görüşme gününde uzlaşma sağlanırsa, komisyon tarafından nihai teklif tutanağa bağlanır.
4.4. Uzlaşma Tutanaklarının Düzenlenmesi
Görüşme sonucunda anlaşmaya varılırsa, uzlaşılan vergi ve ceza miktarlarını içeren bir uzlaşma tutanağı hazırlanır ve her iki tarafça imzalanır. Bu tutanak, uzlaşma sürecinin resmi belgesidir ve bağlayıcı bir niteliğe sahiptir. Tutanakta, uzlaşılan miktarların yanında mükellefin bu tutara ilişkin ödeme yükümlülükleri de belirtilir. Uzlaşma tutanağının imzalanmasıyla birlikte, mükellefin yargıya başvurma hakkı sona erer.
4.5. Uzlaşma Teklifinin Kabul Edilmesi
Uzlaşma sağlanması halinde, komisyon tarafından belirlenen nihai teklifin kabul edilmesi için mükellefin, dava açma süresinin son günü akşamına kadar vergi dairesine bir kabul dilekçesi vermesi zorunludur. Bu kabul dilekçesi, uzlaşmanın geçerli olması ve işlemlerin tamamlanması için gereklidir. Mükellef tarafından verilen kabul dilekçesi ile uzlaşma süreci tamamlanmış olur ve uzlaşılan vergi ve ceza miktarları kesinleşir.
4.6. Uzlaşma ve Cezalarda İndirim
Açık düzenleme gereği uzlaşmadan yararlanan mükellef, cezada indirim hallerinden yararlanamaz. Bununla birlikte, mükellefin, uzlaşma tutanağı imzalanana kadar uzlaşma talebinden vazgeçtiğini beyan ederek 213 sayılı Vergi Usul Kanunu m.376’da yer alan indirim hallerinin uygulanmasını isteme hakkı mevcuttur.
Diğer taraftan, uzlaşma gerçekleşir ise, uzlaşmaya konu vergi, vergi farkı veya vergi ziyaı cezasının %75’inin kanunda belirtilen süreler içinde ödenmesi halinde uzlaşılan vergi ziyaı cezasının %25’i indirilir.
4.7. Uzlaşılan Vergilerde Gecikme Faizi
Uzlaşmanın gerçekleşmesi halinde, uzlaşılan vergi ve vergi ziyaı cezasından ayrı olarak, tarhiyatın ilgili bulunduğu döneme ilişkin normal vade tarihinden başlamak üzere uzlaşma tutanağının imzalandığı tarihe kadar geçen süre için gecikme tazminatı istenmesi de mümkündür. Gecikme tazminatına baz alınacak faiz oranı, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun uyarınca tespit edilecektir.
4.8. Uzlaşılan Vergi ve Cezaların Ödenmesi
Uzlaşma süreci sonunda belirlenen vergi ve ceza miktarlarının ödenmesi için mükellefe belirli bir süre tanınır. Bu süre içinde ödeme yapılmadığı takdirde gecikme zammı veya faiz uygulanabilir. Bazı durumlarda, vergi dairesi mükellefe ödeme kolaylıkları veya taksitlendirme seçenekleri sunabilir.
Ödeme Zamanı
Uzlaşma sağlanması durumunda vergi ve ceza ödemeleri, uzlaşma tutanağının tebliğ zamanına göre belirlenen sürede yapılmalıdır:
- Ödeme Zamanından Önce Tebliğ Edilmişse: Uzlaşma tutanağı, vergi ve cezanın kanuni ödeme zamanından önce tebliğ edilmişse, ödeme kanuni süresi içinde yapılır.
- Ödeme Zamanı Geçtikten Sonra Tebliğ Edilmişse: Uzlaşma tutanağı ödeme süresi geçtikten sonra tebliğ edilmişse, mükellef tutanağın tebliğinden itibaren bir ay içinde ödemesini yapmalıdır.
Uzlaşmanın Sağlanamaması Halinde Ödeme
Uzlaşma gerçekleşmezse, vergi ve cezalar, Vergi Usul Kanunu’nun 112. ve 368. maddeleri ile 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 27. maddesinin 3. bendi uyarınca ödenmelidir. Bu durumda mükellef, yasal süresi içinde ödeme yapmazsa, vergi idaresi gecikme zammı veya yasal işlem başlatabilir.
5. Uzlaşmanın Kesinliği ve Yeniden Uzlaşma Talep Edilememesi
Uzlaşma görüşmelerinin olumlu sonuçlanması durumunda, komisyon tarafından uzlaşılan konuları içeren bir tutanak düzenlenir. Bu uzlaşma tutanağı, her iki taraf açısından da kesin nitelik taşır. Tutanakta yer alan konulara ilişkin olarak dava açma veya şikâyet yoluna başvurma hakkı bulunmamaktadır. Uzlaşmanın kesinliği, yalnızca mükellefi değil, uzlaşmaya taraf olan vergi idaresini de bağlar.
Bu kesinlik nedeniyle, uzlaşılan dönem için yeniden inceleme yapılması veya cezalı vergi salınması mümkün değildir. Vergi dairesi, bu döneme ilişkin herhangi bir yeni tarhiyat yapamaz ve uzlaşma süreci sonuçlandığında mükellefin bu dönemle ilgili tüm yükümlülükleri kesinleşmiş olur.
5.1.Uzlaşmanın Gerçekleşmemesi Durumu
Eğer uzlaşma sağlanamazsa, mükellef dava yoluna başvurabilir. Uzlaşma sürecinde anlaşma sağlanmaması durumunda, aynı vergi ve cezalar için yeniden uzlaşma talebinde bulunulması mümkün değildir. Bu yüzden, mükelleflerin uzlaşma görüşmeleri sırasında taleplerini dikkatle değerlendirip kararlarını bilinçli bir şekilde vermeleri önemlidir.
5.2. Dava ve Uzlaşmanın Birlikte Gündeme Gelmesi
Bazı durumlarda, mükellefler önce dava yoluna başvurup, dava sürecindeyken uzlaşma talebinde de bulunabilir. Böyle bir durumda, öncelikle uzlaşma işleminin sonuca bağlanması beklenir. Uzlaşmanın sonucuna göre vergi mahkemesindeki dava süreci şekillenir; uzlaşma sağlanmışsa dava sona erer, aksi halde dava devam eder.
Sonuç olarak;
Bu yönleriyle uzlaşma süreci, yargıya gitmeden anlaşma sağlanarak uyuşmazlıkları çözmek için mükellef ve vergi idaresine önemli avantajlar sunar, ancak uzlaşmanın bağlayıcı doğası ve tekrar edilemezliği nedeniyle dikkatli bir değerlendirme gerektirir.
Vergi uyuşmazlıklarına ilişkin çözüm yolları hakkında daha detaylı bilgi almak için aşağıdaki başlıkları inceleyebilirsiniz:
Vergi Uyuşmazlıklarında Pişmanlık ve Islah
Vergi Uyuşmazlıklarının İdari Çözüm yolları
Bu yazı yalnızca bilgilendirme amaçlı yayımlanmış olup, tüm hakları Kulaçoğlu Hukuk Bürosu’na aittir. Vergi Hukuku mevzuatı ve özellikle de İdari Yargılama Usul Kanunu, diğer hukuk alanlarına nazaran daha ayrıntılı sayılabilecek kurallar içermekte olup, hak kaybına uğranılmaması açısından, herhangi bir işlem yapılmadan önce “Vergi Hukuku” alanında hizmet veren avukatlardan hukuki destek alınmasını tavsiye ederiz.
